6. J. B. - JAKA POLSKA – ELEMENTY PROGRAMU

Podstawowe elementy ustroju niepodległej Rzeczpospolitej Polskiej.

I. Założenia ideowe. Nie gubiąc żadnej z zasad wypracowanych przez myśl społeczną, filozoficzną, polityczną – opowiadamy się w pierwszym razie za zasadą wolności, a w drugim dopiero za ideą równości (np. w praktyce życia gospodarczego oznacza to, że popieramy i gwarantujemy równość w minimum socjalnym (bytowym) – biologicznego przetrwania, natomiast ponad minimum dajemy prymat wolności.

Uważamy, że działalność państwa należy maksymalnie ograniczyć. Uzyskaną w ten sposób wolną przestrzeń nie pozostawiamy jednak jako miejsce swobodnej działalności wyłącznie jednostek, jak w klasycznym XIX – wiecznym kapitalizmie, ale uważamy, że powinny wypełnić samorządy różnych typów i szczebli. Wszędzie tam, gdzie jest on w stanie trwać i działać potrzebny jest system samorządowy. Lecz tak jak nie jest właściwe ograniczanie samorządów do jednego jakiegoś modelu, to nie jest również właściwe ich bezwzględne forsowanie, zwłaszcza tam, gdzie będą słabe, niezdolne do działania, sztuczne.

Opowiadamy się za decentralizacją decyzji władzy w państwie. Wynika stąd reguła, że wszystko co nie jest zastrzeżone do kompetencji władzy centralnej leży w gestii władz lokalnych – terytorialnych. Ograniczenie władzy państwowej w połączeniu z jej decentralizacją i powołaniem silnych samorządów terytorialnych powinno wpłynąć na znaczny stopień demokracji życia społecznego, politycznego i gospodarczego, tj. udziału ludzi w podejmowaniu decyzji poprzez samorządy terytorialne, zawodowe, pracownicze, parlament. Nie przewidujemy żadnych ograniczeń w działaniu związków zawodowych, partii politycznych, organizacji społecznych o ile nie realizują one terroru czy gwałtu.

W zakresie organizacji władz państwowych przyjmujemy model trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Opowiadamy się za silną władzą wykonawczą i systemem prezydenckim. Prezydent powinien być powoływany w głosowaniu powszechnym. W systemie prezydenckim partie polityczne służą bardziej formowaniu poglądów, w imię których walczą kandydaci, niż bezpośredniemu sprawowaniu władzy; głosuje się raczej na “człowieka” niż na partię.

II. Zasady programowe.

Samorząd, decentralizacja, demokracja.

Uważamy, że z wyjątkiem małych, zgranych organizmów, samorząd ustabilizuje się w formie demokracji przedstawicielskiej. Po wtóre – samorząd jako tendencja do samodecydowania dotyczy każdego podmiotu wieloosobowego w państwie. Dlatego nie akceptujemy postulatu Izby Samorządowej jako drugiej izby parlamentu. Konsekwentnie bowiem Sejm musi reprezentować ogół obywateli państwa działających w różnych samorządach. Uznajemy parlament, samorząd terytorialny, samorząd pracowniczy jako zasadnicze formy samorządu państwa.

Samorząd pracowniczy to organ zarządzający zakładem pracy, bynajmniej nie powszechny (przedsiębiorstwa prywatne nie będą musiały go posiadać), w swym modelowym kształcie dostosowany do potrzeb i specyfiki załogi. Samorząd pracowniczy będzie więc zapewne fragmentem szerszych przedsięwzięć samorządowych. Obserwując obecną tendencję należy przyjąć, że samorząd ogarnie większość dziedzin aktywności ludzkiej. Zjawisko takie jest – naszym zdaniem – pożądane.

Ugruntuje się zwłaszcza samorząd zawodowy np.: Izby Lekarskie, Adwokackie, Rzemieślnicze, Handlowe, Rolne, Przemysłowe itp. Nie powinien to jednak być samorząd obowiązkowy lecz dobrowolna forma zrzeszania się i obrony wspólnych interesów zawodowych. Dlatego też samorząd wspólnoty interesów nie ma prawa przesądzać o tym, jakie formy własności ma reprezentować. Izba rolna może być samorządem tak indywidualnych właścicieli rolnych, jak i spółdzielni. Podkreślamy, że nie ma w państwie żadnego centralnego organu, swoistego zwornika samorządowego: takim “centralnym samorządem” jest wyłącznie parlament.

Co do samorządu terytorialnego, to wydaje się, że nie ma potrzeby tworzenia fikcji w postaci fasadowego dublowania jego kompetencji tak jak jest obecnie: rada gminna i wojewódzka. Powinien na szczeblu terytorialnym istnieć jeden silny samorząd, ulokowany bądź na szczeblu regionu, bądź na szczeblu województwa – proponujemy dawną nazwę Ziemi. Podział między tymi samorządami opiera się na zasadzie kompetencji i decentralizacji; o ile coś nie jest wyraźnie zastrzeżone do kompetencji parlamentu to leży w gestii samorządu. Samorządy terytorialne działają jednak na podstawie i w granicach prawa stanowionego przez parlament. Ich związek z władzą centralną widoczny jest w systemie podatkowym. Budżet państwa powstaje z podatków odprowadzanych przez samorządy w wysokości ustalonej przez parlament i liczonych jako procent podatków i dochodów zbieranych przez samorząd. Wysokość podatków wpłaconych przez obywateli i instytucje (przedsiębiorstwa itp.) zależy zatem od uchwały odpowiedniej rady narodowej.

Uważamy, że wybory do samorządów terytorialnych powinny być pięcioprzymiotnikowe: równe, tajne, powszechne, bezpośrednie i proporcjonalne (a więc okręgi wielomandatowe), co zapewni w radach miejsce małym lokalnym ugrupowaniom. Wybory do Sejmu muszą jednak opierać się o okręgi jednomandatowe, co wyeliminuje małe partie z parlamentu, a średnie zmusi do zawierania koalicji wyborczych.

Koncepcję alternatywną mieszczącą się w przyjętych przez nas założeniach jest powołanie parlamentu dwuizbowego (Izba Poselska – jako Izba niższa i Senat – jako Izba wyższa). Zaletami tego rozwiązania ustrojowego są:

- ustabilizowanie systemu politycznego,

- zapewnienie pewnej równowagi między zróżnicowanymi kierunkami politycznymi, często skrajnymi i wzajemnie się wyłączającymi (Senat jako arbiter sporów parlamentarnych, wynikających z odmiennych koncepcji i ideologii partii politycznych),

- łagodzenie napięć powstających w okresach kryzysów politycznych (np. w

okresie, kiedy niemożliwe jest sformułowanie większości parlamentarnej).

Rozwiązanie to posiada również wady, ale w sytuacji, kiedy społeczeństwo nasze będzie się dopiero uczyło demokracji i odpowiedzialności, Senat może odegrać bardzo pozytywną rolę.

Władza wykonawcza

Władza wykonawcza powinna być na tle proponowanego modelu silna i względnie niezależna od władzy ustawodawczej; dlatego opowiadamy się za systemem prezydenckim, w którym prezydent wybierany jest w głosowaniu równym, tajnym, bezpośrednim i powszechnym. Posiada on prawo powoływania premiera, który następnie określa skład rządu. Premier zasadniczo odpowiedzialny jest za prezydentem, ale w wypadku wyrażenia mu przez parlament votu nieufności, prezydent musi powołać nowego premiera. Prezydent ma również prawo odwoływania się do narodu na drodze powszechnego referendum. Uważamy za czynnik istotny wyraźne zakreślenie w konstytucji uprawnień legislacyjnych rządu poprzez jednoznaczne wyznaczenie tzw. materii ustawodawczej i wykonawczej.

Funkcje władzy wykonawczej to przede wszystkim ogólne administrowanie państwem, w sprawach niezastrzeżonych do kompetencji organów samorządowych (tj. polityka zagraniczna, obronność, wymiar sprawiedliwości, policja i sprawy wewnętrzne, częściowo oświata). Funkcjonowanie gospodarki podlegać będzie mechanizmom rynkowym, dlatego opowiadamy się za powołaniem tylko jednego resortu gospodarczego – przemysłu i handlu.

Wymiar sprawiedliwości

Wymiar sprawiedliwości sprawować będą niezawisłe sądy. Owa niezawisłość przejawiać się musi zarówno w wyłącznym podporządkowaniu sądu ustawie, a nie “przepisom w ogóle” (np. instrukcjom czy wytycznym wydawanym przez poszczególnych ministrów), jak i w zasadzie nieodwoływalności sędziów i przysługującemu im immunitetu. Opowiadamy się za przywróceniem podstawowych instytucji procesowych gwarantujących obiektywizm, bezstronność sądu i pełną ochronę praw obywatelskich (rzeczywista kontrola sądu nad wszystkimi czynnościami w postępowaniu karnym, zminimalizowanie udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym, kontradyktoryjne postępowanie w trakcie procesu).

Niezależne sądy spełniać muszą podstawową funkcję w sferze ochrony praw obywatelskich przed działaniami administracji. Obywatel powinien mieć możliwość odwołania się od każdej decyzji organów administracji, włączając w to decyzje organów wojskowych i bezpieczeństwa publicznego.

W tak zarysowanym modelu odjęte muszą być funkcje nadzoru merytorycznego ministra sprawiedliwości nad wymiarem sprawiedliwości oraz stworzone podstawy dla działalności autentycznych samorządów sędziowskich (wybieralność prezesów sądów i przewodniczących wydziałów, kadencyjność wszelkich stanowisk w sądownictwie). W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych obok zawodowych sędziów powinien uczestniczyć czynnik społeczny w postaci wybieranej wg najbardziej bezstronnych kryteriów ławy przysięgłych. Niezbędnym wreszcie rozwiązaniem instytucjonalnym jest ujednolicenie wymiaru sprawiedliwości poprzez likwidację sądownictwa szczególnego (np. komisji arbitrażowych, komisji rozjemczych, sądów wojskowych) i podporządkowanie całości orzecznictwa sądowego nadzorowi Sądu Najwyższego. Kontrola nad przestrzeganiem prawa należeć będzie do wyłącznych kompetencji sądu. Natomiast funkcje prokuratury, tak jak w każdym cywilizowanym państwie powinny ograniczać się do popierania oskarżenia w tych sprawach karnych, które ściga się z urzędu.

"Niepodległość" - miesięcznik polityczny 1982-1983