Podejście
Narodowe Konserwatywne
- Naród 1. Państwa
- Egoizm narodowy 2. Racja stanu - raison d’etat
- Patriotyzm (służenie narodowi) 3. Służenie państwu
Eugeniusz Romer (1871-1954)
Wacław Naukowski – cechą ziem polskich – przejściowość
Eugeniusz Romer – pomostowość, misją dziejową Polski było opanowanie pomostu bałtycko-czarnomorskiego,
- usytuowanie pomostowe zmuszało do ekspansji terytorialnej, wynikała ona z geografii czyli była naturalna
- Dźwina – Dniepr to koniec kultury zachodniej i bariera między Europą Zachodnią i Wschodnią
- naturalne granice Polski – zlewiska Dźwiny – Dniepru i Wisły
- 1916 – Atlas Polski granica 1772 plus Opolszczyzna, Warmia, Mazury
- I – polski obszar geograficzny ponad 50 proc.
- II i III strefa interesów polskich.
Włodzimierz Wakar (1885-1933)
- tranzytowość ziem polskich, położenie decyduje o kulturze, cywilizacji, ekonomii
- Prusy Wschodnie podzielić między Polskę i Litwę, płacąc włączeniem Austrii do Niemiec (po 1920)
- uzyskać Cieszyńskie, Spisz, Orawę
- niepodległa Litwa, Białoruś, Ukraina gwarantami bezpieczeństwa Polski od Wschodu
- tylko związek z innymi narodami zabezpieczy nas przed Rosją i Niemcami – Międzymorze to sojusz narodów między Bałtykiem a M. Czarnym
- 1920 – Idea Jagiellońska w dobie obecnej – Rosja i Niemcy są państwami rewanżystowskimi, ich antagonizm jest POZORNY (1920!) – interesy geopolityczne łączą państwa bez względu na ich charakter – zagrożenie dla wszystkich narodów między nimi
- Rosja śmiertelnym wrogiem Polski
- Polska orędownikiem niepodległości Ukrainy, granica zewnętrzna ukraińsko-rosyjska ważniejsza niż rozgraniczenie Polsko-Ukraińskie
- sojusz polsko-czeski za cenę Zaolzia, pomóc Czechom w razie ich konfliktu z Niemcami
- condominium z Litwą nad Wilnem i zapleczem
- sojusz z Litwą (najważniejszy), Łotwą i Estonią
- Tarnopolskie, Stanisławowskie i Wołyń – oddać niepodległej Ukrainie za ścisły sojusz
- podział Ukrainy między Polskę i Rosję zagrożeniem dla Polski
- wyodrębnić i w trzech województwach przekazać samorząd Ukraińcom
- wyodrębnić obszar tworzenia narodu białoruskiego (woj. Nowogródzkie, część Poleskiego i część Wileńszczyzny oraz Białostockiego – stolicą Gordno)
- pełna niepodległość Białorusi dałaby szybkie zdominowanie przez Rosję, czyli autonomia.
Władysław Studnicki (1867-1953)
1988 – Proletariat, red. Przedświtu
- Rosja zdobywająca ziemie w Azji uzyskuje siły do ekspansji w Europie i dlatego jest dla niej niebezpieczna, celem Rosji jest opanowanie Chin więc konflikt z Japonią
- Obalenie caratu po klęsce w wojnie z Niemcami lub Japonią (lata 1890)
- interesy Rosji sprzeczne z rosyjską racją stanu, każda Rosja wrogiem Polski
- w wypadku wojny czynnik polski powróci przeciw Rosji
- Projekt trialistyczny w oparciu o Austrię - Galicja, Królestwo, Litwa (gub. Grodzieńska, Wileńska, Kowieńska) – walka zbrojna z Rosją i wojna austriacko-rosyjska (Bałkany)
- włączenie Królestwa do Niemiec spowodowałoby polonizację ich prowincji polskich
- Besseler podzielał koncepcję Polski rozległej oddzielającej Niemcy od Rosji, Polska jednak nie wystawiła armii po stronie niemieckiej. W konsekwencji – pokój w Brześciu i szereg małych państw (Nauman, Mitteleuropa), por. rola Studnickiego przy powołaniu Rady Regencyjnej, a więc możliwość utworzenia administracji polskiej po 1915.
- granica wschodnia linia Dniepr – Berezyna – Dźwina – Prypeć, Horyń państwo musi być odpowiednio duże by być niezależne między Rosją i Niemcami, asymilacja i kolonizacja
- możliwa rezygnacja z ziem zaboru pruskiego za pomoc
- opanowanie Kaukazu przez Rosję stwarza zagrożenie dla Polski
- potrzebna wojna prewencyjna z Rosją bolszewicką
- pokój da tylko rozczłonkowanie Rosji: niepodległa Ukraina i Kaukaz, wielka Finlandia, Syberia Wschodnia do Japonii – to osłabi bolszewików
- po 1918 r. nie ma już bariery Niemiec i Austro-Węgier, zastąpiły je słabsze Polska i Rumunia, trzeba więc zbudować sojusz środkowoeuropejski i dołączyć doń Niemcy
- Polska z Kresami będzie sojusznikiem Niemiec, Polska z ziemiami zachodnimi zawsze zdana na Rosję (problem: co Niemcy a co Polacy definiują jako ziemie zachodnie – Poznańskie?)
- Polska i Niemcy albo mogą być w sojuszu albo w konflikcie
- porozumienie polsko-niemieckie da podstawę bloku środkowoeuropejskiego
- Paneuropa – unia państw europejskich z wyjątkiem Rosji (por. UE)
- Rosja bolszewica większym niebezpieczeństwem od nacjonalistycznej
Zbieżność długofalowych interesów Polski i Niemiec
Znaczenie Polski dla Niemiec – emancypacja Ukrainy i odcięcie od Kaukazu (ropa)
Ukraina może być tworzona z pomocą Polski lub przeciwko Polsce – w drugim wypadku pozbawi Polskę Małopolski i Wołynia (plany kolonizacyjne na Wschodzie i przesiedlenia – por. à rébours po 1944)
Uprzywilejowana pozycja w niemieckiej Europie środkowej, celem pokonanie Sowietów.
Każda Rosja będzie pretendować do Kresów
1937 – trzy opcje - dyskusja – z kim iść –
- polityka równowagi: ani Pakt Antykominternowski, ani Pakt Wschodni (Francja-Sowiety). Polityka ta skuteczna dopóki trwa antagonizm niemiecko-rosyjski (sowiecki). St. Stroński za (SN)
- sojusz z Francją: Sikorski za sojuszem z Czechosłowacją. Konieczne „ściślejsze zgrupowanie” państw środkowoeuropejskich celem przywrócenia „względnej równowagi sił”. Dla Francji Polska była zastępczą Rosją z powodu bolszewii.
- sojusz z Niemcami
Endecja:
Sprzeczności interesów polsko-rosyjskie nie są tak głębokie jak polsko-niemieckie
Cywilizacja rosyjska jest od Polski słabsza
Rosja może stać się sojusznikiem w rywalizacji z Niemcami (choćby czasowo) – wybór strategiczny
Konsekwencje: program inkorporacyjny – program federacyjny
1939 – W obliczu nadchodzącej wojny
Tereny osadnicze Polska może uzyskać na wschodzie, rewizja granicy, wejść do państw osi
Zgodzić się na autostradę i zażądać autostrady do Gdyni przez Prusy Wsch. Za oddaniem Gdańska z korzystaniem z portu bezcłowego i składów.
Antyniemiecka propaganda wynikiem działać agentury komunistycznej i mniejszości żydowskiej (nazizm niezrozumiany), nie ma podstaw do wojny polsko-niemieckiej, prasa rządowa jątrzy.
Niemcy chcą mieś pewność, że w razie wojny na Zachodzie Polska zachowa neutralność.
Zwycięstwo Niemiec nad koalicją, w której jest Polska – utrata Pomorza i Śląska.
Dla uniknięcia wojny z Niemcami należy wykorzystać pośrednictwo Włoch
1933 – Anglia i Francja chciały oddać Niemcom tereny polskie (korytarz), rewizja granic Rumunii i Jugosławii (Włochy)
Nadchodząca wojna jest wojną „światowego żydostwa z Niemcami” (ppor. Historikerstreit i błąd Studnickiego – niezrozumienie nazizmu) – zagrożenie: „może w skutek tej wojny wpaść w panowanie żydowskie”.
Zniknięcie Czechosłowacji korzystne dla Polski bo granica z Węgrami. Za przyłączeniem Słowacji do Węgier jako prowincji autonomicznej, gdyż nie może ona być niepodległa (sic!)
Działalność 1939-1942 memoriały, Goebbels, Pawiak
Po 1945 – jedyną barierą Niemcy, konieczność wzmocnienia Japonii
Początkiem zjednoczenia Europy unia polsko-węgiersko-rumuńska we współpracy z państwami bałtyckimi i unia niemiecko-francusko-włoska
Adolf Bocheński (1909-1944)
- Dążyć do rozbicia Rosji, włączając się w ten proces, np.. rozpad lub wojnę niemiecko-rosyjską
- Polska powinna być państwem rewizjonistycznym, czyli dążącym do zmian granic na Wschodzie
- Idea prometejska. Tylko radykalna zmiana konfiguracji terytorialnej Europy Wschodniej może nas uratować przed sojuszem niemiecko-rosyjskim
Wartość koncepcji politycznej równa się jej realizmowi - od Clausewitza
Silne państwo jest gdy ma słabych sąsiadów – od Bainville’a
W walce z Rosją potrzebny jest sojusz z Niemcami – od Studnickiego
Trzeba dążyć do rozbicia Rosji na państwa niepodległe – od Piłsudskiego
Myślenie realne musi być podstawowym narzędziem analizowania stosunków międzynarodowych – od Dmowskiego
Liczba obywateli utożsamiających się z racją stanu ich państwa – czynnik potęgi – dlatego kwestia mniejszości narodowych jest kluczowa dla Polski
Fałszywy nacjonalizm – przeciwstawienie wielkości politycznej narodu i państwa
Rosja – ekspansja na Zachód zawsze skierowana przeciw Polsce, a porozumienie proponowane będzie Niemcom
Cel naszej polityki – nie dopuścić do porozumienia rosyjsko - niemieckiego
Ekspansja Niemiec kosztem Rosji wymaga porozumienia z Polską
Polsko-niemiecka Arbeitsgemeinschaft
Federacja środkowoeuropejska – Polska – Czechosłowacja (ale agraryści Hodży a nie katolicy) – Węgry - Rumunia
Polska doktryna Monroego
- Granice są nienaruszalne
- Nie możemy zawdzięczać gwarancji granic jednemu z sąsiadów
- Sprzeczne z interesem Polski jest pochłonięcie małych państw i narodów leżących w sferze zainteresowania Polski
Juliusz Mieroszewski (1906-1976)
Myśl Mocarstwowa – Bunt Młodych – Polityka – Kultura - konserwatyści
Realpolitik – domaganie się rzeczy w danej sytuacji historycznej realnych
ULB determinuje naszą historię skazując na satelictwo lub imperializm
Warunkiem satelickiego statusu Polski jest wcielenie ULB do Rosji
Warunkiem rządzenia światem jest zrównoważenie siły Rosji i Niemiec. Rola „przedmurza habsburskiego” – interes USA – sojusz Niemiec i Rosji uderza w interesy USA.
Dyskusja – czy wkroczenie Chin zmienia sytuację, jeśli tak – na ile – jeśli nie - dlaczego
Kompleks polski i ULB (1974)
- rezygnacja z Kresów i przyjęcie granic
- porozumienie
- rew. Socjalistyczna w Centrum (przyczyna błędu)
Ignacy Matuszewski (1891-1946)
Działalność – II Oddział, GP, Polityka Narodów
Panowanie na morzu, lądzie i powietrzu – państwa między Rosją a Niemcami powinny stać się lotniskowcem Zachodu (por. Siewierski) – tylko kto ma w tym interes.
Włodzimierz Bączkowski (1905-2000)
- najgroźniejszym przeciwnikiem jest Rosja
- sojusz niemiecko-rosyjski przynosi Polsce katastrofę
- państwowość rosyjska jest spadkobiercą idei „Pax Mongolica” Dżingis chana stworzenia imperium od Morza Japońskiego do Bałtyckiego i Czarnego (por. eurazjatyzm)
- Ukraina zbyt słaba, by wejść w konfrontację z Rosją i Polską
- Zagrożenie rosyjskie podstawą sojuszu polsko-ukraińskiego (granica na Zbruczu)
- Imperatyw geopolityczny – współpraca polsko-ukraińska
- W interesie Ukrainy są
Silna Polska, Węgry i Rumunia (Doncow), by stanowić oparcie wobec Rosji
- konieczna wspólna akcja w Turkiestanie, na Kaukazie i Ukrainie – prometeizm.
Ryszard Wraga – Jerzy Niezbrzycki (1902-1968)
Geopolityka, strategia, granice
Międzymorze
3 pomosty:
- Francusko-hiszpański
- Adriatycko-niemiecki walka między kulturą romańską a barbarzyństwem germańskim
- Bałtycko-czarnomorski ujście Odry, Wisły, Niemna oraz Dniestru i Dniepru związek z Zachodem, granice: Brama Smoleńska – Brama Morawska i Karpaty. Rywalizują o ten pomost Niemcy i Rosja, nie potrzebują państw buforowych, Polska może ustabilizować Międzymorze, pogłębiając antagonizm rosyjsko-niemiecki.
-----------------
Sojusz niemiecko-rosyjski i Rosja największym zagrożeniem dla Polski
Adolf Bocheński, Władysław Studnicki, Włodzimierz Wakar, Ignacy Matuszewski, Włodzimierz Bączkowski
Ruch Prometejski:
Bączkowski, Wakar, W. Wasilewski, Giedroyc, L. Schaetzel, J. Skwarczyński, T. Handelsman, A. Lednicki, S. Siedlecki, S. Paprocki
II Oddział: Ignacy Matuszewski, Ryszard Wraga, zw. Włodzimierz Bączkowski (Instytut Wschodni)
-----------
Feliks Koneczny (1862-1949)
1919-1927 - Uniwersytet Batorego przeciwnik sanacji, jego uczniem był Łowmiański
Prekursor nauki o cywilizacjach
istotą historii jest pojmowanie jej jako walki między cywilizacjami. Każda może być reprezentowana przez różne kultury (por. Huntington, Toynbee)
Max różnic w sferze etyki, w prawie
Zarzucał rządom sanacyjnym doprowadzenie do rozprzestrzenienia się w Polsce cywilizacji żydowskiej (sakralna), bizantyjskiej (biurokracja) i turańskiej (organizacja wojskowa) – przeciwniczek cywilizacji łacińskiej
Komunizm – wytwór cywilizacji żydowskiej
Oceniał krytycznie istnienie cywilizacyjnej mieszanki we współczesnej mu Europie.
Inne cywilizacje: arabska (dominacja rodu), chińska (relatywizm, bezetyczna), bramińska (sakralna politeistyczna, bezetyczna despocja).