Niedawno trafiła do księgarń najnowsza książka Oli Hnatiuk pod tytułem „Pożegnanie z imperium. Ukraińskie dyskusje o tożsamości” Lublin, UMCS, 2003.
Choć dotychczas autorka zajmowała się głównie ukraińską literaturą, kilka esejów zdradziło jej zainteresowanie problemem ukraińskiej tożsamości. Nie oznaczało to jednak porzucenia procesu literackiego, a raczej pewne przesunięcie akcentów z poezji na prozę, eseistykę i krytykę literacką oraz skupienie się na wątkach cywilizacyjnych. Ważną pracą z pogranicza kultury i literatury była wydana wspólnie z Bogumiłą Berdychowską w 2000 roku książką „Bunt Pokolenia. Rozmowy z intelektualistami ukraińskimi”, zawierająca arcyciekawe wywiady z przedstawicielami pokolenia lat sześćdziesiątych.
„Pożegnanie z imperium” wydaje się być „złotym środkiem” pomiędzy zainteresowaniami autorki, lecz znalezienie tej formuły wynikało nie tyle z chęci ich pogodzenia, co z konieczności pokazania pełnej panoramy poglądów na ukraińską kulturę od pieriestrojki aż po ostatnie miesiące. Zarówno stwierdzenie Oksany Zabużko, że „przetrwaliśmy dzięki literaturze”, jak i marksistowska formuła „pisarze to inżynierowie ludzkich dusz”, sprawiły, że to właśnie ludzie pióra zapoczątkowali dyskusje o orientacji ukraińskiej kultury, które toczą się do dziś, a wpływają również na historiografię i politykę.
W swej książce Ola Hnatiuk przedstawia toczący się na Ukrainie spór, wykazując jego podobieństwa do tego, który miał miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Wśród wielu współczesnych dyskursów trzy wydają się być najważniejsze: rosyjsko – sowiecki, natywistyczny (homogeniczno – autarkiczny) oraz modernizacyjny (prozachodni). Autorka równie dokładnie analizuje mit Europy Środkowo – Wschodniej pokazując kolejne jego stopnie: Lwów, Galicję, C K Monarchię, aż do owej wspólnoty. Analizuje również odpowiedzi, na posiadające długą tradycję w ukraińskich dyskusjach, pytania „Wschód?, Zachód? Czy pomiędzy?”
Wielką zasługą autorki jest uporządkowanie ukraińskich głosów w tej dyskusji i klasyfikacja pewnych postaw światopoglądowych. Zestawienie takiej mnogości tekstów w wątki, dyskursy, odpowiedzi, polemiki czy odwołania wymagało od Oli Hnatiuk syzyfowej wręcz pracy, której efektem jest nowatorskie i całościowe ujęcie ukraińskich sporów o kulturową, a co za tym idzie i polityczną orientację.
Pomimo dość optymistycznego tytułu diagnoza jest raczej smutna, bo wygląda na to, że ukraińska elita jeszcze się z „imperium” ostatecznie nie pożegnała.
Ola Hnatiuk – ukrainistka, doktor filologii, pracownik naukowy Instytutu Slawistyki PAN, aktywna tłumaczka i popularyzatorka literatury ukraińskiej w Polsce. Wydała zbiorki poezji Ihora Kałyncia, Wasyla Holoborodki, eseje i powieści Jurija Andruchowycza, antologie przekładów ukraińskiej literatury, między innymi „Rybo – Wino – Kur”, „Stepowa Legenda”, „Prolog – nie epilog...”. Wspólnie z Bogumiłą Berdychowską wydała „Bunt Pokolenia. Rozmowy z intelektualistami ukraińskimi”, autorka wielu esejów i tekstów krytycznoliterackich na łamach, między innymi: „Znaku”, „Kultury”, „Kresów”, „Literatury na świecie” oraz wielu czasopism ukraińskich.