CHRONOLOGIA 6 REPUBLIK ZACHODNIOSOWIECKICH 1987 - 1991

Kraj	Data	Wydarzenia, ludzie
Amnestia Gorbaczowowska (od stycznia 1987)
Mołdawia		W wyniku amnestii Gorbaczowa Moskwa zwróciła uwagę na takich działaczy besarabskich jak: G.Ghimpu, V.Graura, M.Druc, L.Rosica, L.Hadrica i innych. Część z nich było pisarzami tworzącymi do epoki Gorbaczowa w Rumunii. Mieli nadzieję, że Rumunia zwróci się o utracone ziemie besarabskie. Właśnie ich Moskwa wybrała, aby mogli przeprowadzić kontrolowane zmiany polityczne.
Pierwsze niezależne i pieriestrojkowe manifestacje narodowo-niepodległościowe
Mołdawia	Od 29 VI 1988 17 XI 1988 II,III, IV 1988 25 VI 1989 27 VIII 1989	Zaczynają się pierwsze kontrolowane przez pieriestrojkowców manifestacje, żądano na nich ustąpienia dotychczasowego kierownictwa partyjnego. Niekontrolowane przez władze wystąpienia studenckie, reakcją władz były aresztowania (57 osób) tych, którzy zachowali niezależność np. Demokratyczna Liga Studentów – manifestowali do grudnia 88 Ruch Przebudowy za przyzwoleniem władz organizuje masowe demonstracje do 90 tys manifestantów. Tych, których nie można kontrolować aresztuje się (sprawa Luri Turcanu) 70 tys demonstracja ruchu (już po przekształceniu w front ludowy) 300 – 500 tys demonstracja Frontu Ludowego, żądania uznania mołdawskiego za język państwowy.
Powstanie Frontów Ludowych
Mołdawia	3 VI 1988 20 V 1989	Powołana zostaje grupa inicjatywna Ruchu Na Rzecz Przebudowy. Utworzyły ją związki twórcze Kiszyniowa powiązane z partyjnym establishmentem. Zjazd założycielski Ruchu, powstaje Front Ludowy Mołdawii. Przewodniczący G.Ghimpu(więzień polityczny) , we władzach Frontu L.Rosca, M.Druc, L.Hadrica . Progaram Frontu, to: destalinizacja, polityczna, kulturalna, ekonomiczna suwerenność w ramach ZSRR
Zmiany kierownictw partii komunistycznych i ostentacyjne manifestowanie kierunku narodowego przez pieriestrojkowych komunistów.
Mołdawia	Koniec 1988 31 VIII 1989 23 XI 1989 pocz. 1990 27 V 1990 3 XI 1990 trochę później w 1991	Za przyzwoleniem Moskwy (na skutek działań Gorbaczowa) zmieniono kierownictwo partyjne, stary układ breżniewowski zostaje zastąpiony nowymi, lojalnymi wobec Gorbaczowa aparatczykami. Na miejsce I sekretarza Semena Grossu przychodzi Grigore Eremei. Uznano język mołdawski za język państwowy z zastrzeżeniem, że język rosyjski zostaje językiem porozumiewania się narodów ZSRR. SN ogłasza suwerenność republiki w składzie ZSRR Zniesienie kierowniczej roli partii SN uchwala ustawę o fladze mołdawskiej SN uchwala ustawę o herbie mołdawskim Uchwalono ustawę o obywatelstwie mołdawskim
Przejęcie przez Fronty Ludowe programu niepodległościowego pod wpływem partii niezależnych – antykomunistycznych
Mołdawia	Do końca 1990	Front Ludowy był pod kierownictwem G.Ghimpu, który był umiarkowanym zwolennikiem zjednoczenie się Mołdawii z Rumunią.Front organizował wtedy demonstracje żądające niepodległości np. 19 grudnia 1990. Demonstracja przeciw nowemu układowi związkowemu i domaganie się niepodległości. Natomiast po przejęciu władzy we froncie przez radykalnego L. Roscę (popierał go premier Druc) obrano kierunek zjednoczenia się z Rumunią. Tak więc po ogłoszeniu Mołdawię niepodległości w większym stopniu paradoksalnie zadecydowała postawa komunisty Snegura (przed puczem chciał niezależnościrepubliki zgodnie zprogramem pieriestrojki ) a nie postawa Frontu, który zmierzał do zjednoczenia z Rumunią.
Wybory do Sowietów Najwyższych
Mołdawia	25 II – 10 III 1990	Przewodniczący Mircea Snegur (sekretarz ds. ideologii), premier M.Druc. Wybrano 135 kandydatów popieranych przez Front. Komuniści mieli 305 deputowanych. Wytworzyły się kluby parlamentarne: Klub Demokratyczny (czyli posłowie Frontu, ci którzy go popierali i agraryści – nomenklatura kołchozowa), klub Sowieckaja Mołdawia (przedstawiciele ludności rosyjskojęzycznej, nomenklatura partyjna), klub Bugeacul (posłowie Gagauzów). Komuniści mają silną pozycję, czego skutkiem jest to, że Snegur ogłasza się prezydentem i zaczyna konfrontację z premierem Drucem – zwolennikiem połączenia się Rumunią. Konfrontacja ta doprowadza do usunięcia Druca ze stanowiska premiera.
Moskiewska neutralizacja wpływów sił niepodległościowych w republikach
Mołdawia	Po wyborach 1990	Moskwa nie musiała obawiać się o swoją pozycję w tej republice. W wyborach pieriestrojkowi komuniści odnieśli sukces i byli główną siłą polityczną, która mogła realizować program Gorbaczowa.Dlatego w mołdawii nie było poważnych starć z wojskiem, do jakich doszło na Litwie. Snegur był człowiekiem Moskwy, świadczy o tym choćby podkreslanie niezależności Mołdawii od Rumunii poprzez zmianę nazwy państwa na Republika Mołdawii, czy też podpisanie układku o wspólnych przedsiębiorstwach już z Rosją Jelcyna, lub wejście do WNP.
Pucz sierpniowy 19 sierpnia 1991
Mołdawia	23-24 VIII 1991 27 VIII 1991	Front wzywa do obrony zabudowań rządowych, Snegur i Mosanu (przew. SN po przejęciu przez Snegura stanowiska prezydenta) powtarzają wezwanie Frontu w imieniu władz republiki. To świadczy, że podczas puczu Snegur zrzekł się programu Gorbaczowa i wybrał opcję niepodległościową. SN zakazuje działania KP Mołdawii SN ogłasza deklarację niepodległości.
Amnsetia Gorbaczowowska (od stycznia 1987)
		Amnestia obejmuje wybranych więźniów politycznych, znanych opozycjonistów. Część więźniów zmuszona została do ponownej emigracji w 1987, miało to na celu rozbicie powstającej opozycji i skupienie jej we Frontach Ludowych, pod kontrolą gorbaczowowską.
Litwa	Od XI 1987	Po głodówce P. Cidzikasa i A.Andriejka powrócili V.Petkus, S.Tamikevivius, G.Ieszmantas, B.Gajauskas
Łotwa	I 1987	Uwnolniono R.Bitenieks, L.Grantinsz, M.Baris (grupa Helskinki’86)
Estonia	I 1987	Uwolniono członków grupy na rzecz opublikowania paktu Ribbentrop-Mołotow :H.Ahonen, L.Parek, E.Udam, M.Kiirend, T.Madison, W.Niitso, E.Parnaste
Ukraina	I 1987 nawet do końca 1989	Amnestia objęła najpóźniej Ukrainę, nawet do końca 1989 nie zwolniono wszystkich więźniów politycznych np. E.Krycki, B.Kłymczak. Ci którzy opuścili więzienia założyli Ukraiński Związek Helsiński- Ł. Łukianienko, W. Czarnowił, S.Chmara, W.Szewczenko, O.Szewczenko.
Białoruś	Od drugie połowy 1987	Powstają nieformalne grupy młodzieżowe, inteligencja adresuje „List 28” do Gorbaczowa, w sprawie zmiany stosunku do kultury białoruskiej i języka białoruskiego. Niektóre organizacje np. Tałaka, Pahonia wysuwają postulaty przywrócenia białoruskiej symboliki narodowej.
Pierwsze niezależne i pieriestrojkowe manifestacje narodowo-niepodległościowe
Litwa Łotwa Estonia Ukraina Łotwa Ukraina Białoruś	23 VIII 1987 13-16 II 1988 V 1988 21,24 VI 1988 15, 26 VII 1988 7 X 1988 18, 26 XI 1988 23 VIII 1988 16 III 1989 29 IV 1989 15 VII 1989 12 VIII 1989 X 89 26 VI 1989 2 IV 1989 21 IX 1989 2 XII 1989 14I 1990 29 I 1990 jesień 1989 II 1988 24 IV 1988 lato 88 VI 1989 I 1989 XII 1989 Początek 1990 IV 1990 VI 1990 V 1990 V 1990 XII 1990 12 XI 1989 23 II 1990 X 1988 IV 1989 26 VII 1989 XII 1989 11 I 1990 II 1990 II 1990 X 1988 X 1989 III 1990 VII 1990 VII 1990 I 1990 27 VII 1990	Liga Wolności Litwy (A.Terleckas) organizuje w Wilnie pod pomnikiem A.Mickiewicza manifestację – 3 tysiące osób. Potępiono pakt Ribbentrop – Mołotow. Manifestajcje zorganizowane przez starą amnestiowaną opozycję w Wilnie, Kownie i Szawałach – protest przeciw zbrodniom stalinowskim i przeciw niedemokratycznym wyborom delegatów XIX konferencję KPZS w czerwcu w Moskwie. Inteligencja partyjna protestuje przeciw wyborom wyłącznie ludzi Breżniewa na XIX konferencję KPZS w czerwcu Moskwie. Manifestacje organizowane przez Front Ludowy – Sajudis (za przyzwoleniem władz). Największa manifestacja skupiła około 250 tysięcy ludzi. Sajudis organizuje 250 tysięczny wiec w Wilnie Reaktywowano partię Narodową (Tautinnikai) Powstaje Związek Robotników Litwy Powstaje partia Zielonych K. Antaviczius reaktywował Partię Socjaldemokratyczną Na II Kongresie Frontu Ludowego zmieniono program na niepodległościowy Powstaje Ruch Narodowej Niepodległości Łotwy(LNKK), przewodniczący -Berklaus Powstaje Łotweska Partia Odrodzenia, przewodniczący Vidinsz Powstaje Partia Republikańska Łotwy – przewodzniczący J. Straume Reaktywowano Łotewską Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą, przewodniczący – V. Steins Partia Zielonych – przewodniczący I.Meja Partia Liberalna – przewodniczący J.Dannos Rahvarinne zmienia swój program i głównym celem staje się wyprowadzenie Estonii z ZSRR. Front estoński lawiruje pomiędzy niepodległościową ERSP a narodowymi komunistami. Powstaje Estońska Narodowa Partia Niepodległości(ERSP) – założona przez działaczy Grupy na rzecz opublikowania paktu Ribbentrop-Mołotow. m.in. H.Ahonen, L.Parek, E.Udam, M.Kiirend, T.Madison Powstaje Estońska Partia Zielonych, przewodniczący T.Frey Powstaje Estońska Partia Chrześcijańsko – Demokratyczna (EKEDE), przewodniczący – A.Kala Powstaje Związek Chrześcijańsko-Demokratyczny (EKDL), J.Hallaste Centralny Związek Robotników Estonii – A.Tamma Estońska Socjaldemokratyczna Partia Niepodległości (ESDIP) – część kierownictwa to byli komuniści, teraz działacze Rahvarinne – M.Lauristin, U.Vooglaid, M.Tarmak, R.Ruusto Estońska Partia Liberalno Demokratyczna (ELDP) – P.Rummo Rozwój ukraińskiego FL i partii niezależnych hamowano represjami, dlatego partie powstały później niż w Nadbałtyce. Powstałe partie niepodległościowe były bardzo słabe i nie potrafiły oddziaływać na ewolucje polityczną ukraińskiego FL. Jedynym z rozwiązań było deklarowanie poparcia przez część przywódców niepodległościowych(Ł. Łukanienko z URP, Szewczenko, I.Dracz, Horyń z FL) dla suwerennościowego komunisty L.Krawczuka, który wymieniał konstytucją i nową umowę związkową, jako etapy tworzenia państwowości ukraińskiej. Skutkiem słabej pozycji ukraińskiej było to, że mogła się tylko przyglądać grze rozgrywanej przez komunistów Krawczuka na ich korzyść. Zjazd założycielski ukraińskiego FL usunął z programu prokomunistyczne deklaracje, ale nie przyjęto deklaracji niepodległości tak jak to miało miejsce w krajach bałtyckich. Mówiono tylko o posunięciach przewidzianych programem Gorbaczowa. Ukraińska Partia Republikańska (powstała ze Związku Helsińskiego) przewodniczy Ł. Łukanienko, H.Hrebniuk, St. Chmara Ukraińska Narodowo Demokratyczna Partia (UNDP) W.Czarnowił Demokratyczna Partia Ukrainy (DPU) – I.Dracz, W.Jaworiwskij, Pawłycznko. Wszyscy należeli do KPU.DPU pokrywała się prawie z FL. Partia Socjaldemokratyczna Platforma DemokratycznaKPU (PDWU) – Jemac, Hryniow. W tej partii dwie frakcje – socjaldemokratyczna i liberalna. Sowiet uznaje przystapienie do ZSRR za nieważne i potępia pakt Ribbentrop-Mołotow Sowiet uchyla kierowczniczą rolę partii. Pierwszym sekretarzem KPŁ zostaje Janis Vargis Sowiet nadaje łotewskiemu status języka państwowego Sowiet ogłasza suwerenność republiki w ramach ZSRR (autonomia gospodarcza) Sowiet potępia pakt Ribbentrop-Mołotow Sowiet uchyla kierowniczą rolę partii Sowiet uchyla kierowniczą rolę partii Sowiet przywraca flagę, herb, hymn narodowy, Republiki Łotewskiej Pierwszym sekretarzem KPU zostaje Stanislaw Hurenko. Były I sekretarz KPU. W. Iwaszko zostaje zastępcą Gorbaczowa i przygotowuje dla niego deklarację Niepodległości Ukrainy, która miała prowadzić do nowego układu związkowego. Sowiet nadaje ukraińskiemu status języka narodowego (ale jednocześnie uznaje rosyjski za język porozumiewania się narodów ZSRR) Sowiet dopuszcza symbolikę narodowa na równi z sowiecką (ale oficjalnie przyjęto ją dopiero w 1992 roku) Sowiet ogłasza suwerenność republiki w ramach ZSRR, w przypadku Ukrainy trzeba koniecznie dodać, że kierunek narodowy był wprowadzany przez komunistów i bynajmniej nie pod silnym naciskiem ruchów narodowych, czy opozycji niepodległościowej (tak jak w Nadbałtyce). Tak Gorbaczow realizował pieriestrojkowy program Anatol Małofijew zastępuje na stanowisku pierwszego sekretarza Jafera Sokołowa. Sowiet nadaje białoruskiemu status języka państwowego Sowiet ogłasza suwerenność republiki w ramach ZSRR. Kierunek narodowy obierany jest na Białorusi wyłącznie w wyniku wydarzeń, które rozgrywały się wokół niej, dlatego Sowiet Białoruskiej SRS zmuszony jest do wyżej wymienionych kroków. Rola białoruskiej opozycji w procesie dochodzenia do niepodległości jest niewielka, choć nie można zapominać o działaniach Z.Pazniaka, Wasyla Bykau, Jauhienia Szmyhaliowa.
Przyjęcie przez Fronty Ludowe programu niepodległościowego pod wpływem rozwoju partii niezależnych – antykomunistycznych
Litwa Łotwa Estonia Ukraina Białoruś	16 II 1989 5 II 1989 16 II 1989 10 I 1989 16 II 1989 23 VIII 1989 11 I 1990 14 VI 1987 23 VIII 1987 18 IX 1987 25 III 1988 27 IV 1988 14 VI 1988 18 XI 1988 10 IV 1989 23 VIII 1989 18 XI 1989 wiosna 1987 23 VIII 1987 21 I 1988 14 VI 1988 9 IX 1988 24 II 1989 23 VIII 1989 Od pocz. 1989 28 IX 1989 1 X 1989 16 VII 1989 31 III – 1 IV 1990 VII 1990 25 VII 1990 2-15 X 1990 1 III – 6 V 1991 30 X 1987 30 X 1988 19 II 1989	Fronty Ludowe(przede wszystkim w Nadbałtyce) chcąc utrzymać się na nieustannie ewoluującej scenie politycznej w republikach zmuszone są przyjąć bardziej radykalne programy polityczne (już głoszone przez partie niezależne) a mianowicie deklarowanie dążenia do pełnej niepodległości. Jest to moment w którym fronty wychodzą poza ramy programu Gorbaczowa i I sekretarz KPZS stara się wszelkimi siłami przywrócić dawniej wytyczony kierunek , tracąc powoli grunt pod nogami (efektem tego są późniejsze prowokacje moskiewskie, zwłaszcza na Litwie) Sajudis deklaruje walkę o niepodległą i neutralną Litwę pod wpływem rozwoju partii niepodległościowych Powstaje Litewska Partia Demokratyczna Reaktywowano Partię Chrześcijańsko – Demokratyczną Liga Wolności Litwy i Partia Demokratyczna organizują 50 tysięczny wiec w Wilnie. Żądają niepodległości. 300 tysięczny wiec w Wilnie domaga się niepodległości 2 miliony ludzi tworzy żywy łańcuch między Tallinem, Rygą, Wilnem 300 tysięczny wiec zorganizowany przez niepodległościowy Sajudis domaga się niepodległości. Na wezwanie Helsinek 86 w Rydze zbiera się 5 tysięcy osób pod pomnikiem Wolności w 46 rocznicę pierwszej deportacji (żądania referendum w sprawie związku Łotwy z ZSRS) Helsinki zorganizowały 2 tysięczny wiec w Rydze żądając likwidacji następstw paktu Ribbentrop – Mołotow Demonstracja w Rydze w dniu święta narodowego Oficjalne związki twórcze organizują 10 tysięczny wiec w rocznicę deportacji z 1949 roku. Klub ochrony środowiska organizuje 10 tysięczną demonstrację w Rydze przeciw budowie metra Na wezwanie związków twórczych i partii 100 tysięcy ludzi na wiecu w Rydze czci pamięć ofiar deportacji. Front Ludowy organizuje 300 tysięczny wiec w Dniu Niepodległości i domaga się niezależności dla Łotwy Początek ruchu komitetów obywatelskich dążących do niepodległości 2miliny ludzi tworzy żywy łańcuch między Tallinem, Rygą, Wilnem Front Ludowy organizuje 500 tysięczny wiec w Rydze w Dniu Niepodległości Fala protestów przeciwko budowie kopalni fosforytów w Kabala-Tolne Amnestionowani więźniowie polityczni z powstałej w lipcu 87 Grupy na rzecz opublikowania paktu Ribbentrop-Mołotow (MRP –AEG) organizują wiec w Talliniedomagając się niepodległości. Demonstracja w Tartu działaczy MRP_AEG podczas której powołali Partię Niepodległości Estonii (ERSP) W Tallinie 150 tysięcy ludzi zbiera się na wiecu. Estoński Front Ludowy Rahvrine organizuje 300tysięczny wiec , pojawiają się żądania niepodległości. Początek ruchu komitetów obywatelskich dążących do niepodległości 2 miliony ludzi tworzy żywy łańcuch między Tallinem, Rygą, Wilnem Rozwój ruchu narodowego tłumiony był represjami (sądowymi, finansowymi, wojskowymi) ze strony oficjalnych władz, nie było możliwości organizowania demonstracji o takich rozmiarach jak w krajach bałtyckich. Rośnie niezadowolenie społeczne, bodźcem do wystąpień są przede wszystkim wydarzenia w Nadbałtyce. Strajk powszechny we Lwowie brutalnie rozpędzony przez oddziały specjalne Manifestacja narodowe we Lwowie i powołanie miejskiego komitetu strajkowego, przez kraj przelewa się fala wieców. Strajki w Donbasie, związane ze strajkami górników w Rosji Prolitewskie manifestacje w Kijowie, Lwowie, Czerniowicach, Krzywym Rogu, Ługańsku, Winnicy, Doniecku, Łucku,Tarnopolu, Stanisławowie. Zaczęto usuwać pomniki Lenina. Ukraińskie Zgromadzenie Partyjne (UMA – partia nacjonalistyczna) próbowała przeprowadzić rejestrację obywateli, aby wybrać Kongres Narodowy wg wzorca estońskiego i łotewskiego, się nie udało się to z powodu słabości UMA Demonstracje przeciwko nowej umowie związkowej, którą chciał podpisać L.Kuczma, organizowane przez Partię Republikańską (URP) Głodówka studentów i 100tysięczny wiec przed parlamentem domagający się niepodpisywania nowej umowy związkowej. Strajk górników na Ukrainie, żadania: usunięcie Gorbaczowa, rozwiązanie Sowietu ZSRS, wolność dla Ukrainy. Utworzono komitety strajkowe doniecki, kijowski i Ogólnoukraiński Komitet Strajkowy w Pawłogradzie. Pierwsza demonstracja w Mińsku, hasła: osądzenie stalinowskich zbrodni Manifestacja w Mińsku, oddanie hołdu zamordowanym Białorusinom w Kuropatach, domagano się przywrócenia symboliki narodowej. 40 tysięczna demonstracja zorganizowana przez Komitet Organizacyjny BFL.
Powstanie Frontów Ludowych
Estonia Łotwa Litwa Ukraina Białoruś	30 IV 1988 3 VI 1988 3 VI 1988 22 – 23 X 1988 1 VII 1989 VI 1989	Fronty Ludowe powoływane były przez pieriejstrojkowych komunistów za pośrednictwem inteligencji partyjnej. Ich zadaniem było skupianie i kierowaniespołecznym niezadowoleniem i wprowadzanie kontrolowanych zmian w systemie komunistycznymw wyniku rzeczywistego, oddolnego nacisku społeczeństwa. Fronty Ludowe miały zastąpić stare struktury partii komunistycznej, a także uwierzytelnić władzę komunistów poprzez wprowadzenie nowego,luźniejszego, „sprawniejszego” układu związkowego. Opublikowano deklarację powstania Frontu Ludowego na rzecz Przebudowy- Rahvarinne. Powstanie FL i jego cel – osiągnięcie przez ESRS suwerenności w ramach nowego układu zaakceptowane przez Estońską KP. Oficjalnymi założycielami FL byli: dziekan Wydziału Dziennikarstwa w Tartu – Marju Lauristimi i szef działu w Komisji Planowania Edgar Savisaar – członek KPZS (człowiek Gorbaczowa) Powstaje Komitet Organizacyjny Łotewskiego FL – Tautas Fronts. Spośród 17 członków komitetu tylko dwóch należy do opozycji. Nie było sprzeciwu cenzury, która akceptowała cel FL – suwerenność ŁSRS Na spotkaniu pracowników Litewskiej Akademii Nauk z komisją ekonomiczną KPL powołano Komitet Organizacyjny Litewskiego Ruchu Przebudowy – Sajudis. I Zjazd Sajudisu wybiera przewodniczącego Vytautasa Landsbergisa – bezpartyjnego profesora muzykologii, głównym celem ruchu (tak jak w przypadku Estonii i Łotwy) jest suwerenność Litwy w ramach nowego układu związkowego. Tworzenie Frontu Ludowego powierzono partyjnym pisarzom, którzy pochodzili ze Związku Pisarzy Ukrainy i dostosowali się do wymagań partii. Byli także często powiązani z partyjną nomenklaturą. W środowisku ZPU powstał pierwszy program FLU. Kierownictwo FL powierzono komunistycznym poetom – Iwan Dracz, Dmytro Pawłyczko, Wołodymyr Jaworwśkij (poseł do Kongresu Deputowanych Ludowych ZSRS) Zjazd założycielski Białoruskiego Frontu Ludowego w Wilnie (władze komunistyczne nie zezwoliły na zjazd w Mińsku). W kierownictwie BFL znaleźli się: Zenon Paźniak (bezpartyjny archeolog), M.Tkaczow, J.Chadyka. Cel BFL to oprócz suwerenności BSRS także dążenie do odrodzenia kultury i świadomości białoruskiej. BFL podobny był do LFL pod względem bezpartyjnego, antykomunistycznego kierownictwa. To było przyczyną, że oba oba Fronty przekształcą się w główne siły prawicowo-niepodległościowe w swoich państwach.
Zmiany kierownictwa partii komunistycznych i ostentacyjne manifestowanie kierunku narodowego pieriestrojkowych komunistów.
Estonia Białoruś	VI 1988 VIII 1988 16 IX 1988 18 I 1989 23 II 1989 11 V 1990	Kiedy M.Gorbaczow wprowadził Fronty Ludowe na sceny polityczne poszczególnych republik związkowych (opóźnione powołanie Frontów Ludowych na Ukrainie i Białorusi wynika z silnej pozycji komunistów, którzy hamowali rozwój ruchu narodowego, dlatego nie mógł rozwinąć się z taką siłą iw tym samym czasie co w krajach bałtyckich. Wynikało to ze słabości opozycji antykomunistycznej, liczebności narodu ukraińskiego – trudniej było zorganizować liczebny naród ukraiński niż małe narody bałtyckie . Wydarzenia na Białorusi były wymuszoną odpowiedzia na pieriestrojkowe zmiany Gorbaczowa i przemiany w rosyjskiej SRS. Można z całym przekonaniem stwierdzić, że gdyby nie było nacisków zewnętrznych kierownictwo KPB nie objęłoby kursu pieriestrojkowego) potrzebował lojalnych ludzi, którzy pomogliby mu przeprowadzić ryzykowne zmiany i kontrolować je na miejscu w republikach. Dlatego musiał wymienić stare, niechętne mu breżniewowskie kierownictwo partyjne w republikach. Polityka Gorbaczowa przewidywała kierunek narodowy, co miało dać mu poparcie dla realizacji nowego układu związkowegoczyli federacji suwerennych republik. Pierwszym sekretarzem KPE zostaje Vaino Valjas Publikacja laktu Ribbentro – Mołotow Sowiet ogłasza suwerenność republiki w ramach ZSRS Sowiet nadaje estońskiemu status języka państwowego Sowiet nadaje flagę, herb, hymn narodowy Republiki Estońskiej W wyniku radykalizacji postaw działaczy białoruskiego FL i naruszania przez władzę ordynacji wyborczej kierownictwo BFL przyjmuje w swoim programie zdobycie niepodległości, a także zażądało od członków BFL pozbycia się legitymacji KPB. Działanie takie wywołane było przede wszystkim zmianami, jakie zachodziły w Rosji – m.in. wystąpienie Jelcyna z partii wywołało takie same kroki na Białorusi. Partie, które powstały na Białorusi w okresie przejściowym nie wywierały pośredniego nacisku na BFL. Wszystkie partie na Białorusi założone zostały przez byłych komunistów, tylko BFL (podobnie jak litewski FL) był i nadal jest rzeczywistą prawicą niepodległościową
Wybory do Sowietów Najwyższych i Kongresów Narodowych
Estonia Łotwa Litwa Ukraina Białoruś	24 II 1990 18 III 1990 IV 1990 III 1990 II – III 1990 11 III 1990 4 i 18 III 1990 III – V 1990	Kongresy Narodowe pojawiły się w Estonii i na Łotwie jako alternatywne wobec Sowietów. Związane jest to z obecnością w tych krajach ogromnej mniejszości rosyjskiej (ok. 40-50%). Kongresy miały nie dopuścić do głosowania ludności napływowej – rosyjskiej w wyborach, ponieważ mogłaby pozbawić Estończyków, czy Łotyszy odpowiedniej reprezentacji w Sowiecie. Wybory do Sowietów były kolejnym etapem rozpadu systemu komunistycznego, ponieważ uwolniły siły niepodległościowe np.: na Litwie, czy też w Estonii. Co prawda na Białorusi i Ukrainie wciąż dominowali komuniści, ale wieści napływające z Nadbałtyki i z samego centrum , zmuszały ich do przyjmowania postaw umożliwaiających się utrzymanie się na powierzchni (np. L.Krawczuk staje się „suwerennościowym” komunistą walczącym o wolną Ukrainę) Wybory do Kongresu, wybierany tylko przez obywateli Estonii (tych, którzy byli obywatelami w 1940 i ich potomków, rejestrację obywateli prowadziły komitety obywatelskie stworzone przez partie niepodległościowe). Do kongresu wybrano m.in. 90 członków FL, 111 członków ERSP. Władze wykonawcze: przew. Kongresu T.Kelam (ERSP). 10-osobowe kierwonictwo Komitetu Estonii: parnaste, Adams, Endre, Savisaar, Lipmaa, Laar, Jurgenson, Velliste, Rummo, Raatsep. Kongres był na tyle silny, że mógł kontrolować Sowiet zdominowany przez FL i komunistów estońskich. Dało to patriotom niepodległościowym pewne pole działania. Wybory do Sowietu dają Kongresowi duży stopień kontroli Sowietu. Była to względna klęska komunistów. Premier E.Savisaar , przew. Sowietu A.Ruutel (członek KPE). Wybory do Kongresu. Przew. A. Jirgens – bezpartyjny dziennikarz, w kierownictwie Komitetu Łotwy nie było żadnego komunisty. Sowiet całkowicie ignorował kongres, który akceptował działania sowietu o ile miały na celu odrodzenie Rep. Łotewskiej. Pozycja niepodległościowców na Łotwie była słabsza niż w Estonii, ale niewątpliwie działalność łotewskiego Kongresu ograniczała swobodę sowietu. Wybory do sowietu. Przew. Gorbunows (były sekr. ds. ideologii w KPŁ) , premier Godmanis (wice przew. FL). Większość w sowiecie to pieriestrojkowi komuniści z FL W wyborach do jednego parlamentu (nie było kongresu)- sowietu wygrywają siły niepodległościowe FL. V.Landsbergisa (zostaj przewodniczącym sowietu i jednocześnie głową państwa). Mimo porażki komunistów zdołali oni przejąć władzę wykonawczą – premier K.Pruskiene (lojalna wobec Gorbaczowa), wicepremierami: A.Brazauskas (były I sek. KPL), R.Ozolas. Rada Najwyższa Litwyogłasza niepodległość Ukraiński FL i organizacje niezależne łączą się w Blok Demokratyczny. Przew. Sowietu W.Iwaszko, potem L.Krawczuk. Premier Masłow, potemW.Fokin (Rosjanin, zwolennik połączenia z Moskwą). Przewaga komunistów, słabość opozycji. Komuniści kontroilując sowiet i rząd spokojnie mogli kontynuować realizację programu pieriestrojkowego. Nie byli zagrożeni ruchem narodowym (jak w krajach bałtyckich, gdzie Litwa ogłosiła już niepodległość) Opozycja skupiona w Bloku Demokratycznym, jednak nie dało to rezultatu, bo komuniści zajmują ¾ mandatów w sowiecie. BD uzyskał 67 na 327 mandatów. Przewodniczącym soeietu M.Dziemianciej(członek Politbiura KPB), jego zastępca St. Szuszkiewicz (opozycjonista z FL). Premier W.Kiebicz (członek Politbiura KPB).
Moskiewska neutralizacja wpływów sił niepodległościowych po wyborach w republikach.
Litwa Łotwa Estonia Ukraina Białoruś	Od III 90 do I 1991 20, 21 I 1991 III 1990 do I 91 III 1990 do I 91 17 III 1991 III 1990 do VIII 91	Po wyborach do Sowietów (i Kongresów) rozpoczął się kolejny etap powolnego uwalniania się republik od centrum. Moskwa znalazła się w trudnym położeniu i realizatorzy pieriestrojki zdali sobie sprawę, że trzeba podjąć stanowcze kroki, aby wyeliminować „zbyt radykalne elementy” domagające się niepodległości. Udało im się kontrolować wybory na Ukrainie, Białorusi, a Sowiet na Łotwie ignorował istnienie Kongresu Narodowego (choć sytuacja na Łotwie była o wiele groźniejsza dla Moskwy niż na Ukrainie i Białorusi). Jednak nie przewidzieli, kłopotów z Litwą, w której prezydentem zostaje V.Landsbergis – niezależny od Moskwy polityk. W Estonii obóz niepodległościowy jest na tyle silny, że może kontrolować działalność sowietu, a tym samym ograniczać jego rolę. Sytuacja na Litwie prowokuje Rosję do działań mających na celu powrót do założeń pieriestrojki. Ogłoszenie niepodległości tylko przez Litwę tuż po wyborach sprawia, że cała militarna i gospodarcza presja Rosji spada właśnie na ten kraj w styczniu 1991. Okres po wyborach do sowietów to czas ścierania się koncepcji „niepodległościowców” – restytucja republik i „ugodowców” – powstanie III republiki (dziedziczenie wszystkich struktur sowieckich) Krytyka aktu niepodległości przez członków KPL (od XII 90 – LitewskiejDemokratycznejPartii Pracy) A/Brazauskas proponuje podpisać z Moskwą nową umowę związkową i dopiero po upływie kilku lat powziąć decyzję o wystąpieniu ze związku, co pozwoliłoby odłożyć sprawę niepodległości w nieokreśloną przyszłość.Kiedy sytuacja staje się naprawdę krytyczna pani premier K.Pruskiene dokonuje prowokacji. 7 I 1991 podnosząc ceny art. Żywnościowych. Było to uzgodnione z Moskwą i kilka dni później wojska powietrzno – desantowe zajęły Dom Prasy w Wilnie, Departament Ochrony Kraju. Jednostka KGB – „Alfa” zajęła gmach radia i telewizji. Zginęło 14 osób. Do ataku na parlament z większością niepodległościową nie doszło najprawdopodobniej ze względu na tłum, zebrany przed budynkiem Rady Najwyższej, którego usunięcie równałoby się masakrze, a na to Gorbaczow nie zezwolił, bo oznaczałoby to jego definitywny koniec. Oficjalnym powodem do sprowadzenie dodatkowych jednostek sowieckich na Łotwę było poszukiwania ukrywających się poborowych do armii sowieckiej. Na Łotwie główne akcje pacyfikacyjne przeprowadzały jednostki OMON, anie wojsko. Skala wydarzeń jednak była o wiele mniejsza niż na Litwie. OMON zajął budynek MSW, zginęło 5 osób. Akcja została przerwana po wizycie przew. Sowietu A.Gorbunowska u Gorbaczowa. Gorbaczow liczył na estońskiego premiera E.Savisaara i jego ludzi z FL, że uda mu się wprowadzić po wyborach koncepcję III Republiki (utworzenie nowego państwa bez uwzględnienia ciągłości prawnej i nadanie obywatelstwa ludności napływowej), która odpowiadała programowi pieriestrojki. W Estonii akcja sowiecka ograniczyła się do kilku eksplozji bomb w Tallinie, strajku Interfrontu w przedsiębiorstwach po tym jak Gorbaczow 21 I 1991 zapewnił przewodniczącego sowietu A.Ruutela, że nie zostanie użyta siła. Nie było zamieszek na taką skalę, jak w krajach bałtyckich, . Do referendum Gorbaczowa komuniści realizowali politykę I sekretarza KPZS Referendum gorbaczowowskie, do pytania federalnego – czy jesteś za zachowaniem ZSRS jako odnowionej federacji – L. Krawczuk dodaje swoje republikańskie pytanie – czy Ukraina powinna być w składze Związku Radzieckich Państw Niezależnych na zasadzie deklaracji suwerenności. Za koncepcją Krawczuka opowiedziało się ponad 80% narodu i było to zwycięstwo przewodniczącego sowietu. Zdał sobie sprawę, że ceną przetrwania Sowietów była konfederacja. Za konfedereacją opowiadał się także Jelcyn, bo to umożliwiało pozbycie się Gorbaczowa. Po referendum Krawczuk stanie się gorącym orędownikiem sprawy narodowej, zwanym później suwerennościowym komunistą, który chce stworzyć swoje struktury władzy i połączyć z innymi republikami na zasadzie konfedereacji, niezależne od partii komunistycznej (bo ta pozostała wierna idei federalnej Gorbaczowa). Prawdopodobnie gdyby Gorbaczow miał więcej czasu inie „zaskoczyłby” go pucz Janajewa Moskwa próbowałaby odzyskać wpływy na Ukrainie. Wojskowe ingerencje Moskwy w przebieg spraw na Białorusi nie miały miejsca, ponieważ ta republika okazała się najbardziej „posłuszna” . Sytuacja na Białorusi była podobna do sytuacji na Ukrainie. Przewagę w sowiecie mieli komuniści, oni kontrolowali wydarzenia i przeprowadzali zmiany w ramach pieriestrojki Gorbaczowa.
Pucz sierpniowy 19 – 20 VIII 1991
Estonia Łotwa Litwa Ukraina Białoruś	20 VIII 91 21 VIII 91 19 VIII 1991 20 VIII 1991 24 VIII 1991 19 VIII 1991 25 VIII 1991	Podczas puczu Estonia ogłasza koniec okresu przejściowego i proklamuje niepodległość. Dochodzi do porozumienia między Komitetem Kongresu a Sowietem w sprawie powołania Konstytuanty, która miała opracować nową estońską konstytucję. Niepodległościowa prawica obawiała się silnej władzy prezydenta, bo mógł nim zostać E. Savisaar lub A.Ruutel dlatego domagała się koncepcji parlamentarnej (która w ostateczności zwyciężyła) Ogłoszenie końca okresu przejściowego i proklamowanie niepodległości, aresztowania A.Rubiksa – sekretarza łotewskiej KPZR. Delegalizacja KPŁ i Interfrontu. Łotwa nie musiała tworzyć nowej konstytucji, bo ta z 1922 nadawała się do zastosowania w nowych warunkach, przewiduje system parlamentarny, prezydenta wybiera parlament. Ratyfikacja układu, w którym Rosja i Litwa uznały swoją niepodległość i wspólną granicę. Ogłoszenie strajku powszechnego, nie doszło do konfrontacji z puczystami Walka Sajudisu o system prezydencki, bo chciał na stanowisku Landsbergisa. Natomiast strona lewicy na której korzyść przechyliła się większość w parlamencie domagała się koncepcji parlamentarnej. RN Ukrainyogłasza niepodległość i rozpisuje wybory prezydenckie na 1 XII 1991, referendum w sprawie niezależności państwa (czy tworzyć bank narodowy, MON, podporządkować wojsko stacjonujące na UkrainieRadzie Najwyższej, przejęcie majątku po KPU i Komsomole) Pucz na Ukrainie przeszedł spokojnie. Wystąpiły jedynie symboliczne protesty i poparcie dla puczu. Aparat partyjny dążący do przywrócenia stanu sprzed pieriestrojki uzyskał poparcie części białoruskiej nomenklatury, w tym szefów Białorsuskiego Okręgu Wojskowego – gen Kostenki, Kozłowskiego, przewodniczącego sowietuM.Dziejmiancieja, I sek KPB A.Małofiejewa. Premier W. Kiebicz przyjął stanowisko wyczekujące(nakazał urzędnikom powstrzymanie się od wykonywania poleceń z Moskwy). Wygrana Jelcyna wywołuje panikę wśród puczystów na Białorusi i zaczęli akceptować wszystkie posunięcia BFL. RN Białorusi ogłasza niepodległość republiki i wystąpienie z ZSRS.