|
Lud. razem |
Macedończycy | Albańczycy | Turcy | Romowie | Serbowie | Vlasi | Inni |
| 1936877 | 1288330 | 442914 | 77252 | 43732 | 39260 | 8467 | 39960 |
| 100% | 66,5% | 22,9% | 4% | 3% | 2% | 0,4% | 1,8% |
| Opsztiny zamieszkałe przez Albańczyków | |||||||
| Kumanowo | razem | Maced. | Albań. | Rom. | Turcy | Serb. | Vlasi |
| 126543 | 65004 | 45637 | 3121 | 11612 | |||
| 100% | 51,4% | 36,1% | 2,5% | 9,2% | |||
| 5 opsztin położonych wokół Skopje | |||||||
| Czair | 85489 | 39545 | 23125 | 12706 | 2575 | 4025 | |
| 100% | 46,3 | 27,1 | 14,9 | 3% | 4,7% | ||
| Gazi Baba | 99594 | 68786 | 20504 | 3723 | |||
| 100% | 69,1% | 20,6% | 3,7 | ||||
| Centar | 84486 | 47407 | 23196 | 3084 | 4354 | 2771 | |
| 100% | 56% | 27% | 3,7 | 5,2 | 3,3% | ||
| Karposz | 125756 | 83783 | 31100 | 4290 | |||
| 100% | 66,6% | 24,7% | 3,4% | ||||
| Kisela Woda | 145955 | 114856 | 14989 | 4184 | 4855 | ||
| 100% | 78,7% | 10,3% | 2,9% | 3,3% | |||
| razem | |||||||
| 541280 | 354377 | 112914 | 20966 | 12639 | 19664 | 2229 | |
| 100% | 66,5% | 22,9% | 2,3% | 4% | 2% | 0,4% | |
| Inne opsztiny | |||||||
| Tetovo | 174748 | 35816 | 130880 | 2407 | 3821 | ||
| 100% | 20,5% | 74,9% | 1,4% | 2,2% | |||
| Gostivar | 108189 | 19682 | 69610 | 2092 | 13565 | ||
| 100% | 18,2% | 64,3% | 1,9% | 12,5% | |||
| Debar | 26449 | 5449 | 12138 | 6865 | |||
| 100% | 20,6% | 45,9% | 26% | ||||
| Kiczewo | 53044 | 20829 | 26310 | 3840 | |||
| 100% | 39,3% | 49,6% | 7,2% | ||||
| Struga | 62305 | 28259 | 27840 | 3268 | |||
| 100% | 45,4% | 44,7% | 5,3% | ||||
Albańczycy w Ochrid – 2.789 (4,6%), Bitola – 3.970 (3,7%), Kruszewo – 2.757 (23%), Welesz – 4.281 (6,5%);
Własi w Sztip – 2.201 (4,4%), Kruszewo – 889 (7,4%);
Romowie w Prilep – 3.735 (4%);
Turcy w Welesz – 2.367 (3,6%), Kruszewo – 664 (5,5%), Sztip – 2.029 (4%), Brod – 3.356 (30%), Prilep – 3.901 (4,2%), Radowicz – 4.234 (13,9%), Strumica – 5.625 (6,3%).
Osoby mieszkające oficjalnie przynajmniej od roku w Macedonii, nawet jeśli mieszkają na stałe poza krajem, zostały wliczone, a więc Albańczycy bez papierów, nielegalni, Albańczycy, którzy zbojkotowali spis, nie zostali włączeni.
Zostali za to włączeni ci, którzy mieszkają ponad rok, ale którzy mieszkają w Macedonii legalnie. W tej kategorii zarejestrowano głownie Macedończyków:
ogółem - 138.319; Mecedończycy - 90.357; Albańczycy - 36.053; Romowie - 3.676; Turcy - 4.363.
Osoby mieszkające w Macedonii legalnie krócej niż rok (uchodźcy) - 13.395, w tym 5.966 - Albańczycy i 3.145 - Macedończycy.
Wnioski:
I. Region ,,albański” jest również regionem wielonarodowym, ważne są preferencje polityczne Turków, Romów, Włachów.
II. Własi sami nie reprezentują żadnej siły politycznej, gdyż są nieliczni.
III. Turcy są rozproszeni, ale w Debarze i Strudze łączą się z Albańczykami, te dwie społeczności tworzą większość; władze chcą klasyfikować Turków jako macedońskich muzułmanów, prowadzona jest akcja przeciwko szkołom tureckim.
IV. Podwójna administracja mogłaby być stworzona w Debarze. W Radzie Debaru PPD zdobyło 25 miejsc, Partia Demokratyczna Goszewa 6 a Socjal-Demokraci Gligorowa – 4 miejsca (przewodniczący opsztiny Debar nazywa się Qemal Dżafa, wice-przewodniczący – Jakub Marku). Rząd i nacjonaliści oskarżają władze lokalne Debaru o dokonanie czystki wśród ludzi Gligorowa i Macedończyków (muzułmanów). Miały już miejsce akty przemocy ze strony społeczeństwa, które domaga się otwarcia przejścia z Albanii do Blato.
Według SDSM Macedończycy - muzułmanie zostali zmuszeni do deklarowania się jako Turcy, powołani zostali misjonarze, którzy przekonywali muzułmanów słowiańskich aby się deklarowali jako Turcy, największe sukcesy pod tym względem osiągnięto w Debarskiej żupie (region historyczny: Debar – Struga).
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zniszczyło szkoły ,,stworzone nielegalnie” gdzie ,,nielegalnie uczono języka tureckiego”. Zamknięto trzy szkoły ,,nielegalne” (klasy z równoległym tureckim jako językiem wykładowym), które funkcjonowały od trzech lat: na początku miały 38, pod koniec 180 uczniów (czerwiec 1995).
Na razie Macedończycy widzą w Uniwersytecie w Tetowo szczyt góry lodowej i są przekonani, że Albańczycy przygotowują się na wypadek rozpadu Macedonii. Albańczycy twierdzą, że jest to wariant rezerwowy. Prawdą jest, że np. decentralizacja pomogłaby Albańczykom obsadzić administrację i na wypadek rozpadu państwa przejąć władzę.
Albańczycy tworzą większość absolutną w dwóch opsztinach granicznych: Tetowo, Gostiwar, połowę w Kiczewie, Debarze (z Turkami są większością), i Strudze; znaczną mniejszość w Kumanowie (36,9%), w rejonie Skopje (22,9%) i Kruszewie (23%). Tymczasem nacjonaliści albańscy w Albanii domagają się całego tego terytorium. W praktyce podział dotyczy tylko trzech opsztin: Tetowa, Gostiwaru, Debaru, gdzie mieszka prawie 61 tysięcy Macedończyków na około 309 tysięcy mieszkańców. Czystka etniczna i wojna byłyby więc nieuniknione. Wprowadzenie autonomii terytorialnej byłoby bardzo trudne, ponieważ terytorium jest małe, a jeśli by je powięszyć o opsztiny: Struga, Skopje i Kumanowo liczba Macedończków znacznie by wzrosła. Odsetek Albańczyków jest na tym terytorium wystarczający aby uznać tam albański za drugi oficjalny język zgodnie z rządowym projektem ustawy o samorządzie terytorialnym.
Macedończycy chcą za wszelką cenę zmniejszyć tę liczbę i z tego powodu przedstawiają część Albańczyków jako niedawnych uchodźców z Serbii i Macedończyków-muzułmanów ,,zmuszonych” do deklarowania się jako Albańczycy. Nas skutek tego Macedończycy są gotowi przyznać, że Albańczycy nie tworzą więcej niż 18% społeczności. Według VMRO jest tam 30 tysięcy Albańczyków a reszta jest w Kosowie, ale Macedończycy pamiętają, że a latach 1951-1965 od 200 do 500 tysięcy Albańczyków wyemigrowało do Turcji z Macedonii (część z nich stanowili Albańczycy, którzy przybyli do Macedonii z Kosowa aby móc wyemigrować, pozostali to Albańczycy z Macedonii). Oficjalnie w latach 1990-1993 100 tysięcy osób przybyło do Macedonii, w tym większość Albańczyków.
Albańczycy zaś starają się za wszelką cenę powiększyć te sumę i podają obliczenia między 30% i 40% (800 tys.), a najbardziej zagorzali fanatycy mówią o milionie, co jest absolutnie niemożliwe. W rzeczywistości, jeśli dorzucić Albańczyków, którzy zbojkotowali spis, nielegalnych emigrantów i osoby, które nie otrzymały obywatelstwa, chociaż miały do tego prawo, byłoby około 25% do 30% Albańczyków na tym obszarze. Przyrost naturalny i emigracja nielegalna albańska mogą jeszcze zmienić te obliczenia na korzyść Albańczyków.
Jest 55 tysięcy Albańczyków, którzy czekają na obywatelstwo. Macedończycy mogą otrzymać obywatelstwo, jeśli mieszkali przez 15 ostatnich lat w Macedonii (VMRO chciało progu 30 lat), bądź są urodzeni w Macedonii, bądź ich rodzice są Macedończykami, bądź przez małżeństwo. Albańczycy, którzy są urodzeni lub mają rodziców Macedonii, ale przez ostatnich 15 lat nie mieszkali w kraju, a np. w Słowenii, nie otrzymują obywatelstwa. Zdarza się więc często między braćmi, że jedni są obywatelami Macedonii a drudzy nie.
Albańczycy stanowią większość w radach trzech opsztin: Tetowo, Gostiwar, Debar, i mają ponad 29% radnych w radach opsztin: Struga, Kiczewo, Kumanowo, Centar (Skopje), Czajir i Gazibaba.
Na 34 opsztiny, uporządkowane w kolejności geograficznej z Północy na Południe, (dystrykty; słowo opsztina oznacza też gminę) parlamentarzyści pochodzenia albańskiego zostali wybrani w jedenastu opsztinach; 16 okręgach wyborczych na 62, które znajdują się w tym regionie:
Opsztina
Kumanowo (nr 17) 1 PPDSHM na 8 deputowanych;
Czajir (nr 34) 2 PPD na 5 deputowanych;
Gazi Baba ( 30) 1 PPD na 6 deputowanych;
Centar (33) 1 PPD na 5 deputowanych;
Karposz (31) 1 PPD na 8 deputowanych;
Kisseła Woda (32) 1 PPD na 8 deputowanych;
Tetowo (27) 2 PPD 1 PPDSHM 1 PDP 1** 1* na 9 deputowanych;
Gostiwar (nr7) 1 PPD 1 PPDSH 1** na 6 deputowanych;
Debar (nr8) 1 PPD na 1 deputowanego;
Kiczewo (nr12) 1 PPDSHM na 3 deputowanych;
Struga (nr25) 1 PDP na 3 deputowanych.
** - Mersel Bilali i Weseli Abduladi, niezależni, wywodzący się z PDP, wspierają Gligorowa.
* - Hisen Ramadani, niezależny, związany z Ligą Demokratyczną.
Albańczycy są obywatelami drugiej kategorii: tworzą 2,7 – 3% studentów, 4,6% oficerów w armii i 4% pracowników administracji państwowej.
W 1987 r. w Prisztinie było 2 tysiące studentów z Macedonii (15-20% wszystkich studentów); obecnie w Skopje jest 100, a w Tiranie 400 studentów albańskich. Uniwersytet Albański jest zatem konieczny i Albańczycy nie ustępują w tej sprawie. W tym roku Uniwersytet przyjmie 687 studentów na studia stacjonarne i kursy korespondencyjne (Wydział Sztuk Pięknych – 34, ekonomiczny – 45, filologiczny – 160, filozoficzny – 105, prawny – 45, matematyczny i nauk ścisłych – 180+687), podczas gdy Uniwersytet w Prisztinie zarejestruje więcej niż 6 tysięcy studentów.
Moim zadaniem, w dłuższym okresie czasu Albańczycy będą chcieli przenieść ich centrum intelektualne z Prisztiny do Tetowa. Dzienniki, jak ,,Koha” również.
Problem islamu:
Społeczeństwo islamskie jest kierowane przez Albańczyków. Podejrzewa się, że pieniądze na budowę meczetów idą z Turcji, Iranu, Arabii Saudyjskiej, ale nie ma na to dowodów, są to tylko domysły. Turcy nie skarżą się tak bardzo jak Albańczycy. Strach wzbudzają najbardziej muzułmanie z byłej Jugosławii, istnieje obawa, że muzułmanie przyjdą z Bośni i Sandjaku jeśli wojna będzie trwała.
Otwarto Uniwersytet Islamski, który będzie przygotowywał ,,mollachów” – przywódców duchowych.
PATIE POLIETYCZNE NIE MACEDOŃSKIE W MACEDONII
Programy partii politycznych albańskich są w praktyce identyczne jeżeli chodzi o kwestie narodowościowe; mają podobne interesy: prawa, partnerzy i liderzy. Partie albańskie nie mają programów gospodarczych i deklarują, że to co nie dotyczy kwestii narodowościowych nie jest przedmiotem ich zainteresowania (wyjątkiem są liberałowie z Ligi Demokratycznej – Partii Liberalnej), ale w praktyce ich koncepcje są bardzo na lewo ( np. państwo powinno kontrolować system bankowy, nawet jeśli dopuszcza się istnienie banków prywatnych – uważa Thaci).
Współpraca pomiędzy partiami albańskimi nie istnieje w żadnej postaci. Wszystkie partie domagają się powrotu zapisu konstytucyjnego o państwie macedońskim z 1974 r. i są przeciwne definiowaniu Macedonii jako państwa narodowego (w sensie narodu macedońskiego).
W 1945 zdefiniowawno państwo jako wynik walki narodu macedońskiego i narodowości albańskiej i tureckiej; w 1991 jako wynik wysiłków tylko narodu macedońskiego.
W 1974 r. zdefiniowano Republikę Macedonii jako państwo suwerenne narodu macedońskiego i narodowości albańskiej i tureckiej; w 1991 jako państwo suwerenne narodu macedońskiego, w którym zagwarantowane są równe prawa dla obywateli macedońskich, albańskich i tureckich.
W 1991 Par.7 Konstytucji zdefiniował język macedoński i cyrylicę jako oficjalny.
Każdy nazywał się Macedończykiem i nie było to pojęcie geograficzne jak Belgijczyk, ale Macedonia była definiowana etnicznie. Jeśli Macedonia byłaby pojęciem geograficznym (krajem, w którym mieszkają Macedończycy, Albańczycy, Turcy i Własi), nie byłoby zarzutów.
Albańczycy muszą być rozpoznawani jako naród, który tworzy państwo (‘drjawotworen narod’) w tym samym stopniu co naród macedoński i turecki.
Partia Dobrobytu Demokratycznego – po macedońsku- Partia za Demokracki Prosperitet (PDP)
Przewodniczący: Abdurrahman Haliti (pochodzi z Zagrzebia, gdzie ma sklep), jest trzecim przewodniczącym wybranym po Nezwacie Halilim i Kseradinie Muratim
Wice-przedwodniczący: Ksemal Hajdarim, Muadin Bajrami
Sekretarz: Naser Zyberi
Koordynator grupy parlamentarnej – Ismet Ramadani.
Tych pięciu funkcjonariuszy wchodzi w skład Prezydium partii składającego się z 55 osób i wybieranego przez kongres.
Członkowie: 85 tys. w 1995 r., w tym: 70% chłopów, 10% przedsiębiorców i 20% młodzieży. Podczas wyborów parlamentarnych w 1994 r. PPD otrzymała 85 tys. głosów.
Partia została stworzona jako ruch polityczny wszystkich Albańczyków przez poprzednich członków partii komunistycznej, odstawionych w latach 80-tych z powodu dążeń reformistycznych lub nacjonalistycznych.
Związki z Albanią: dobre relacje ze Związkiem Demokratycznym Neritana Seki, partii, która była tworzona również przez inteligencję reformistyczną w partii komunistycznej, ale która jest bardziej na prawo jeżeli chodzi o program gospodarzy.
Początkowo PPD domagała się demokratyzacji, później wahała się między federacją, konfederacją i niepodległą republiką. PPD przychyla się do niepodległości Macedonii pod warunkiem, że Albańczycy będą mieli równe prawa.
Haliti przyznaje, że VMRO zaczęło się zmieniać ale wciąż jest za daleko od PPD. Nie widzi on żadnej szansy na porozumienie z VMRO. Chociaż Ramadani grozi wycofaniem się z koalicji i wystąpieniem z parlamentu, Haliti i wspierający go głoszą, że są przeciwni wcześniejszym wyborom, ponieważ VMRO mogłoby zagarnąć władzę i nie można by już uzyskać tego co przy Gligorowie jest możliwe. SDSM musi utrzymać się przy władzy jeszcze przez 15-20 lat, zanim wszystko zostanie załatwione. Gligorow jest jedynym, z którym można się porozumieć.
PPD postrzega liberałów Andonowa jak ciemnych głupców, którzy wywierają presję na Gligorowa. Haliti przyznaje, że zaczęli w maju wstępne rozmowy z SDSM i teraz są bardziej bliscy SDSMowi. Dla Halitiego jest to okres przystosowywania się politycznego, dla niego Gligorow mógłby pozostać prezydentem nawet przez kolejnych 20 lat.
PPD chciałaby uzyskać prawo veta w sprawach narodowościowych w ramach koalicji rządowej. Haliti nawet głosi, że jeśli nie będzie na to zgody to Albańczycy mogą przeprowadzić referendum w sprawie autonomii (jest to pomysł, którym grozi się Macedończykom w albańskich gazetach).
PPD i SDSM są zgodne w sprawie państwa demokratycznego, socjalnego i niepodległego. Różnica dotyczy: edukacji, informacji, używania języka, decentralizacji państwa unitarnego.
Gligorow chce państwa obywatelskiego, ale utożsamia on obywatela z Macedończykami. PPD uznaje zasadę cywilną a nie etniczną jak PPDSHM, ale w praktyce chce tych samych gwarancji dla Albańczyków co PPDSHM, z wyjątkiem dwuizbowości parlamentu.
Program przyznaje, że opcja: ,,autonomia polityczna i terytorialna „ – była aktualna w sytuacji w przeszłości a teraz, jeśli wprowadzony zostanie model państwa, w którym Albańczycy będą uczestniczyć w systemie władzy (administracji, armii itp.) proporcjonalnie do swojej liczebności, będzie to ten sam efekt. Partia poprawia zatem swój program i proponuje proporcjonalność.
Haliti przyznaje, że nie powinien nastąpić jakikolwiek podział terytorialny i – jak Thaci (PPDSHM) – jest przeciwny federacji ponieważ nie ma odpowiednich warunków dla takiego rozwiązania.
PPD jest przeciwna zmianom granic na siłę (tak ale jeśli nie byłoby wojny), ale granice powinny pozostać przejrzyste (a więc emigracja najbiedniejszych Albańczyków do Macedonii).
PPD podkreśla, że stara się działać w instytucjach państwowych, ale wszystkie partie do tego dążą. Można to rozumieć jako strategię PPD zajmowania stanowisk administracyjnych w państwie za wszelką cenę.
Program:
W państwie wielonarodowym i wielowyznaniowym jak Macedonia decyzje dotyczące systemu politycznego i ekonomicznego muszą być podejmowane na zasadzie konsensusu wszystkich sił politycznych. To znaczy, że państwo stałoby się rodzajem federacji narodowej i każdy naród-wchodzący w jej skład miałby prawo veta we wszystkich ważnych sprawach.
Albańczycy muszą być postrzegani jako naród derjawnotworen, czyli naród, który tworzy państwo (w takim samym stopniu i na tych samych prawach co Macedończycy). W praktyce Macedonia musiałaby stać się państwem wielonarodowym a nie dwunarodowym. W celu przedstawienia tej ,,koncepcji unii trzech narodów” jako współczesnej formy państwa obywatelskiego, napisano:
Macedonia – państwo wszystkich obywateli: Macedończyków, Albańczyków, Turków, Włachów i innych.
Każdy obywatel jest postrzegany jako członek wspólnoty narodowej.
PPD proponuje Bałkany bez granic – a więc swobodną emigrację Albańczyków do Macedonii – i powrót Albańczyków – emigracji robotniczej - do Macedonii.
Albański musi być językiem urzędowym na równi z macedońskim.
W administracji lokalnej język mniejszości staje się oficjalny jeśli stanowi ona 7%-10% społeczności (PPD jest przeciwna progowi 20% proponowanemu przez Gligorowa, bo Albańczycy w Skopje nie stanowią 20% mieszkańców), a więc pewne sprawy byłyby omawiane w albańskim, ale jeśli ten procent wzrośnie to używanie języka mniejszości rozszerzyłoby się ( np. przy 51% wszystkie sprawy są załatwiane w albańskim).
Autonomia administracyjna dotyczy: kultury, nauki, bezpieczeństwa socjalnego, gospodarki lokalnej. PPD chce dużej decentralizacji, ale centrum polityczne pozostałoby wyjątkowo w Skopje. Inne partie albańskie nie precyzują progu procentowego dla używania języka mniejszości jako oficjalnego, ale domagają się używania albańskiego w hierarchii państwowej tak jak macedońskiego.
PPD jest za ustawą rozdzielającą języki w administracji i przeciwko jej włączeniu do ustawy o samorządzie lokalnym.
Najczęściej deputowani otrzymują dokumenty w swoich językach, Dziennik Ustaw byłby publikowany w dwóch językach, jak w Jugosławii, ale język w komisjach parlamentarnych i komunikowanie się z obywatelami w macedońskim.
Albańczycy zajmują posady w policji, wymiarze sprawiedliwości, administracji, armii, służbie dyplomatycznej, przedsiębiorstwach państwowych, służbach wewnętrznych itp. w zależności od swojej liczebności.
Prawo o obywatelstwie powinno być zmienione i okres 15 lat zamieniony na 5.
Szkoły prywatne i uniwersytety mogą istnieć, ale językiem wykładowym byłby macedoński.
PPD chce stworzyć instytucje ‘równoległe’ tylko w szkolnictwie, nie w armii itp. Jeśli chcemy się odseparować, nie twórzmy uniwersytetu – przekonuje Haliti.
Uniwersytet został stworzony, ponieważ rząd odmówił zorganizowania grup albanofońskich na Uniwersytecie Macedońskim.
Teraz, poza legalizacją Uniwersytetu w Tetowo, PPD domaga się stworzenia grup albanofońskich w innych szkołach wyższych, np. w Szkole Turystyki w Ochrid, Szkole Biznesu, itp.
Rząd wydał koncesje: Szkole Pedagogicznej – wszystkie kursy będą prowadzone w albańskim (matematyka, fizyka) ale fakultety znajdują się w Sztipie i Bitoli a nie w Tetowo lub Gostiwarze, ponieważ Macedończycy nie chcą robić z Tetowo centrum kulturalnego i politycznego.
Istnieje 27 szkół dwujęzycznych średnich albańskich i 4 tureckie. W Skopje znajduje się szkoła trzyjęzyczna, ale szkoły tylko z albańskim nie ma od 50 lat. PD szkół średnich tylko albańskich.
100 tys. uczniów uczy się albańskiego w szkołach podstawowych, każdego roku 8000 uczniów kończy te szkoły, ale tylko 2000 zapisuje się do szkół średnich. PPD chce aby ten wskaźnik wzrósł do 5-6 tys. dzięki otwarciu nowych szkół średnich, tylko albańskich (jedynie z uczniami albańskimi) i prywatnych. Macedończycy boją się utraty kontroli nad szkołami albańskimi, więc nie dają pozwolenia.
PPD popiera prywatyzację przeprowadzaną przez SDSM i jest przeciwna tej dokonywanej przez liberałów Andonowa (Albańczycy w praktyce nie korzystają z kapitału opsztin – mają tylko 3%). PPD jest przekonana, że w wypadku kiedy PD jest u władzy banki nie są prywatyzowane.
Partia pir Prosperitet Demokratik e Shqiptarive ne Maqedoni (PPDSHM) - Partia na rzecz Dobrobytu Demokratycznego Albańczyków w Macedonii – po macedońsku – Partia za Demokratski Prosperitet na Albancite w Makedonija (PDP-A/M/)
Przewodniczący: Arben Dżaferi, filozof, intelektualista, nie jest to typ lidera politycznego,
Wice-przewodniczący: Menduh Thaci (28 lat, stomatolog, został wybrany do kierownictwa PPD Tetowo w 1990, odszedł z kierownictwa w 1992, wybrany przewodniczącym PPD Tetowo 19 czerwca 1993, prawdziwa dusza nowej partii, lider polityczny, oficjalnie nr 2 ), Szazim Mechmedi, Neksibe Paloszi.
Sekretarz: Sefedin Duka
Członkowie: 25 tys. i liczba ta rośnie bardzo szybko od czasu kiedy partia się zalegalizowała (zarejestrowała). Podczas wyborów kandydaci, którzy są teraz w PPDSHM otrzymali 57 tys. głosów. 70% potencjału intelektualnego partii znajduje się w Tetowie.
Związki z Albanią: współpracuje z Partią Demokratyczną Beriszy w związku z oskarżeniami lansowanymi przez część PPD i PDP, że PPDSHM agituje jak pełnomocnik Beriszy. To nieprawda, ponieważ PPDSHM jest siłą lokalną, dobrze ugruntowaną i prowadzi swoją własną politykę, która jest rodzajem współpracy ( nie poddaństwa ) z Beriszą, którą uzasadnia się tym, że Berisza jest u władzy a dwie inne partie albańskie związały się z przeciwnikami Beriszy. Jeśli Berisza utraci władzę partia prawdopodobnie dokona innego wyboru.
Podział:
W łonie PPD największe nieporozumienia pojawiły się pod koniec 1993 i kongres (12 lutego 1994) miał wyjaśnić tę sytuację. Według Thaci przyczyną niezgody było uczestnictwo PPD w rządzie. Grupa Thaci była przeciwna koalicji z Unią na rzecz Macedonii bez jasnej platformy.
Thaci: ‘My jesteśmy w opozycji ‘głębokiej’( jak VMRO i PD wśród Macedończyków), ponieważ uważamy, że nie ma transformacji politycznej w Macedonii, a jeśli jest, to tylko dokonywana przez kadry komunistyczne, reprezentowane przez Gligorowa. Jego strategia polegała na znalezieniu komunistycznych kadr albańskich i przeniesieniu ich do naszej partii.”
Podczas kongresu (12.02.1995) grupa Thaci-Dżaferi otrzymała poparcie 85% delegowanych, ale należy dodać, że to Thaci zorganizował zjazd. Chcieli oni rozbić kierownictwo PPD składające się z byłych komunistów albańskich.
Thaci: ,,Byłe kadry komunistyczne, kiedy zorientowały się w sytuacji, nie chciały się poddać i opuściły zjazd a Haliti wyszedł jako pierwszy. Oni dali konferencję prasową i zorganizowali drugi kongres równolegle z 45 delegowanymi, podczas gdy z nami pozostało 300 delegatów.”
MSW rozpoznało kierunek obrany przez drugi kongres i nie chciało zarejestrować partii Thaci pod wcześniejszą nazwą, a więc większość partyjna zmieniła nazwę partii na PPD Albańczyków z Macedonii i ostatecznie powstały dwie partie.
PPDSHM zostało zarejestrowane zgodnie z nowym prawem o partiach politycznych – 500 deklaracji członkowskich złożonych i zweryfikowanych przez sąd ( zanim partie same zweryfikowały deklaracje). Podczas gdy PPD zostało uprzywilejowane przez władze PPDSHM było ograniczane na każdym kroku. W rzeczywistości dostrzegano siłę każdej partii w Tetowie; każdej z jej części: PPD centrum, PPDSHM albańskie i PDP – ubogie przedmieście.
Thaci: ‘Jesteśmy za współpracą z partiami albańskimi, ale pod warunkiem zdefiniowania wcześniej platformy, tymczasem Haliti współpracuje bez warunków, nie jako reprezentant narodu konstytuującego lub nawet nie jako reprezentant mniejszości narodowej, ale jako indywidualista; oni niczego nie zyskali’. Przed ukształtowaniem się koalicji, trzeba uzggodnić, kto wyznaje cztery zasady:
I. Albańczycy są narodem konstytuującym (kusztete – ten, który tworzy państwo na równi z narodem macedońskim, jest to inny sposób na powiedzenie – sztetiforme),
II. albański jest językiem oficjalnym na równi z macedońskim,
III. te same warunki edukacji dla Albańczyków i Macedończyków,
IV. reprezentacja proporcjonalna Albańczyków będzie zagwarantowana w administracji i wszędzie indziej (25%, a więc 25% stanowisk dla Albańczyków).
Są to zasady, na realizację których potrzeba lat i w związku z tym należy uzgodnić kierunek zmian – podkreśla Thaci.
Potem przyjdzie czas na konstytucję, prawa i lojalność Albańczyków wobec państwa.
Prawa Albańczyków muszą być zagwarantowane w konstytucji, jeśli nie my nie jesteśmy zainteresowani, ponieważ uniemożliwiałoby to zagwarantowanie podstawowych praw osobom, które nie mogą głosować. Na przykład projekt prawa o samorządzie lokalnym nie przyznaje żadnego prawa opsztinom jeśli chodzi o policję.
Według Thaci PPD i Gligorow mają interesy wspólne ekonomiczne i Haliti nigdy nie wycofa się z koalicji. Deputowani z PPDSHM nie uczestniczą w pracach parlamentu, ale nie chcą kreować drugiego parlamentu.
Według Thaci Gligorow jest bardziej niebezpieczny niż VMRO i Goszew. Thaci: ‘My mamy wiele sukcesów z prawicą macedońską (VMRO)’. Potwierdził on spotkania i wszystko co powiedziała Dimowska: wcześniejsze wybory, system proporcjonalny, dekomunizacja, ale Thaci sugeruje też, że prawdopodobnie ośrodkiem decyzyjnym VMRO jest Sofia, ale nie sądzę (wybiegając myślą w przyszłość).
Thaci mówi, że Albańczycy mogą być czynnikiem stabilizującym lub destabilizującym w Macedonii; jeśli nie ma porozumienia pomiędzy dwoma narodami, Macedonia nie przetrwa. Goszew uważa, że konsensus prowadzi do wojny, podczas gdy Thaci przewiduje, że jeśli nie będzie konsensusu, będzie wojna. „Jesteśmy zainteresowani stabilizacją Macedonii’ – podkreśla.
Thaci: ‘zasadniczo jesteśmy przeciwni federalizacji Macedonii, która jest podnoszona przez ekstremistów, którzy chcą sprowokować wojnę i realizują interesy zagraniczne; jeśli będzie język i szkoły federacja nie ma sensu.’
Thaci przyznał, że nie chce federacji lub zbliżenia z Albanią ponieważ doprowadziłoby to do wojny, a odpowiedzialność przed Albańczykami i Macedończykami obliguje go do unikania wojny.
Thaci jest przeciwny zbliżeniu z Serbią i polityce tego samego dystansu, ale przypuszcza, że powstała grupa intelektualistów albańskich, np. separatystów, która nie została jeszcze sformalizowana, ale która uważa, że unifikacja Macedonii z Serbią będzie bardziej korzystna dla Albańczyków. Thaci przypuszcza też, że tajne służby serbskie współpracują ściśle ze służbami macedońskimi.
Thaci: ‘My chcemy być w strefie wpływów i interesów Zachodu i jeśli będziemy mieli II Izbę, w której decyzje podejmowane będą w drodze konsensusu nasze prawo weta będzie działać na rzecz Zachodu, jeśli np. powstanie nowa forma współpracy na rzecz zbliżenia z Północą (Serbia, Grecja, Rosja). Thaci lansuje w kuluarach koncepcję Wschód – Południe i współpracę pomiędzy Turcją – Bułgarią – Macedonią i Albanią.
Sądzę, że w dłuższym okresie czasu będzie to koncepcja konfederacji Albańsko-Macedońsko-Bułgarskiej skierowana przeciwko Serbii. Zgodnie z tą koncepcją Macedończycy zostaliby wchłonięci przez Bułgarów.
Thaci i Dżaferi podkreślają, że konstytucja gwarantuje edukację na tych samych warunkach wszystkim, a więc dlaczego w macedońskim?
Dżaferi: ‘Stworzymy nasz własny system - getto, jeśli nie będzie dwujęzyczności. Tutaj jest wiele możliwości dla systemu adekwatnego do tego, który istnieje w Kosowie, gdzie funkcjonuje on źle. Jeśli państwo nie da nam szkół średnich to sami je stworzymy, chcemy wprowadzić nasz uniwersytet do oficjalnego systemu, w tym przypadku otworzylibyśmy również fakultety macedońskie. Problemem nr 1 Albańczyków jest akulturyzacja, są zmarginalizowani. Chcemy własnych instytucji kulturowych a nie zdominowanych przez przemoc.
Jeśli system będzie macedoński, nieważne kto będzie u władzy - Gligorow czy VMRO będzie u władzy, on zawsze pozostanie macedoński a funkcjonariusze albańscy będą funkcjonariuszami państwa macedońskiego. System musi być wielokulturowy i nie macedoński. Może to doprowadzić do wojny, zgody lub protektoratu; jesteśmy za zgodą. Dlaczego mamy się zatem rozdzielać skoro istnieje szansa rozwoju?
Chcemy kanału telewizyjnego i emisji nie albańskich; w USA jest telewizja albańska (kanał Victory).’
Zmiany proponowane przez PPDSHM prowadzą w praktyce o wiele dalej niż federacja, która daje prawo każdemu narodowi do swojej republiki. Tutaj dwie nacje mają tę samą władzęwszędzie.
Dżaferi przygotowuje akcję mającą na celu postawienie pomnika siostry Teresy w Skopje (pochodzi ona ze Skopje).
Program przyjęty w Tetowo, 24 marca 1995 r. przewiduje:
V. wprowadzenie systemu ‘demokracji konsensualnej’ (konsensus); parlament z dwoma izbami; pierwsze wybory bezpośrednie, drugie przez grupy etniczne; każdy obywatel głosuje dwa razy; raz jako obywatel, drugi raz jako członek swojej grupy etnicznej (każdy będzie zarejestrowany w rejestrze narodowości); Izba narodów podejmuje decyzje w drodze konsensusu;
VI. statut narodu tworzącego państwo (derjavnotworen);
VII. prawa kolektywne będą uzupełniane przez prawa cywilne według standardów europejskich;
VIII. decentralizację i samorządność lokalną;
IX. państwo multietniczne, wielowyznaniowe, wielokulturowe (sic!);
X. edukację w języku ojczystym na wszystkich poziomach;
XI. reprezentację proporcjonalna w opsztinach;
XII. tolerancję i Bałkany bez barier politycznych, duchowych i innych;
XIII. prezydent republiki nie ma władzy wykonawczej;
XIV. język albański oficjalny w (całej) Republice Macedonii;
XV. poparcie przez PPDSHM otwarcia nowych szkół prywatnych powyżej szkół podstawowych;
XVI. swobodę używania symboli narodowych (albańskich) i obchodzenie świąt narodowych historycznych (albańskich);
- reprezentację wszystkich grup etnicznych w Macedonii w hymnie i symbolach macedońskich;
XVII. emancypację kobiet w systemie patriarchalnym.
Thaci dodaje, że ambasador rosyjski jest bardzo aktywny w Skopje, w szczególności jeśli chodzi o prawosławnych.
Partia Demokratike Popullore (PDP) - Partia Demokracji Powszechnej – po macedońsku – Narodna Demokratska Partia (NDP).
Przewodniczący: Iljaz Halimi
Wice –przewodniczący: Etem \Aziri
Sekretarz: Bedredin Ibrahimi
Trzy wchodzą do prezydium składającego się z 24 członków wybieranych przez kongres partii.
Czonkowie: 10 tys. Podczas wyborów partia otrzymała 25 tys. głosów.
Partia została stworzona przez nie komunistów, ludzi mało znanych, 23 czerwca 1990 r., zarejestrowana 1 sierpnia 1990 r., w 1991 – jako PPD – zbojkotowała spis i referendum, w związku z tym, że uczestniczyła w organizacji referendum 11-12 stycznia 92 na temat Autonomii Politycznej i Terytorialnej i zażądała jej 27 stycznia 1992 r.
Nie ma miejsca w polityce dla więcej niż dwóch partii albańskich i PDP najprawdopodobniej zaniknie, tym bardziej, że ma program identyczny z programem PPDSHM. W praktyce domaga się federalizacji, co oznacza dążenia. Nie ma kontaktów z Macedończykami. W celu utrzymania się na scenie politycznej PDP będzie starało się być bardziej radykalne niż PPDSHM. Pojawiły się już oznaki ewolucji w tym kierunku. PDP utrzymuje kontakty z Ligą Praw i z Partia Republikańską Sabriego Godo z Albanii. Obie partie maja ten sam cel: referendum nt. samodecydowania.
PDP głosi, że 11 partii albańskich w byłej Jugosławii podpisało deklarację (21 grudnia 1993 r.), która odnosiła się do trzech części narodu mieszkającego w Serbii, Montenegro i Macedonii. Przewiduje ona dla Albańczyków:
XVIII. jeśli się nie zmienią, statut narodu tworzącego państwo (statusi i popullit szetiforme) i niepodległą republikę Kosowa;
XIX. jeśli granice zewnętrzne ulegną zmianie, plebiscyt, który rozstrzygnie o przyłączeniu terytoriów zamieszkałych przez Albańczyków i stworzy państwo unijne z granicami etnicznymi;
XX. jeśli zmienią się granice wewnętrzne, stworzenie republiki albańskiej w Jugosławii na terenach zamieszkanych przez Albańczyków.
Memorandum z dnia 25 czerwca 1994 r. głosiło, że rozpad Jugosławii pozostawił Albańczyków baz prawa do samodecydowania.
Program z 30 maja 1992 r. stwierdza, że PDP zaangażowało się w realizację prawa do samostanowienia narodu albańskiego zamieszkującego w byłej Jugosławii, ale jednocześnie uznaje integralność terytorialną Macedonii.
Te dwie tezy nie będą sprzeczne jeśli stworzona zostanie federacja.
Platforama z 26 czerwca 1993 r.:
XXI. państwo musi być tworzone przez narody Słoweńsko-macedoński i albański, inne społeczności narodowe i wszystkich obywateli;
XXII. kompetencje Izby Narodów: konstytucja, obrona narodowa, policja, porządek publiczny, organizacja banków, planowanie przestrzenne, sprawiedliwość, problem struktury terytorialnej (podział terytorialny na dystrykty), kompetencje samorządu lokalnego, edukacji , nauki, kultury, informacji.
XXIII. Decentralizacja; transfer kompetencji: porządek publiczny, edukacja, kultura itp. W radach lokalnych (gminnych) i w ich administracji muszą być zachowane proporcje narodowościowe;
XXIV. Trzeba stworzyć prawo i warunki wstępne konstytucyjne aby większe społeczności mogły tworzyć organy samorządowe z kompetencjami mieszanymi ( to oznacza w praktyce federlizację państwa) w szczególności jeżeli chodzi o porządek publiczny, obronę narodową, policję, organizację banków, planowanie przestrzenne, edukację, zasoby naturalne;
XXV. Reprezentacja proporcjonalna i narodowa we wszystkich instytucjach władzy i strukturach wewnętrznych zawodowych, administracyjnych, technicznych etc.;
XXVI. Legalizacja języków na wszystkich poziomach, jeśli mówi się nimi więcej niż 10% populacji Macedonii ( w praktyce więc macedoński i albański) i mieszane kryteria jeśli chodzi o używanie innych języków w administracji lokalnej;
XXVII. Edukacja na wszystkich poziomach w językach oficjalnych;
XXVIII. Symbole narodowe Macedonii muszą odzwierciedlać wielonarodwy i wielokulturowy skład państwa;
XXIX. Flaga musi również odzwierciedlać istnienie wszystkich narodowości, które stanowią 10% populacji w sumie (a więc symbole macedońsko-alańskie).
Aziri potwierdza, że partia jest w ‘ścisłej opozycji’ i za wcześniejszymi wyborami. SDSM chce nami manipulować – dodał.
PDP jest więc przeciwna władzy, która chce zniszczyć całą opozycję ( macedońską jedynie toleruje) i która przegłosowuje ustawy bez dyskusji z opozycją.
Aziri nie wykluczył współpracy z partiami macedońskimi, ale przyznał, że nie miał kontaktów z VMRO. Czeka, kto da więcej.
Aziri przedstawia się jako przeciwny Thaciemu i Halitiemu.
Nie chciał mówić o konkretach. Na pytanie o federalizaję odpowiedział: ‘ w tej sprawie nie uzgodniliśmy jeszcze do końca stanowiska, jeśli będziemy mieć równe prawa, nie będziemy jej potrzebować.’
Według Aziriego można sprywatyzować część banków, ale prywatyzacja wszystkich dużych przedsiębiorstw obecnie nie byłaby korzystna.
Lidhja Demokratike Szkiptariw – Partia Liberale – Demokratyczna Liga Albańska – Partia Liberalna.
Mała partia albańska, czwarta bez znaczenia politycznego, ale jedyna, która ma program ekonomiczny i która jednoczy Albańczyków na platformie cywilnej a nie etnicznej. Istnieje obawa, że Albańczycy pozostaną bez dostępu do własności ponieważ nie ma prawie dyrektorów albańskich. W praktyce Liga domaga się takiego samego statutu dla języka albańskiego jak dla macedońskiego. Liga jest bliższa liberałom Andonowa pod względem planu gospodarczego a SDSM-owi pod względem planu politycznego.
Sam Ramadani przyznał, że Macedonia będzie miała elementy federacji nie terytorialnej ( i te procesy są już w trakcie realizacji); np. jeśli Rada ds. wewnątrz-etnicznych uzyska prawo podejmowania decyzji w drodze konsensusu.
Partia per Prosperitet Demokratik – Partia e Unitetit Popullore – Partia na rzecz Dobrobytu Demokratycznego – Partia Jedności Ludowej
Przewodniczący: Newzat Halili ( wcześniejszy założyciel PPD).
Jest to mała grupa żadnego znaczenia, która wkrótce zniknie.