Bośnia i Hercegowina
W 1878 roku, po antytureckim powstaniu, Bośnia i Hercegowina została zajęta przez Austro-Węgry, a anektowana w 1908 roku; bośniackim muzułmanom przyznano autonomię religijną (1909). W październiku 1918 parlament lokalny BiH-u zagłosował za zjednoczeniem się z Serbią.
Organizacja Muzułmanów, założona przez Mehmeda Spaho w 1919 roku, domagała się od 1922 roku autonomii lokalnej dla BiH-u, a od 1933 wprowadzenia systemu federacyjnego. Po wojnie Organizacja podzieliła się na dwa skrzydła: prochorwackie i proserbskie. Pierwsza grupa współpracowała z Ustaszami, w państwie których znajdowała się Bośnia i Hercegowina.
Komuniści stworzyli Republikę Bośni i Hercegowiny w celu oddzielenia od siebie Chorwacji i Serbii. W 1948 muzułmanie mogli się zadeklarować jako Chorwaci-muzułmanie, Serbowie-muzułmanie lub też Muzułmanie bez narodowości. Później przypisano im status grupy etnicznej (1961), a następnie narodu (1971), co zrównało ich pozycję z Chorwatami i Serbami aby osłabić konflikt, który ich dzielił.
Grupa intelektualistów muzułmańskich, której liderem był Alija Izetbegovic, opracowała Deklaracje Islamską (1970) głoszącą, że nie ma rozdziału między religią a życiem politycznym. Zarzucano jej, zwłaszcza w środowisku serbskim, silne tendencje fundamentalistyczne; obecnie sam Izetbegovic, oskarżany przez Belgrad o pragnienia zbudowania państwa islamskiego, deklaruje iż „nikt nie ma zamiaru zislamizowania Bośni”, choć jednocześnie potwierdza: „byłem przede wszystkim muzułmaninem i mogę rzec, że w moim osobistym rozwoju muzułmańska świadomość narodowa przyszła dużo później... w dużej mierze to wiara dała mi świadomość narodową [?]” (Danas, 9.IV.1991). Grupa Izetbegovića utworzyła Partię Akcji Demokratycznej – SDA (26.V.1990 roku), ale po wyborach miała tam miejsce scysja*
Listopadowe wybory w 1990 roku dały SDA 42 mandaty, partii SDS Bośni i Hercegowiny – 36, HDZ-owi BiH-u – 20, komunistom BiH-u – 20 i lokalnemu odłamowi Unii Sił Reformatorskich A. Markovića – 11 mandatów na 130 miejsc w parlamencie, co jest zgodne ze spisem z kwietnia 1991 roku. Według niego Muzułmanie stanowią 44,7% ludności republiki, Serbowie – 31,5%, a Chorwaci – 17,5%. W 1981 roku na 4,1 mln mieszkańców Muzułmanów było 1,6 mln (39,5%), Serbów – 1,3 mln (32%) i 758 tys. Chorwatów (18,4%).
Fakt, że żadna narodowość nie stanowi w republice większości, zmusiła Muzułmanów, Serbów i Chorwatów do utworzenia rządu koalicyjnego (SDA, SDS, HDZ); w następstwie tego A. Izetbegović został obrany na prezydenta. Teoria konieczności federacji trzech narodów BiH-u - co czyni rząd bezsilnym, jeśli Serbowie odmówią współpracy, jak to ma miejsce właśnie w tej chwili - ma u źródeł jego muzułmańskie przekonania. Organizacja Muzułmańska Bośni – MBO – zaproponowała porzucenie islamu jako wyróżnika narodowości muzułmańskiej (tym bardziej, ze stworzenie muzułmańskiego państwa w BiH- jest niemożliwe), i do uznania narodowości bośniackiej, której przedstawiciele byliby zjednoczeni miejscowa tradycją, a nie wyznaniem (patrz list otarty Seada Kajtazovića do A Izetbegovića). MBO jest raczej prochorwacka i razem z HDZ chciała przegłosować deklarację niepodległości BiH, podczas gdy ostrożniejsza pozostaje SDA, której SDS grozi secesją regionów serbskich w razie gdyby niepodległość została ogłoszona.
Konfederacja odpowiada Muzułmanom i Chorwatom najbardziej, ponieważ niepodległość postawiłaby pod znakiem zapytania integralność terytorialną republiki; Serbowie zawładnęliby większą częścią Bośni i Hercegowiny, niż Chorwaci, i zdobyliby dostęp do serbskich obszarów Chorwacji (patrz mapa nr 1). W konfederacji Muzułmanie mogliby zachować kontakty z muzułmanami z Serbii i Czarnogóry (trzecia część muzułmanów żyje poza BiH-em). Z drugiej strony federacja daje Serbii możliwość kontrolowani BiH-u poprzez silną mniejszość serbska. Jest to również powód, dla którego BiH nie może pozostawać sama w małej federacji z Serbią.
Prezydent BiH zaproponował, aby połączyć elementy konfederacji dla Słowenii i Chorwacji z elementami federacji dla czterech republik, spośród których Serbia i Czarnogóra byłyby związane jeszcze ściślej (Danas, 26.II.1991). Później A Izetbegović opowiedział się z konfederacją i podkreślił, że „Jugosławia może istnieć bez Słowenii, ale nie bez Chorwacji”, zatem jeśli ta wyjdzie z Jugosławii, BiH (i Macedonia) zrobi to również. Według niego z systemu federalnego należy wziąć integrację ekonomiczną, zjednoczyć republiki od dołu a struktura polityczna przyjdzie później. „Suwerenne republiki utworzą wspólnotę o charakterze państwa, ale z minimalnymi kompetencjami w zakresie wspólnej obrony i spraw zagranicznych” (Danas, 9.IV.1991).
Gdy w wrześniu 1988 roku spełzły na niczym zamiary Slobodana Milosevića - pragnącego wywołać demonstracje antyalbańskie w BiH – z powodu surowego zakazu władz lokalnych, prasa Belgradzka sugerowała, iż istnienie Bośni oznaczałaby rozpad Serbii (październik 1989) i żądała stworzenia serbskich okręgów autonomicznych w BiH (styczeń 1989).Była to pierwsza oznaka, że Serbowie zaprzeczają istnieniu narodu muzułmańskiego, dla przeciwwagi - uznawanego przez Chorwatów, którzy cały czas liczyli na skierowany przeciw Serbom sojusz chorwacko-muzułmański.
Według spisu z 1981 roku Serbowie stanowili większość w 31 gminach (region: Bosanski Novi, Bosanska Dubica, Bosanska Gradiska, Prnjavor i Banjaluka; region: Bosanski Petrovac, Drvar, Bosanske Grahovo, Glamoc, Kupres, Skender Vakuf i Mrkonjic Grad; region: Trebnje, Ljubinje, Nevsinje, Kalinovik i Gacko; region: Bijelijna, Lopare, Sekovici, Han-Pijesak, Sokolac); Muzułmanie byli w większości w 32 gminach, Chorwaci w 14-tu, a 28 gmin nie miało żadnej wyraźnej większości.
Dusan Jaksić, dyrektor Instytutu Ekonomicznego w Banjaluce, przygotował plan podziału BiH na cztery regiony (regije): serbską Banjalukę, chorwacki Mostar, muzułmańską Tuzlę i Sarajewo, oficjalnie z przyczyn ekonomicznych. W maju SDS BiH-u narzucił swym partnerom rządowym umowę o regionalizacji „ekonomicznej”. Jednocześnie zaczął, już w maju, tworzenie według modelu Knina tworzenie serbskich Krajin. Miesiąc później istniała w regionie Banjaluki Bosanska Krajina składająca się z 20 gmin, a SDS przygotowywał powstanie innych Krajin: ozrenskiej, romanijskiej (Sokolac), wschodniej Hercegowiny (Trebinje), Sansko-Unskiej (Drvar). W odpowiedzi muzułmanie i Chorwaci oddzielają swoje części gmin serbskich i jednoczą się w innych nieserbskich gminach; jest to właśnie początek rozbioru BiH i ewentualnej wojny, ponieważ nawet w regionie Banjaluki nieSerbowie stanowią 40% populacji.
Po całkowitym zerwaniu miedzy A Izetbegowićem a S. Milosevicem w Brdo (11.IV.1991), SDS odmówił Izetbegovićowi jako prezydentowi BiH prawa do reprezentowania populacji serbskiej i zapowiedział swoje wyjście z koalicji z terrorystami. Przewodniczący SDS na BiH, Radvan Karadzić, zadeklarował w Belgradzie: „Serbowie w BiH są gotowi do zjednoczenia i unii z państwem serbskim” (Danas, 9.IV.). Prasa w Belgradzie prowadzi kampanie przeciwko „Muzułmanom, którzy są siłą turecką” i trzymają straż przednia islamizacji i turkizacji (Intervju, 15.III.). Powiedzielibyśmy, że Belgrad przygotowuje się do interwencji w BiH.
Karadzić związał się z ekstremistami, w tym z V. Seseljem, o którym powiedział „spoglądamy na niego z sympatią... reprezentuje jasno określoną polityczną siłę, którą my, jako Serbowie, powinniśmy darzyć szacunkiem”. Szef SDS na BiH w rzeczywistości wezwał do wojny „jeśli zgadza się, że Armia jest formacją kompletnie niewydolną, naród serbski w BiH domaga się stworzenia innej formacji wojskowej, która zagwarantuje bezpieczeństwo Serbom w Chorwacji i w BiH” (Danas, 9.IV.). Przewodniczący Rady Obrony Narodowej w Banjaluce, Predrag Rodic, zapowiada, ze w tym mieście „nie potraktujemy pokojowo użycia represyjnych sił i środków przeciw Serbom w Chorwacji i Serbowie z Krajiny w BiH nie będą się ociągać przed użyciem broni”. Regionalny Komitet w Bijeljinie Radykalnej Partii Serbskiej Seselja zapowiedział stworzenie jednostek ochotników i zadeklarował konieczność zjednoczenia Bośni Wschodniej z Serbią (Danas, 9.IV.)
W odpowiedzi Muhamed Cengic (SDA), wiceprezydent BiH, oświadczył „jeśli będzie trzeba, będziemy bronić (BiH) także z bronią w ręku”; zażądał by struktura narodowa korpusów oficerskich w Armii Jugosłowiańskiej była identyczna, jak skład narodowościowy żołnierzy (Vjesnik, 22.IV.1991). SDA i HDZ zorganizowały manifestację w Trebinje (21. kwietnia) i w Sarajewie (6. maja) przeciwko żądaniom SDS-u oraz obecności Seselja w BiH.
Muzułmanie z BiH-u próbują także pokrzyżować plany Serbom. Żądają Sandżaku. Izetbegović potwierdza, ze jeśli parlament serbski zaakceptuje unię z serbskimi regionami BiH, zjednoczenie muzułmanów z Sandżakiem „będzie całkowicie możliwe. SDA poszukuje również sojuszników poza Jugosławią; 16 marca Izetbegović odwiedzi Libię i otrzymał od Kadafiego kredyt w wysokości 50 mln. dolarów następnie zapowiedział swoją podróż do Teheranu. Chciałby pojechać do Arabii Saudyjskiej i do innych krajów arabskich, aby otrzymać „międzynarodową akceptację dla BiH” (Danas, 26.III.1991). Sulejman Ugljanin został zaproszony przez partię turecką – Refa – na swój zjazd (20.I.1991). W Sarajewie muzułmańscy intelektualiści uchwalili deklarację (3.I.1991), która przyznała kosowskim Albańczykom status narodu, a nie mniejszości, co oznacza, że elita muzułmańska BiH wspiera albańskie żądanie stworzenia siódmej republiki.
Jugosłowiańska wspólnota muzułmańska dzieli się według narodowości swych członków; hadżi Jakub efendi Selimoski, Macedończyk wybrany na reis ul-ulema w 1990 roku na 8 lat, sprzeciwia się imamowi Zagrzebia Mustafie Cericowi i Mustafie Plicanicowi, przewodniczącemu Najwyższego Synodu, jak i Sevkovi Omerbasićowi, przewodniczącemu Mesihatu Chorwacji i Słowenii (wszyscy trzej to Chorwaci). W przeciwieństwie do nich Selimoski nie zgadza się na zaakceptowanie Rezolucji na temat Kosova. Mufti Belgradu Hamdżija Jusufpahic atakuje Zagrzeb, ale sam nie dostał poparcia Prisztiny w wyborach na reis ul-ulema.