- Szkoła modernizacyjna – peryferie mają się modernizować naśladując Centrum i nie próbować drogi na skróty (komunizm), a osiągną ten sam poziom. Rozwój liniowy jak u Marksa
- Szkoła zależności – zależność powoduje przejmowanie nadwyżki przez Centrum i peryferia nigdy nie wydobycie się ze stanu zależności. (Gospodarka zależna i niezależna, korzyści z zależności – Staniszkis)
- Szkoła systemów społecznych – istnieją mini systemy:
a) homogeniczność, prostota, nietrwałość - długość 6 pokoleń, ekwiwalentność wymiany (do 8000 pne),
b) imperia światowe: Centrum redystrybuuje podatki urzędnikom (do 1500, ale Sargon – 2340, akumulacja i polis od 8.000). W tym sensie komuizm można by tu zaliczyć, a nie do światowego systemu kapitalizmu (sprzeczność u autora, patrz dalej),
c) kapitalizm: akumulacja nadwyżki rozdzielanej poprzez rynek a nie państwo/urzędników, korzyści wynikają z pozycji monopolistów (do 2000),
d) czeka nas nowy system globalny, ponieważ system światowy wkroczył w fazę kryzysu strukturalnego, którą charakteryzują:
- urbanizacja i bariera dyslokacji produkcji – brak terenów o niższych kosztach
- bariera ekologii – trzeba chronić przyrodę – koszty, koniec ich eksternizacji
- bariera świadomości – koniec nadziei, że będzie lepiej – ruchy antysystemowe zdobyły władzę ale nie na swoich warunkach, kompromitacja starej lewicy, krach prób maoistowskich. Postawy antypaństwowe, skoro nie jest ono zdolne do reform.
Koniec komunizmu oznacza również koniec kapitalizmu (1991)
System: faza powstania – rozwoju – kryzysu strukturalnego (bifurkacja – chaotyczność)
Wallerstein (1930):
- The Modern World-System, 1974, 1980
- The Capitalist World-Economy, New York 1979
- The Politics of the World Ecomony, 1984
- Geopolitics and Geoculture, 1991
- After Liberalism
Wzorem szkoła holistyczna “Annales” Fernanda Braudela, zerwać z podziałem - izolacją dyscyplin naukowych, zastąpć ją podejściem holistycznym (całościowym), analiza zmian w długich okresach. Koniec systemu kartezjańskiego.
System społeczny – obszar reprodukcji siły roboczej w ramach danego podziału pracy. (por. markistowskiekie formacje, rola ekonomii, kryzys i koniec kolejnego systemu jak u Marksa)
Co utrzymuje jego stabilność i co może go przekształcić.
Konieczność analizy systemu światowego i określenia nowego, który nadchodzi.
1500 – 1600 formowanie się systemu kapitalistycznego
1900 - system kapitalistyczny objął świat
1600 – 1945 I okres – Centrum tam gdzie monopole, peryferia obszar tracący nadwyżkę.
1945 – 2000 II okres – awans jednych państw kosztem degradacji innych
Cykle
Kondratieffa – 50-60 okres zużycia trwałych dóbr inwestycyjnych (1939 - wojna, 2000, 2055)
Logistyczne - 100-150 lat po ekspansji – stagnacja kryzys to okres koncentracji kapitału by zyski z monopolu zniwelowały słabnący popyt. Przegrywają państwa, które nie zdobędą monopolu (wiek XVII Wschód). Kolonizacja – wojny o kolonie. Role w fazie kryzysu logistycznego nie są statyczne (Prusy).
Wallerstein wprowadza ona podział na państwa rdzenia, półperyferii i peryferii, który determinuje zdolności państw (miejsce w strukturze określa możliwości rozwoju – w państwach rdzenia zmiany zachodzą najszybciej, gdyż wykorzystują one do swojego rozwoju państwa półperyferyjne; w normalnym rozwoju gospodarczym praktycznie niemożliwe jest przejście z peryferii do rdzenia).
Rdzeń eksploatuje – półperyferie są eksploatowane i eksploatują, awansują lub staczają się – peryferie są eksploatowane
Półperyferie stabilizują system i pozwalają na alokację przemysłów z rdzenia.
Peryferia może przekształcić się w półperyferię, jeśli państwo
- wykorzystać okazję kryzysu rdzenia do zmian importu (kapitał)
- zaproszenie inwestorów (warunki korzystniejsze niż w rdzeniu)
- siły własne
Kluczem jest wykształcenie własnego rynku (w głąb wzrost siły nabywczej i wszerz: podbój, unia) – produkcji własnej na jego potrzeby, nowe technologie, bariery celne.
Ok. 2050 – nowy system – jaki nie wiadomo
Upadek komunizmu to upadek liberalizmu – The Age of Transition: Trajectory of the Word-System, 1945-2025, London 1996.
Koniec koncepcji postępu linearnego liberałów i marksistów (koniec historii to marksizm). Sukces kapitalizmu powoduje wejście w fazę nieprzewidywalności i niepewności (jego koniec po 500 latach) i struktury ulegną głębokiej transformacji – dyskusja.
System demokratyczny czyli równego podziału władzy to system egalitarny czyli równego podziału dóbr (konsekwencja - czysty komunizm)
2000-2050
Więcej przemocy niż za zimnej wojny
W rdzeniu ruchy prawicowe antyemigranckie
Imigranci nową klasą upośledzoną niezintegrowaną, odmienną etnicznie i roszczeniową – por. Europa przed 1848 (Marks) ale koniec wiary w postęp linearny (a czynnik islamu).
Dezintegracja struktur państwa niezdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego.
Ruchy antysystemowe – cel równość
1789 – suwerenem jest lud nie władca, więc może zmieniać władzę.
Twardy opór – rewolucja stopniowe ustępstwa – reformizm rola liberałów (1848-1968) między konserwatystami i socjalistami. Upodobnienie się K i S do centrum – L
Liberałowie technika obrony systemu wyczerpana: prawo wyborcze, reformy (państwo dobrobytu), integrująca ideologia nacjonalizmu – nie można tego zastosować na skalę globalną
Faza A cyklu Kondratieffa 1945 – 1970
- wzrost siły nabywczej,popyt przewyższa podaż
- rozwój produkcji i akumulacja z produkcji (monopol na nową produkcję – akumulacja) USA-50, Europa-60, Japonia-70 lata (już faza B)
Faza B cyklu Kondratieffa 1970-2000 i nadal podaż przewyższa popyt
- spadek akumulacji z produkcji w rdzeniu
- dyslokacja produkcji nie możliwej do zmonopolizowania (do Azji Wschodniej powodu zimnej wojny) – obniżenie kosztów do nasycenia popytu przez produkt o niższych kosztach
- eksport bezrobocia w kierunku USA –Europa – Japonia (potem Europa postkomunistyczna)
- akumulacja z operacji finansowych, spekulacje finansowe
- ograniczenie rynku eksportu dla półperyfrii w dalszej perspektywie
Szansą jest dla półperyferii właśnie dyslokacja przemysłu. (Dyskusja – w Polsce eksport bezrobocia z Niemiec a nie dyslokacja przemysłu, ten do Chin – lepsze warunki, właśnie się kończą, co otwiera szansę dla naszego regionu)
Cykl hegemonii (logistyczne)
1873-1945 walka między USA i Niemcami o spadek po fabryce świata,
1945-1973 hegemonia USA,
1973-1991 słabnięcie USA i dyscyplinowanie sojuszników argumentem zimnej wojny
1991-
Nowy cykl Kondratieffa
- faza A powinna zacząć się szybko – nowa produkcja (pisane 2000)
- Rywalizacja USA – Unia – Japonia o monopol na nową produkcję (a Chiny?)
- początek nowego cyklu hegemonistycznego kto będzie spadkobiercą USA: Unia czy Japonia (nie dostrzega Chin jako samodzielnej siły)
- rola Japonii i Chin, rywalizacja Japonii/Chin z Europą do spadku po USA
- redukcja triady do układu bipolarnego: Japonia/USA contra Unia (dyskusja: a może Chiny/Rosja/Niemcy(Unia) contra USA/Japonia, miejsce naszego regionu)
- sprowadzenie rywalizacji do konfliktu państw morskich (powietrze) i lądowych – ostateczny sukces Japonii - mocarstwu morskiemu (por. Huntington: cywilizacja japońska izolowana, znów pomija Chiny, pisane w roku 2000)
- USA wzmocnią więzi z Ameryką Łacińską (interes naszego regionu gdzie?), Japonia z Azją Wschodnią i Południowo-Wschodnią, Unia (a rola Niemiec?) z obszarem postkomunistycznymi postsowieckim
- problem polityczny: włączenie Chin do strefy japońsko-amerykańskiej i Rosji do strefy Unii (całkowite pominięcie możliwości włączenia Chin i Rosji do strefy Niemieckiej)
Wniosek Wallersteina – 2050 triumf Azji Wschodniej nad Europą (dyskusja: warianty triumfu i jego podmiotu) i ewentualna rywalizacja Chin z Japonią o dominację w tej strukturze.
Faza A już się rozpoczęła i będzie kontynuowana ale nie dojdzie do swego końca – przeszkodzi kryzys strukturalny i koniec systemu.
Przewidywania:
- deflacja kończy fazę B
- wzrost siły nabywczej zapewne w Azji Wschodniej – początek fazy A
- inwestycje na Północy – a więc marginalizacja Południa i koniec z dyslokacją produkcji do półperyferii i peryferii (wniosek dla regionu, rola politycznych sojuszy, przykład Korea-Japonia po 1945, a więc w fazie A)
- mniejsza akumulacja z powodu urbanizacji świata
- nakłady n ekologię obniżą stopę akumulacji
- mimo postaw antypaństwowych wzrost żądań (szkoły, szpitale, emerytury)
- walki na marginalizowanym południu i chaos światowy (dyskusja: islam)
- koniec starej lewicy a więc siły powstrzymującej radykalizm.
Dyskusja:
Czy zaczęła się faza A nowego cyklu Kondratieffa
Co powinien robić nasz region
Zdaniem Wallersteina tak, ale się już nie skończy, bo system światowy ulegnie ostatecznemu załamaniu i powstanie nowy system lub systemy
Jaki nowy system, nasz czas przejściowy
Inne kwestie
Ograniczenia suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej
Marksizm Wallersteina i kretynizm korwinowców (ustrój nigdy nie istniejący)
Akumulacja istotna z monopolu, więc zadania państwa
- ochrona kapitalistów rodzimych w państwie - porządek
- ochrona ich pozycji monopolistycznej (akumulacji)
- udział w kosztach (np., infrastruktura, dopłaty do produkcji)
kapitalizm i nowożytny system państwowy są tak naprawdę dwoma nierozerwalnymi częściami jednego procesu.
Zmiana społeczna to zmiana systemu na inny lub inne, a nie na system historyczny tego samego rodzaju, np. imperium Ming na imperium Mandżurów
Koniec feudalizmu – czarna śmierć – spadek dochodów senioralnych, walki wewnątrz szlachty by utrzymać pozycję rozbijają elitę rządzącą, brak odnowienia elity rządzącej przez najazd z zewnątrz i wejście dotąd margnalizowanych i „represjonowanych” kapitalistów w próżnią, ich usamodzielnienie się i nowy system 1500-1600.
Czy system kapitalistyczny przypadkiem?
Według Wallersteina bilans kapitalizmu jest negatywny, więcej minusów niż plusów. W feudalizmie (system imperiów światowych) istnieli kapitaliści ale nie zdołali narzucić systemowi akumulacji czyli swego celu jako celu systemu, gdyż zawsze byli ograniczani lub podporządkowywani. Europa była mniej odporna na truciznę niż np. Chiny dlatego tu kapitalizm jako system światowy powstał i objął cały glob ale jest zjawiskiem przejściowym.
Dyskusja: czy możliwe odnowienie elity rządzącej przez najazd z zewnątrz (np. islam, Chiny) i dalsze trwanie sytemu a nie jego kres. Czynnik III wojny światowej.
Wallerstein twierdzi, że odnowienie i dalsze trwanie jest niemożliwe, patrz wyżej (urbanizacja, ekologia, funkcje redystrybucyjne państwa). Czy ma rację? Konsekwencje geopolityczne odnowienia przez najazd
Kwestia integracji i wykluczenia
Obywatelstwo zakłada ex definitione wykluczenie
Integracja grupowa na poziomie państwa
Pojęcie klas niebezpiecznych – te które zagrażają systemowi
1789 – początek geokultury systemu światowego – suwerenem „lud” a zmiana polityczna stanowi normę
Rola ideologii jako odpowiedzi na zmianę:
Konserwatyzm spowalnia
Liberalizm szuka właściwego tempa
Socjalizm przyspiesza
Formuła Kalwina:
Nie możemy przewidzieć kto będzie zbawiony, co jest słuszne w nauce, kto przyspiesza rewolucję ale możemy stwierdzić kto nie będzie zbawiony, kto jest nienaukowy, kto przeszkadza rewolucji.
Władza decydujących
Prawda i dobro
Decydowali teologowie – potem filozofowie – od Oświecenia naukowcy (o dobru nauki społeczne)
Triada Wallersteina
Durkheim – Marks – Weber
Rzeczywistość społeczna (fakty) – konflikty społeczne – legitymizacja władzy opanowuje konflikty.