Mianowany przez prezydenta Havla ministrem spraw wewnętrznych Richard Sacher (30.12.1989) przystąpił w lutym do likwidacji policji politycznej StB. Pierwszym zastępcą Sachra został reprezentant OF i rzecznik Karty 77 - Jan Ruml (kwiecień 1990). 6 tysięcy komitetów strajkowych, które powstały przed 27 listopada 1989 roku, utworzyło Stowarzyszenie Komitetów Strajkowych i na swoim zjeździe powołało Centrum Koordynacyjne (7.01.1990) jako przeciwwagę dla oficjalnej Centralnej Rady Związków Zawodowych, która 9 grudnia zmieniła swą linię polityczną i kierownictwo; Zavadila zastąpił inny komunista, Karel Henesz. Poszczególne związki wycofywały się z Centralnej Rady i dokonywały wyboru nowych władz. W ten sposób doszło do względnego odnowienia ruchu związkowego. Już po wizycie Papieża (21-11.01.1990) oficjalnie wprowadzono wolność wyznania, zniesiono licencje dla duchownych, zezwolono na mianowanie nowych biskupów, przywrócenie zakonów, nadawanie mszy świętej w radiu i programów religijnych, przyjęto ustawy o partiach politycznych i ustalono, że wybory odbędą się 8 czerwca (23.01.1990) i wreszcie zlikwidowano oficjalnie cenzurę (30.01). Havel, w czasie rozmów z Georgem Bushem w Waszyngtonie, przekonywał, iż « oddziały sowieckie i amerykańskie powinny opuścić Europę », zaś zjednoczone Niemcy powinny być neutralne (21-22.02.1990), co właśnie stanowiło cel ówczesnej polityki sowieckiej, znanej jako budowa « europejskiego domu ». Minister Dienstbier głosił, że Czechosłowacja powinna pomóc ZSRS w wejęciu do Europy. 26 lutego w Moskwie Czechosłowacja podpisała umowę o całkowitym wycofaniu wojsk sowieckich do końca czerwca 1991 roku. Wynegocjował ją Kocáb, który zajął się tymi problemami z własnej inicjatywy. W Moskwie podpisano też wspomnianą już umowę o współpracy federalnego MSW (StB) z KGB. Wszystko układało się więc po myśli centrum. W tym okresie nic zatem jeszcze nie wskazywało, że Czechy będą starać się o przyjęcie do NATO, a czeska polityka zagraniczna będzie wykraczała poza ideę wspólnego europejskiego domu. W kwietniu w Bratysławie spotkali się prezydenci Czechosłowacji, Węgier i Polski. Rozmawiano o współpracy w ramach grupy pentagonalnej. Był to początek tworzenia się pod naciskiem Departamentu Stanu USA przyszłej grupy Wyszehradzkiej. Współpraca między trójką państw postkomunistycznych jednak nie rozwinęła się ze względu na brak wspólnych interesów gospodarczych i politycznych. Czechosłowacja nie była jeszcze wystarczająco zaawansowana na drodze reform ekonomicznych, by mogła otworzyć swe granice dla produkcji polskiej, na rynkach trzecich trzy państwa rywalizowały ze sobą, a ponadto Praga obawiała się polskiego klerykalizmu i nacjonalizmu. 27 lutego przyjęto proporcjonalną ordynację wyborczą z barierą 5%; prawo zgłaszania list otrzymały partie i grupy obywateli liczące ponad 10 tysięcy osób. W lutym zaczęto rejestrować partie polityczne. Partie już istniejące: komunistyczna i kolaboranckie (czeskie: Ludowa, Socjalistyczna; słowackie: Demokratyczna i Wolności) oraz ruchy (OF i VPN) uzyskały prawo do działania bez rejestracji w MSW, obowiązek ten nałożono natomiast na partie nowopowstające, które w tym celu musiały zebrać tysiąc podpisów swoich członków lub zwolenników (23.01). Inicjatywa Demokratyczna, kierowana przez Emanuela Mandlera, zarejestrowała się jako Partia Liberalno-Demokratyczna - LDS (styczeń 1990) i zawarła w marcu umowę z OF o wystawieniu swoich kandydatów na jego liście. Klub chadecki HOS, czyli grupa Bendy, która ukonstytuowała się w partię (26.12.1989), wystąpiła z Forum i przystąpiła do CzSL Bartonczika (4.04.1990) wzamian za przyznanie 1/3 wspólnie uzyskanych w przyszłości mandatów. Po wybuchu skandalu wokół osoby Bartonczika chadecy Bendy postanowili zachować w stosunku do CzSL odrębność organizacyjną jako Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna - KDS. Do wyborów trzy partie chadeckie (razem z chadekami słowackimi) stanęły jednak razem jako Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna - KDU. W lutym Komisja 17 listopada zagroziła, iż ujawni nazwiska agentów StB, o ile będą kandydowali. Tuż przed wyborami Jan Ruml, od kwietnia zajmujący stanowisko federalnego wiceministra spraw wewnętrznych, ogłosił, iż Bartonczik, szef ludowców pracował dla policji politycznej w latach 1971-1988 jako płatny agent nr 15.301. Bartonczik został zawieszony przez władze partii, a jednocześnie 57 osób (w tym 17 ludowców) wycofało swoje kandydatury z list wyborczych.
Liberalna (zwana poprzednio demokratyczną) grupa HOSu przekształciła się w partię - Sojusz Obywatelsko-Demokratyczny - ODA (grudzień 1989), łączący liberalizm gospodarczy z politycznym konserwatyzmem. ODA, kierowana przez Pavela Bratinkę i Daniela Kroupę, wystawiła swoich kandydatów na liście wyborczej OF. Wśród socjaldemokratów doszło do rozłamu; przewodniczący CzSSD na emigracji, Karel Hruby współpracował z grupą Battieka z HOSu, która założyła na wiosnę 1990 roku Klub socjaldemokratów w OF, natomiast emigracyjne rozłamowe skrzydło Jirzíego Horáka inspirowało powołanie w listopadzie Komitetu przygotowawczego socjaldemokracji (Klaban), który reaktywował Czechosłowacką Partię Socjaldemokratyczną - CzSSD. Na jej marcowym kongresie przewodniczącym wybrano przybyłego z zagranicy Horáka. Battiek uważał, że do czasu pokonania komunistów i stworzenia podstaw ustroju demokratycznego wszystkie siły demokratyczne powinny być razem, tzn. do wyborów wystawić wspólną listę jako Forum Demokratyczne, zaś czas na jego podział na partie polityczne przyjdzie później. Horák natomiast prowadził CzSSD do wyborów oddzielnie i nie przekroczył progu 5%. Drugim punktem spornym między Klubem i CzSSD był stosunek do komunistów. Battiek uważał, że należy stworzyć antykomunistyczną lewicę i zarzucał Horákowi zbytnie otwarcie ku komunistycznym reformistom oraz wyeliminowanie z partii socjaldemokratów - dawnych członków opozycji, którzy od 1978 roku przygotowywali odrodzenie CzSSD i izolowanie partii od Forum Obywatelskiego.
Samodzielnie do wyborów stanęła również CzSS i mimo roli jaką odegrała w czasie aksamitnej rewolucji nie przekroczyła bariery 5%. W wyborach do parlamentu Republiki Czeskiej, tj. Czeskiej Rady Narodowej - CzNR (8-9.06.1990) OF zdobyło 60% głosów i 125 mandatów, KDU - 9% i 19 mandatów, ruch morawski HSD-SMS uzyskał 11% głosów i 24 mandaty oraz KSCzM - 15% głosów i 32 mandaty. Rząd czeski utworzył reprezentujący Forum premier Pithart razem z morawianami (149 mandatów na 200).
W Zgromadzeniu Federalnym opozycja również uzyskała większość; w Izbie Ludowej (Sniemovna lidu) OF i Opinia Publiczna przeciw Przemocy - VPN zdobyły 85 mandatów, komuniści czescy i słowaccy - 22, KDU - 21, morawianie z HSD-SMS - 10, Słowacka Partia Narodowa - SNS - 6 mandatów, lista węgierska - 6, zaś w Izbie Narodów (Sniemovna narodu) OF i VPN uzyskał 82 mandaty, HSD-SMS - 8, SNS - 10, KDU - 24, komuniści - 22 i lista węgierska 4 mandaty. Do Izby Ludowej wybierano 99 posłów z terenu Republiki Czeskiej i 51 posłów z terenu Republiki Słowackiej, natomiast do Izby Narodów wybierano z każdej republiki po 75 deputowanych.
W skład koalicyjnego gabinetu federalnego weszło Forum Obywatelskie (8 tek), Opinia Publiczna przeciw Przemocy (4 teki) i słowacki Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny - KDH (2 teki), który tylko formalnie stanowił część koalicji KDU (CzSL).
*
PIERWSZY RZĄD NIEKOMUNISTYCZNY - CZERWIEC 1990 - CZERWIEC 1992
Reformy rozpoczęto od stopniowego i ostrożnego urynkowiania gospodarki, czego pierwszym etapem była podwyżka cen żywności o 24,6% (9.07.1990). We wrześniu parlament przyjął scenariusz reformy ekonomicznej, w tym postanowienie o prywatyzacji kuponowej.
Po tym jak socjaldemokraci Battieka zdobyli 5 mandatów startując w wyborach na liście OF, CzSSD Horáka chciała zrekompensować porażkę wyborczą otwierając swe szeregi dla członków Obrody i przejmując kadry, w tym funkcjonariuszy, prosto z KSCzM. W CzSS porażka spowodowała oderwanie się grupy Czestmíra Czejki, która powróciła do dawnej nazwy Partii Narodowo-Socjalistycznej - NSS (8.09.1990). LDS, która zdobyła na liście OF 2 mandaty do parlamentu federalnego i 5 do czeskiego, w czerwcu po wyborach wycofała się z OF. Partia ta nie odegrała jednak żadnej roli na skutek rozłamów, które ją dotknęły i ostatecznie uległa marginalizacji. W listopadzie uchwalono ustawę o zwrocie państwu przez KSCz majątku, znajdującego się w jej posiadaniu w dniu 31 grudnia 1989 roku. Nacjonalizacja ta miała się odbyć między 1 i 31 stycznia 1991 roku, ale partia miała rok czasu (grudzień 1989 - grudzień 1990) na spieniężenie znacznej części swojej własności. Majątek KSCz miał być sprzedany do 30 marca, a SSM do 30 kwietnia 1991 roku. W przewidzianym okresie przejęto 80% majątku. Na zjeździe w Ołomuńcu (13-14.10.1990) przewodniczącym KSCzM na miejsce tradycjonalisty Jirzíego Machalika wybrano Jirzíego Svobodę, co tylko pozornie świadczyło o procesie dostosowywania się komunistów do nowych warunków, gdyż grupa Svobody, która chciała przeprowadzić socjaldemokratyzację partii wzorem polskim, pozostała izolowana w KSCzM. Klaus wybrany przewodniczącym OF w październiku 1990 na sejmie republikańskim w Ołomuńcu W pierwszych demokratycznych wyborach samorządowych (23-24.11.1990) OF zdobyło 46,6% głosów, CzSSD - 5,6%, zaś pozostałe ugrupowania w sumie 33,6%. W Pradze komuniści uzyskali 14,2%.
Po wyborach samorządowych proces politycznego różnicowania się Forum Obywatelskiego uległ przyśpieszeniu wraz z powstaniem latem 1990 roku Międzyparlamentarnego Klubu Prawicy Demokratycznej (Libor Kudláczek, Jirzí Payne, Miroslav Macek, Michal Prokop).
Na spotkaniu OF w Ołomuńcu (8-9.12.1990) ustalono, że jego członkowie będą mieli miesiąc na zastanowienie się czy chcą przekształcić Forum w partię centroprawicową, co proponował jego przewodniczący Václav Klaus, czy też wolą podział Forum na kilka partii lub zachowanie dotychczasowej formuły. Dla wszystkich było jednak już jasne, że to ostanie rozwiązanie jest nierealistyczne, a jego zwolennicy rekrutowali się głównie z byłych lewicowych dysydentów. W styczniu 1991 roku sejm OF uchwalił jego przekształcenie w partię prawicową, ale ostatecznie podjął decyzję o podziale na dwie części (23-24.02): Ruch Obywatelski - OH i Partię Obywatelsko-Demokratyczną - ODS, które razem będą tworzyły OF. Postanowiono, że Forum przestanie istnieć najpóźniej w dniu rozpoczęcia kampanii wyborczej, czyli wiosną 1992 roku. Do tego momentu jego najwyższą władzą miał być Komitet Koordynujący złożony z 5 przedstawicieli OH i 5 reprezentantów ODS, których zadaniem było podzielenie między majątek OF. Obie grupy Komitetu Koordynacyjnego nie mogły się jednak porozumieć i przestały się spotykać. OF pozostało fikcją, natomiast dwie jego organizacje rozpoczęły całkowicie samodzielną działalność. Kongres ustawodawczy ODS wybrał przewodniczącym Václava Klausa stosunkiem głosów 220 do 19; jego zastępcami zostali: Petr Czermák i Mirosław Macek (20-21.04.1991). Jednocześnie odbyła się II konferencja ODA (20-21.04); przewodniczącym partii pozostał Bratinka, a jego zastępcą Kroupa. Sejm ustawodawczy OH (27.04) wybrał przewodniczącym organizacji Dienstbiera, a jego zastępcami federalnego wicepremiera Pavela Rychetskiego i czeskiego premiera Pitharta. OH wypowiedziało się przeciwko «bezwzględnej reformie», a Rychetsky twierdził, iż ODS stała się «partią fundamentalistyczną». Część działaczy Ruchu Obywatelskiego chciała nawiązać do liberalizmu w interpretacji przewodniczącego FDP Dietricha Genschera. Grupa lewicowa OF w parlamencie federalnym nie zjednoczyła się w OH lecz w praktyce utworzyła dwa kluby parlamentarne. W końcu marca sześciu posłów OF (m.in. Ivan Fiszera, Valter Komárek, Vieniek Szilhán, Josef Szpaczek) przystąpiło do CzSSD, która w ten sposób uzyskała własną reprezentację. Klub Socjaldemokratów w OF (Battiek, Egon Lánsky, Michael Kocáb) przekształcił się w końcu maja w Asocjację Socjaldemokratów, ale jego posłowie pozostali w klubie OH. Klub Obroda, skupiający reformistycznych komunistów, uległ dezintegracji i zgodnie z oświadczeniem jego przewodniczącego Milosza Hájeka (maj), część członków klubu wstąpiła do CzSSD, która skupiła lewicowych socjaldemokratów i reformistycznych komunistów. Taka była cena dążenia do szybkiej rozbudowy szeregów; CzSSD liczyła już 13 tysięcy członków. Ponadto 6 deputowanych Forum utworzyło klub OF - niezależni. W maju 1991 roku, po wyłonieniu się parlamentarnych klubów partyjnych, pojawił się problem rekonstrukcji prezydium Zgromadzenia Federalnego, tak by odzwierciedlało ono nową mapę polityczną parlamentu. ODS zażądała rekonstrukcji rządu czeskiego, w którym większość miało OH. Partie prawicowe (ODA, KDS, część ODS) pragnęły też doprowadzić do dymisji Dubczeka, jako symbolu wiosny praskiej, gdyż chciano w ten sposób podkreślić, że wprowadzane reformy nie mają nic wspólnego z socjalizmem o ludzkim obliczu. Dubczeka broniła nie tylko czeska lewica, ale także partie słowackie (KDH, SDL, HZDS), które widziały w nim przede wszystkim Słowaka, atakowali go natomiast słowaccy nacjonaliści jako zwolennika federacji. Spór o Dubczeka miał więc charakter wybitnie symboliczny. Kryzys zakończył się porozumieniem OH i ODS; Dubczek miał pozostać na swoim stanowisku jako czynnik stabilizujący (3.05). W tej sytuacji Zgromadzenie Federalne odrzuciło wniosek Václava Bendy, by dokonać powtórnego wyboru swego przewodniczącego (14.05) i Dubczek pozostał na stanowisku do końca kadencji (zmarł 7 listopada 1992 roku w wyniku wypadku, o spowodowanie którego podejrzewano KGB, gdyż na początku września Dubczek miał udać się do Moskwy jako świadek na proces KPZR). Pithartowi udało się zachować pozycję OH w rządzie czeskim dzięki zręcznemu wykorzystaniu rywalizacji między ODS i ODA. We wrześniu 1990 roku nowym przewodniczącym CzSL wybrano Josefa Luxa, człowieka nieskompromitowanego kolaboracją z komunistami i StB, ale partia nadal broniła Bartonczika. Ludowcy, dążyli do wchłonięcia KDS Václava Bendy i zatarcia swej kolaboranckiej przeszłości. CzSL zwróciło się o zarejestrowanie KDU jako ruchu politycznego (21.06.1991) i później CzSL występowała jako KDU-CzSL. Benda oświadczył wówczas, iż nie będzie integracji KDS i CzSL, gdyż rejestracja nastąpiła bez zgody KDS, zaś propozycja by na kongres zjednoczeniowy wybrać delegatów w stosunku 1 na 10 tysięcy członków oznacza całkowitą marginalizację grupy dawnych opozycjonistów (8.07). KDS zerwała z CzSL i utworzyła klub parlamentarny razem z LDS, by ostatecznie wejść w sojusz wyborczy z ODS (19.12.1991). Postawa KDS była bliska stanowisku KAN; Benda domagał się rozliczenia z przeszłością i twierdził, że nie można stosować filozofii grubej kreski, że o przestępstwach politycznych nie można zapomnieć. Prawica była niezadowolona z powolności zmian, zwłaszcza politycznych, z sytuacji w mediach, kontrolowanych przez OH i byłych komunistów, z braku szybkiej wymiany kadr i lustracji. W 1990 roku powstało Stowarzyszenie na rzecz Republiki - Republikańska Partia Czechosłowacji - SPR-RSCz, kierowane od 24 lutego przez Miroslava Sládka, byłego urzędnika cenzury, który wybrał karierę polityka po tym jak przepadł w konkursie na księgarza Muzeum Narodowego. Początkowo nic nie zapowiadało powodzenia Sládka, gdyż w wyborach 1990 roku uzyskał on poniżej 1% głosów. 8 czerwca 1991 roku SPR-RSCz urządziło swoją pierwszą demonstrację w Pradze. Partia ta wsławiła się wszczynaniem ulicznych burd i niewybrednymi atakami na prezydenta Havla. Program Sládka był mieszaniną haseł populistycznych i nacjonalistycznych, a partia zajmowała się głównie lansowaniem swego wodza. Sládkowcy przyciągali część opinii publicznej zagubionej, niepewnej przyszłości i rozczarowanej wynikami reform ekonomicznych (prywatyzacja - luty, reprywatyzacja ziemi - maj). .
W Czechach zaczął się również rozwijać ruch skinheadów; do publicznej bójki doszło, gdy skinheadzi napadli w Pradze na anarchistów (30.05.1991). W czerwcu Partia Rolnicza - ZS, założona przez Frantiszka Trnkę, utworzyła razem z CzSS Unię Liberalno-Społeczną - LSU, do której przystąpiła jeszcze Partia Zielonych. Partia Rolnicza zotała założona 1 grudnia 1989 na zjeździe spółdzielni rolnych. Jej powstanie przygotowywano pod auspicjami KC Komunistycznej Partii Czechosłowacji na długo przed Listopadem. Na czele nowej partii, reprezentującej głównie dyrektorów gospodarstw rolnych, stanął Frantiszek Trnka (KSCz), a materialnie miała wspierać ją Agrobanka, której jednym z akcjonariuszy zostało ministerstwo rolnictwa. Można się domyślać, że komuniści żywili nadzieję, iż Partia Rolnicza będzie zbierała głosy ludności wiejskiej i oficjalnie działała jako niezależne ugrupowanie w ramach inicjowanego właśnie pluralizmu politycznego. LSU była kolejnym ugrupowaniem lewicowym, ale nie doszła do porozumienia ani z CzSSD, ani z OH.
Po przejęciu na emeryturę prymasa Czech, arcyb. Frantiszka Tomaszka (27.03.1991), 7 posiedzenie konferencji biskupów wybrało prymasem arcyb. praskiego Miroslava Vlka (11.06.1991). Arcyb. Vlk wezwał wszystkich księży, którzy byli współpracownikami StB aby zgłosili się na rozmowę w cztery oczy celem oceny ich zachowania. Arcyb. Tomaszek zmarł w rok później (4.08.1992) w wieku 93 lat. Po wyjeździe do Watykanu internowanego arcb. Josefa Berana (1965), Tomaszek pełnił funkcję administratora apostolskiego diecezji praskiej, a następnie został mianowany oficjalnie arcybiskupem praskim (1977). Prymas Vlk utracił prawo do sprawowania funkcji kapłańskich (1978) i przez 8 lat czyścił okna, a następnie pracował w banku (1986-1988). W lutym 1991 prezydenci Czecho-Słowacji, Węgier i Polski spotykali się w Wyszehradzie, gdzie ustalono, że prośba Polski o przystąpienie do grupy pentagonalnej zostanie poparta przez dwa pozostałe państwa (Polskę przyjęto w lipcu). Na początku 1991 roku w Czecho-Słowacji stacjonowało jeszcze 4500 żołnierzy sowieckich (6,2% pierwotnej liczby kontyngentu) oraz 2250 cywilów (5,7%), ale 19 czerwca odjechał ostani pociąg ewakuacyjny, a 25 czerwca podpisano protokół o wycofaniu wojsk sowieckich. 27 czerwca opuścił Czecho-Słowację jako ostatni dowódca wojsk okupacyjnych gen. Eduard Worobiow. Umowa z 26 lutego 1990 roku została dotrzymana. 1 lipca 1991 roku, z inicjatywy Czech, przestał istnieć Układ Warszawski. W tej sytuacji na szczycie trójki wyszehradzkiejw Krakowie (6.09.1991) omawiano sprawę wspólnych starań o przystąpienie do NATO. Partia komunistyczna dalej przeżywała proces powolnej dezintegracji. Od kwietnia kształtowała się w niej nowa platforma - Lewica Demokratyczna. Na konferencji założycielskiej (22.06.1991) postanowiono pozostać w ramach KSCzM celem jej zmiany od wewnątrz w demokratyczną partię lewicową. Członkowie platformy założyli kluby. Po kilku miesiącach grupa działaczy wystąpiła z KSCzM i utworzyła Demokratyczną Partię Pracy - DSP, do której przyłączyło się kilku komunistycznych posłów. Na konferencji założycielskiej DSP jako gość obecny był Zdeniek Mlynárz (7.12.1991). Przewodniczący nowej partii, Peter Wurm wezwał « uczciwych komunistów » by opuścili KSCzM i wstąpili do DSP. Rzecznik Ivan Svitak przyznał, że lewica bez komunistów jest niemożliwa a z nimi niepociągająca. Motorem tych zmian byli przede wszystkim posłowie, którzy obawiali się, że petryfikacja KSCzM przekreśli ich szanse na uzyskanie mandatu w czasie najbliższych wyborów parlamentarnych. Wszelkie próby modernizacji i przystosowania KSCzM, od wewnątrz lub z zewnątrz, jednak zawodziły. Zmiany polityczne i powstanie systemu wielopartyjnego w 1991 roku zmieniło mapę Zgromadzenia Federalnego. W grudniu istniało 6 klubów słowackich: ODU-VPN miało 33 posłów w obu izbach, SNS - 14, KDH - 25, MKDM-Eggyüttélés (Węgrzy) - 10, HZDS - 18, i SDL - 20 (razem 120 deputowanych) oraz 10 klubów czeskich: KSCzM miała 25 posłów w obu izbach, HSD II - 7, HDS-SMS I - 9, CzSSD - 10, OH - 41, KDU-CzSL - 11, KDS-LDS - 6, ODA - 11, ODS - 44, niezależni z OF 6 (razem 170 deputowanych), a ponadto 10 posłów, w tym Dubczek i Mohorita, zadeklarowali się jako niezależni i nie przystąpili do żadnego klubu. Dopiero w styczniu 1992 roku, po dwu latach śledztwa, rozpoczął się proces Koncla i Karela Vykipiela, oskarżonych o nadużycie prawa 17 listopada 1989 roku oraz Lorenca oskarżonego o zniszczenie archiwów MSW. Po 10 miesiącach przewodu sądowego skazano ich odpowiednio na 3, 3,5 i 4 lata więzienia. Wiosną 1992 roku Havel starał się wzmocnić swoją pozycję, co wynikało z dwu przyczyn, Prezydent uważał, że działając odgórnie będzie mógł zahamować zaznaczający się już proces rozpadu federacji i wzmocni bliską sobie grupę OH, która gwałtownie traciła oparcie w społeczeństwie, zaś w wypadku wyborów prezydenckich stanowiła naturalne zaplecze polityczne dla bezpartyjnego Havla. 21 stycznia Zgromadzenie Federalne odrzuciło wniosek Havla w sprawie nowelizacji ustawy o referendum, która dałaby prezydentowi prawo do ogłoszenia referendum z inicjatywy własnej za zgodą rządu lub z inicjatywy 500 tysięcy Czechów i 250 tysięcy Słowakow. Do uchwalenia noweli potrzeba było 3/5 czyli 45 głosów słowackich i osobno 45 głosów czeskich w Izbie Narodów. Prezydentowi zabrakło 3 głosów słowackich (blokada KDH) i 10 głosów czeskich. Parlament federalny odrzucił też zgłoszony przez Havla projekt ustawy o sposobie przyjęcia nowej konstytucji Czecho-Słowacji, która warunkowała jej ogłoszenie wcześniejszą zgodą CzNR i SNR, tj. ratyfikacją. Przeciwko propozycji prezydenta spośród partii czeskich opowiadali się posłowie ODS, którzy w większości zignorowali głosowanie lub głosowali przeciwko wnioskowi. 22 stycznia, wobec negatywnej postawy większości posłów, Havel sam wycofał swój wniosek o wprowadzenie nowej struktury parlamentu federalnego i o stosunkach między parlamentem, rządem i prezydentem. 28 stycznia parlament federalny odrzucił wniosek Havla o udzielenie mu pełnomocnictw prezydenckich. Prezydent proponował, by udzielić mu prawo rozwiązywania parlamentu, jeśliby ten okazał się niezdolnym do podejmowania decyzji i by wówczas miał prawo do wydawania dekretów z mocą ustaw. I wreszcie następnego dnia posłowie, przede wszystkim słowaccy, zablokowali propozycję Havla wprowadzenia mieszane go systemu wyborczego. Według uchwalonej noweli do ordynacji wyborczej (29.01.1992), partie, które uzyskały powyżej 2% głosów, miały otrzymać z kasy państwowej po 15 koron za każdy głos. Wprowadzono też oprócz bariery 5% dla wszystkich partii, 7% dla koalicji 2-3 członkowych i 10% dla koalicji liczących czterech i więcej członków. Odrzucenie przez parlament pięciu wniosków Havla znacznie osłabiło prestiż prezydenta i zwiastowało rozpad federacji oraz klęskę sił lewicowych, a zwłaszcza byłych lewicowych dysydentów w najbliższych wyborach.
Ruch Obywatelski nie potrafił przekształcić się w masową partię polityczną (4800 członków) i pozostał raczej grupą towarzyską dawnych lewicowych dysydentów. OH postanowiło iść do wyborów samodzielnie ale na lewicy zaczęła go dystansować CzSSD. Usunięty w styczniu 1992 roku z federalnego klubu parlamentarnego OH Milosz Zeman, przystąpił do klubu CzSSD i wkrótce zaczął wysuwać się na czoło socjaldemokracji. Z OH do CzSSD przeszli także Zdeniek Jiczínsky, wiceprzewodniczący Zgromadzenia Federalnego oraz Peter Kuczera (18.02). Klub CzSSD wzrósł do 13 posłów, mimo że partia ta nie zdobyła, jak pamiętamy, żadnego mandatu. CzSSD uzyskała swą reprezentację prawie wyłącznie kosztem OH. Socjaldemokraci wykorzystywali każdą okazję aby atakowaę rząd. Byli jedyną partią, która poparła strajk 15 tysięcy kierowców, domagających się w praktyce utrzymania dotacji (10.02). Z inicjatywy Zemana CzSSD przyjęła propozycję LSU o utworzeniu Bloku Realistycznego; do wyborów obie grupy szły osobno, ale zobowiązały się do utworzenia koalicji rządowej po ewentualnym zwycięstwie wyborczym (17.03). Koalicję wyborczą - Lewy Blok utworzyły grupy komunistyczne: KSCzM, Lewica Demokratyczna i Demokratyczna Partia Pracy. Ludowcy, od 22 marca 1992 roku występujący oficjalnie jako KDU-CzSL, postanowili do wyborów pójść samodzielnie. W partii tej zmiany uwarunkowane wyeliminowaniem Bartonczika i Sachera, zresztą rywalizujących między sobą, trwały wiele miesięcy. W kwietniu 1992 roku udało się ich usunąć, ale partia nadal sprzeciwiała się opublikowaniu spisów agentów StB. Ostatecznie Lux doprowadził jednak do jej przynajmniej częściowej dekomunizacji. Samodzielnie do wyborów przystąpiła również ODA, w której na stanowisku przewodniczącego zastąpił Bartinkę Jan Kalvoda (marzec 1992).
Jeszcze przed II Kongresem ODS (26.04.1992) na jej czołowe miejsce zaczął wysuwać się Józef Zieleniec, bliski współpracownik Klausa w listopadzie 1991 roku wybrany wiceprzewodniczącym partii. Zieleniec jest Polakiem z Polski, żyjącym od wielu lat w Czechach. Klaus powierzył mu sprawy polityki zagranicznej. Zieleniec od początku nie krył negatywnego stosunku do grupy Wyszehradzkiej i uważał, iż Czechy powinny samodzielnie starać się o przyjęcie do NATO. Przeciwne stanowisko zajmował szef MSZ Dienstbier, który popierał integrację w ramach trójkąta wyszehradzkiego, szukając tam przeciwwagi dla coraz silniejszej partii Klausa. W maju 1992 roku na szczycie trójki w Pradze zgodzono się utworzyć strefę wolnego handlu. Tymczasem czechosłowacko-rosyjska umowa o przyjaźni i współpracy podpisana przez Jelcyna i Havla w Moskwie (kwiecień 1992) wywołała krytykę ze strony prawicy i przed wyborami nie doszło już do ratyfikacji tego aktu. Zarzucano mu uznanie niepodzielności Federacji Rosyjskiej w dobie tendencji niepodległościowych stanowiących ją narodów, krytykowano powoływanie się na tradycyjne « więzi przyjaźni », podczas gdy takowa nigdy nie istniała, zaś samo sformułowanie może kryć pozytywną ocenę panslawizmu i, co najgorsze, zobowiązanie się obu państw do « wspólnego przeciwstawiania się nowemu podziałowi Europy », co sugeruje, że takie siły znajdują się na Zachodzie. Prawica wskazywała, że o ile I Republika powstała jako tama oddzielająca Europę od bolszewizmu, obecne państwo kontynuuje powojenną, Beneszową strategię łączenia się z Rosją i umowę z 1943 roku. Oburzenie prawicy musiała też wywołać preambuła do umowy, w której stwierdzono, iż oba państwa «pragną ostatecznie skończyć z totalitarną przeszłością, połączoną z bezpośrednim użyciem siły przeciwko Czechosłowacji w 1968 roku i z dalszym niesprawiedliwym pozostawaniem wojsk sowieckich na terytorium Czechosłowacji (...)». Ograniczenie totalitarnej przeszłości do okresu 1968-1989 i okupacji sowieckiej do inwazji z 1968 roku było klasyczną interpretacją reformistycznych komunistów, dla których zło zaczęło się 21 sierpnia 1968 roku. Na podstawie ustawy nr 119 z 1990 roku o oczyszczeniu z win osób skazanych między 25 lutego 1948 i 1 stycznia 1990 roku za czyny antypaństwowe, do kwietnia 1992 roku wydano 190 tysięcy rehabilitacji sądowych. W 1992 roku ustawę uzupełniono nowelą dotyczącą osób skazanych formalnie za czyny kryminalne, a w istocie więźniów politycznych. Ustawa weszła w życie 1 lipca 1990 roku, zaś rehabilitacje przeprowadzono do końca 1993 roku. Odbywały się one bez wniosku skazanego, a orzeczenie sądu stanowiło podstawę do uzyskania odszkodowania w wysokości 2,5 tys. koron za każdy miesiąc pozbawienia wolności i 30 tys. koron za każdy rok w wypadku dłuższych wyroków. Pieniędzy nie wypłacano gotówką lecz państwo wydało poszkodowanym zapisy dłużnicze ważne przez 5 lat. Listy nazwisk osób zrehabilitowanych publikowano w prasie codziennej. W maju prasa opublikowała najpierw listę dziennikarzy - współpracowników StB, a następnie pełny wykaz czterech kategorii współpracownikIEw policji politycznej. W ten sposób doszło do rozstrzygnięcia problemu, któremu parlament federalny nie mógł od roku podołać. 15 kwietnia Zgromadzenie Federalne uchwaliło ustawę o sposobie wyboru prezydenta na czteroletnią kadencję. Przyjęto głosowanie w dwu turach przez parlament federalny, przy czym w I turze trzeba było uzyskać trzy piąte głosów w obu częściach Izby Narodów i w Izbie Ludowej, a w II turze zwykłą większość w Izbie Ludowej i obu częściach Izby Narodów, zaś w razie gdyby nawet wówczas nikogo nie wybrano, kolejne głosowania z nowymi kandydatami mogły mieć miejsce w odstępach 14 dni. Wybory (5-6.06.1992) do Zgromadzenia Federalnego i Czeskiej Rady Narodowej przyniosły zwycięstwo prawicy, przy frekwencji przekraczającej 80% uprawnionych, którzy mieli do wyboru 23 partie polityczne. W Czechach ponad 33% głosów do parlamentu federalnego uzyskała ODS, a na Słowacji HZDS. Drugie miejsce zajęli komuniści czescy: otrzymali 14,3% do Izby Ludowej oraz 14,5% do Izby Narodów i komuniści słowaccy: 14,4% i 14% głosów. Wśród partii czeskich na trzecim miejscu znaleźli się socjaldemokraci (7,7% i 6,8%), zaraz za nimi sládkowcy (6,5% i 6,4%), dalej ludowcy (po 6%) i na końcu LSU (5,8 i 6%). ODA nie przekroczyła 5% progu na poziomie federalnym. Słowacka Partia Socjaldemokratyczna dostała się tylko do Izby Narodów (6% głosIEw). SNS uzyskało 9,4% do obu izb, KDH odpowiednio 9% i 8,8%, a lista węgierska 7,4%. Havel powierzył Janowi Stráskiemu (ODS) zadanie sformowania gabinetu w oparciu o koalicję ODS i HZDS. ODS objęła m.in. MSW (Peter Czermák), HZDS - MSZ (Jozef Moravczík), a słowacki komunista, gen. Imrich Andrejczák - MON. Przewodniczącym Zgromadzenia Federalnego wybrano Michala Kovácza (HZDS). Zanim jeszcze zaprzysiężono rząd (2.07), ODS i HZDS zawarły porozumienie (21.06) w praktyce oznaczające zgodę na utworzenie dwu niezależnych państw (patrz: J. Darski, Słowacja). Od tej chwili powoływany jeszcze rząd federalny nie miał już żadnego znaczenia, zaś funkcja prezydenta stawała się fikcją. Dlatego poważni politycy obejmowali stanowiska w rządach republikańskich, pozostawiając resorty federalne mniej znanym kolegom. ODS-KDS uzyskały 30% głosów do CzNR i 66 mandatów dla partii Klausa oraz 10 dla partii Bendy. KDU-CzSL zdobyła 15 mandatów, a ODA 14; prawica dysponowała więc większością 105 głosów. Na lewicy najsilniejsi okazali się komuniści, ponieważ Lewy Blok uzyskał 35 mandatów, CzSSD i LSU zdobyła po 16 mandatów, a morawianie z HSD-SMS i sládkowcy po 14 mandatów. OH zabrakło do przekroczenia progu 0,41% głosów w Republice Czeskiej i 0,26% głosów by dostać się przynajmniej do Izby Narodów. 1 lipca ODS, KDU-CzSL, ODA i KDS zawarły umowę o koalicji i składzie rządu. Jednocześnie przeniesiono kompetencje federalne do republik. Premierem czeskim wybrano Klausa, ponadto ODS otrzymała MSW (Jan Ruml), MSZ (Józef Zieleniec), ministerstwo finansów (Ivan Koczárnik) i ministerstwo gospodarki (Karel Dyba) oraz resorty: sprawiedliwości, kontroli państwowej, zdrowia oraz pracy i spraw społecznych. ODA objęła resort przemysłu i handlu (Dlouhy), zarządu majątku narodowego i prywatyzacji (Jirzí Skalicky) oraz stanowisko wicepremiera (Kalvoda). KDS uzyskała ministerstwo środowiska naturalnego, natomiast ludowcy objęli resort rolnictwa (wicepremier Lux) i kultury; bliski im bezpartyjny prof. Petr PiČha został ministrem szkolnictwa. Na razie nie utworzono MON, ale 4 stycznia 1993 roku resort ten powierzono Antonínowi Baudyszowi (KDU-CzSL), aktualnie wicepremierowi federacji, zaś premier Strásky objął czeskie ministerstwo transportu.
Partia Klausa objęła więc prawie wszystkie istotne ministerstwa i dysponowała przytłaczającą większością w gabinecie. ODA, pod kierownictwem Kalvody, będzie systematycznie poddawać w wątpliwość przywódczą rolę ODS w koalicji i aspirować do odgrywania co najmniej równorzędnej roli. 3 lipca 1992 roku odbyły się wybory prezydenckie; jedynym kandydatem był Václav Havel. Wysunął on swoją kandydaturę już jesienią 1991 roku; kampanią poparcia dla Havla kierował Kocáb. Havel uzyskał 3/5 tylko w czeskiej części Izby Narodów (47 z 74 głosujących), natomiast w slowackiej części otrzymał tylko 22 z 75 oddanych głosów. Również w Izbie Ludowej Havel nie otrzymał trzech piątych głosów, a jedynie 79 z 149 oddanych. W II turze Havla wybrała Izba Ludowa 80 głosami oraz czeska część Izby Narodów 45 głosami, ale w słowackiej części oddano na niego jedynie 18 głosów. Słowacy zablokowali więc wybór Havla na prezydenta federacji, gdyż obawiali się, że będzie przeciwstawiał się jej rozwiązaniu. Havel oświadczył bowiem, że nie będzie grzebał federacji. 17 lipca prezydent ogłosił, że podaje się do dymisji z dniem 20 lipca, ponieważ nie może pełnić swojego urzędu w zgodzie z sumieniem i przekonaniem, gdyż wybory wykazały, iż stracił zaufanie większości, zaś deklaracja słowacka o suwerenności świadczy o dążeniu tej republiki do emancypacji. Zgodnie z ustawą wybory prezydenta ponawiano, choć zmieniły się one w groteskę. Kolejny kandydat, Sládek uzyskał w sumie 58 głosów (16.07). 30 lipca nie przeszli kandydaci OH, Dienstbier i Jan Sokol, po czym przedłużono przerwę między głosowaniami do ośmiu tygodni. 24 września głosowano jeszcze na Jirzíego Kotasa, przewodniczącego pozaparlamentarnej Partii Konserwatywnej, stanowiącej folklor polityczny. Ostatecznie stanowisko prezydenta federacji pozostało nie obsadzone.
19 listopada 1992 roku koalicja rządowa przegłosowała rezolucję o przyjęciu odpowiedzialności za dalsze sprawowanie władzy państwowej na terytorium Republiki Czeskiej. Był to wstęp do ogłoszenia suwerenności przez CzNR, gdyby parlament federalny nie przyjął ustawy o zaniku federacji. 2 posłów LSU i 3 sládkowców, którzy głosowali razem z koalicją, wystąpiło następnie ze swych klubów i powołało niezależny klub liberalny (20.11.1992)