MACEDONIA 1995
Ordynacja wyborcza:
Macedońska ordynacja wyborcza sprzyja oszustwom wyborczym. Jest 120 okręgów „większościowych” (około 10-15 tys. wyborców w każdym), podzielonych na 34 okręgi administracyjne (zob. dołączona mapka). Żeby wziąć udział w wyborach, kandydaci muszą najpierw zarejestrować się indywidualnie (kandydat winien zarejestrować 100 podpisów stałych mieszkańców swojego okręgu, którzy popierają jego kandydaturę, kandydat do rady „opczyny” – 50 podpisów) albo poprzez legalne organizacje polityczne, jeśli liczą ponad 1500 członków (do „opczyny” – 500 członków). Kandydat uzyskuje mandat w pierwszej turze, jeśli otrzyma większość głosów - pod warunkiem, że frekwencja wynosi przynajmniej 1/3 uprawnionych do głosowania. Do drugiej tury przechodzą wszyscy kandydaci, którzy otrzymali w pierwszej turze co najmniej 7% oddanych głosów, a zatem maksymalnie 14 kandydatów; następnie, w drugiej turze, wygrywa ten, który otrzyma najwięcej głosów. Można więc wygrać nawet z 8% głosów, jeśli rozłożą się prawie równo, 7% głosów dla każdego z pozostałych 13 kandydatów. W praktyce wystarczy więc sfałszować sto głosów, a w niektórych przypadkach dziesięć, żeby wygrać. Ten system nie skłania do sojuszy wyborczych, tak jak prawdziwy system większościowy, na przykład francuski czy angielski.
Burmistrzowie – przewodniczący rad gminnych są wybierani przez lokalnych radnych.
Każdy z 34 okręgów – opczyna – ma swoją radę obczyny (zgromadzenie obczyny), wybieraną podczas wyborów lokalnych, ale prawo samorządności lokalnej jeszcze nie istnieje.
Prezydent Republiki zostaje wybrany, kiedy jeden z kandydatów uzyska większość głosów wszystkich wyborców (nie tylko głosujących); jeśli nie, dwóch pierwszych kandydatów przechodzi do drugiej tury. W drugiej turze kandydat, który uzyskał większość głosów głosujących, zostaje prezydentem, pod warunkiem że frekwencja wyborcza wyniosła więcej niż połowę uprawnionych do głosowania. Jeżeli warunek ten nie zostanie spełniony, procedura winna być powtórzona.
Ażeby parlament rozpisał referendum na temat przyspieszenia wyborów, należy zebrać i zarejestrować 150 tys. podpisów. W referendum należy uzyskać 51% głosów, co w praktyce jest niemożliwe, jeśli społeczność albańska nie poprze przyspieszonych wyborów. Bez umowy między opozycją antykomunistyczną i przynajmniej jedną partią albańską obóz komunistyczny ma władzę gwarantowaną .
Można oceniać siłę partii według liczby kandydatów, którzy przeszli do drugiej tury, a wśród nich według liczby tych, którzy przekroczyli 7% głosów w swoich okręgach.
W wyborach parlamentarnych były tylko cztery partie polityczne, którym udało się wprowadzić do drugiej tury znaczącą liczbę swoich kandydatów:
Unia Dla Macedonii (Unia Socjaldemokratyczna Kiro Gligorowa, Partia Liberalna Stojana Andowa i Partia Socjalistyczna Kiro Popowskiego) – 83 kandydatów (21,9% wszystkich kandydatów w drugiej turze); Unia Socjaldemokratyczna oddzielnie wprowadziła jeszcze 3 kandydatów i Unia Socjaldemokratyczna z Partią Socjalistyczną (bez Partii Liberalnej) – 1 kandydata i oddzielnie Partii Liberalnej - 7 kandydatów; razem siły komunistyczne wprowadziły 93 kandydatów.
Należy podkreślić, że Unia dla Macedonii uzyskała 96 pierwszych miejsc w pierwszej turze, więc niezawiązanie sojuszu między VMRO i Goszewem zapewniło w praktyce Unii również zwycięstwo w drugiej turze, co było jeszcze jedną przyczyną, oprócz oszustw wyborczych, porażki kandydatów VMRO i Goszewa w drugiej turze oraz bojkotu.
Trzeba też wymienić jeszcze trzy partie, które w praktyce popierają Gligorowa:
Partia Demokratyczna Macedonii (nie mylić z Partią Demokratyczną Goszewa) – 1 kandydat;
Unia Demokratyczna-Partia Rolników Macedońskich – 1 kandydat;
Macedońska Partia Socjaldemokratyczna (nie mylić z Unią Socjaldemokratyczną Gligorowa – 1 kandydat.
Partie opozycyjne:
VMRO-DPMNE – Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Partia Demokratyczna Macedońskiej Jedności Narodowej Liubczo Georgijewskiego – 80 kandydatów.
Partia Demokratyczna Goszewa – 65 kandydatów.
Ruch Akcji Panmacedońskiej – MAAK (przed ostatnim podziałem) – konkurent VMRO-DPMNE – 4 kandydatów.
Kandydaci niezależni - 69 osób.
Partie albańskie:
Partia Koniunktury Demokratycznej, jeszcze nie podzielona - 31
Powszechna Partia Demokratyczna (druga co do wielkości partia albańska w tym czasie) – 13 kandydatów.
Partie wywodzące się z VMRO-DPMNE, którzy w praktyce wspierają Gligorowa:
VMRO-Partia Demokratyczna - 1 kandydat
VMRO-Macedońska Unia Narodowo-Demokratyczna – 1 kandydat
Partie mniejszości narodowych – niealbańskie
Partia Demokratyczna Serbów w Macedonii – 3 kandydatów
Partia na rzecz Pełnej Emancypacji Cyganów w Macedonii – 3 kandydatów
Partia Demokratyczna Turków w Macedonii – 6 kandydatów
Partia Akcji Demokratycznej – Droga Muzułmańska – 3 kandydatów; dwie ostatnie partie razem – 1 kandydat. Blok turecko–islamski zatem wprowadził 10 kandydatów i uplasował się za partiami albańskimi.
Wniosek:
W opozycji są zaledwie dwie partie: VMRO i Partia Demokratyczna; ich sojusz jest warunkiem sine qua non zwycięstwa nad komunistami. Jednakże nie jest pewne, czy blok albański i turecko-islamski nie stanie po stronie władzy. Podział – przynajmniej – bloku albańskiego jest niezbędny antykomunistom. Dopóki jednak opozycja pozostaje nacjonalistyczna i antyalbańska, taki podział wśród partii albańskich będzie niemożliwy.
Dalej plasują się partie albańskie i blok turecko-islamski. Wszystkie pozostałe partie się nie liczą; można je traktować jako klientów bardziej znaczących partii. W praktyce większe partie prowadzą swoją politykę wewnątrz małych partii, np. rywalizacja między VMRO a SD Gligorowa wewnątrz MAAK.
SKŁAD PARLAMENTU
Unia dla Macedonii – 96 posłów:
Unia Socjaldemokratyczna Gligorowa – 59 (w tym jeden poseł serbski)
Partia Liberalna Andowa – 29 (w tym jeden poseł serbski)
Parta Socjalistyczna Popowskiego – 8
Sojusznicy Unii dla Macedonii:
Partia Socjaldemokratyczna Macedonii – 1 (ze Strumicy)
Partia Demokratyczna Macedonii – 1 (z Tetowa)
20 posłów albańskich:
Partia Koniunktury Demokratycznej – 11 (w koalicji z Gilgorowem)
Partia Koniunktury Demokratycznej Albańczyków w Macedonii – 4 (opozycja)
Powszechna Partia Demokratyczna PPD – 2 (opozycja0
Dwóch posłów niezależnych, którzy opuścili PPD i popierają Gligorowa
Hisen Ramadani, niezależny, związany z Ligą Demokratyczną (opozycja)
Inni:
Partia na Rzecz Wyzwolenia Cyganów w Macedonii – 1 (Faik Abdi)
Partia Demokratyczna Turków w Macedonii i Droga Islamska – 1 (Kenan Hosipi) – w koalicji rządowej.
Rola tajnych służb i sytuacja mediów:
Nie istnieje wolność prasy. Żeby opublikować gazetę, trzeba otrzymać zezwolenie od ministra spraw zagranicznych, które dostają tylko stronnicy rządu. Jest to skuteczny sposób nałożenia kagańca na opozycję. Wskutek tego jest tylko jeden dziennik – rządowy, i tylko jeden tygodnik opozycyjny – „Dieło”. TV jest rządowa i zajmuje się propagandą na rzecz rządu. 7 czerwca 14 prywatnych stacji zostało zamkniętych. Istnieje całkowita kontrola państwowa.
Nie należy zapominać, że kraj jest rządzony przy pomocy służb specjalnych, które są silnie powiązane z serbską tajną policja; są to zarówno dawne powiązania, jak i obecne wspólne interesy. Dozorowane są wszystkie partie polityczne, ale policja do akcji wkracza nieczęsto. Można swobodnie działać, pod warunkiem że nie przekracza się pewnych granic, czyli nie zagraża się władzom, w tym również lokalnym. Lecz 16 lokalnych bojowników VMRO (z Kumanowa, Sztipu, Strumicy itp.) policja zamordowała, gdyż weszli w konflikt z władzą lokalną.
Dwa wielkie morderstwa polityczne:
Jordan Mijałkow, minister spraw wewnętrznych przed Frczkowskim, został zabity w 1991; miał w ręku dowody korupcji Andowa i poprzysiągł doprowadzić śledztwo do końca. Miał wypadek samochodowy na drodze do Belgradu; jego kierowca zniknął, śledztwo nie zostało otwarte, nikt nie wie, dlaczego Mijałkow zdecydował się udać do Belgradu.
Liubczo Atanassowski, dziennikarz zabity w 1992 roku. Przygotował artykuł o tajnych służbach; jego pseudonim, Liuben Spassow, był znany wyłącznie naczelnemu redaktorowi pisma (bez wątpienia redakcja musiała być na podsłuchu). Znaleziono go powieszonego na wysokości 170 cm, podczas gdy Atanassowski mierzył 180 cm. Wykrył on tajną operację służb specjalnych wymierzoną przeciw VMRO, o kryptonimie „Dublo”, która miała dostarczyć dowodów do procesu przeciw VMRO jako organizacji terrorystycznej. Młodzi mieli zorganizować bunt zbrojny i dać się przyłapać na gorącym uczynku, a to po to, ażeby storpedować ówczesne działania VMRO na rzecz przedterminowych wyborów. Służby rozprowadzały także podczas kampanii wyborczej sygnowane przez VMRO broszury po bułgarsku.
MACEDOŃSKIE PARTIE POLITYCZNE
Partie prawicowe w Macedonii praktycznie nie istnieją, ponieważ prawica jest utożsamiana z nacjonalizmem a nie z liberalizmem ekonomicznym. Gdy mówimy o prawicy, mamy na myśli nacjonalistów, gdy mówimy „lewica”, myślimy raczej o demokratach; nie jest to podział na zwolenników liberalizmu ekonomicznego i zwolenników odgrywania przez państwo dużej roli w gospodarce. W praktyce zatem (z ekonomicznego punktu widzenia) partie macedońskie sytuują się w centrum i na lewicy; są w różnym stopniu nacjonalistyczne. Nie istnieją partie, które nie byłyby nacjonalistyczne. Znajomość ekonomii rynkowej jest żadna, dla przykładu ludzie, którzy deklarują się jako prawica, chcą aby państwo kontrolowało system bankowy i posiadało pakiet kontrolny akcji banków prywatnych.
UNIA DLA MACEDONII
Socjal-Demokratski Sojuz na Makedonija – SDSM – Unia Socjaldemokratyczna Macedonii
Najsilniejsza partia związana z Gligorowem nie zerwała z przeszłością, co próbowały zrobić albo przynajmniej deklarowały inne partie komunistyczne. SDSM ogłasza się oficjalną następczynią Unii Komunistów macedońskich. SDSM jest więc bardziej zachowawcza niż inne partie postkomunistyczne, tym bardziej że prorynkowa część komunistów stworzyła oddzielną partię – Partię Liberalną.
Liberalna Partija – LP – Partia Liberalna
Przewodniczący: Stojan Andow
Partia ma trzech ministrów: Aristo Jovanow, Minister Gospodarki; Stefko Crvenkowski, Minister Spraw Zagranicznych; Gusztura Risto, jeden z wiceministrów (sekretarz stanu)
Członkowie: 10 tys.
Jest to macedońska gałąź partii Ante Markowićia, ostatniego premiera Jugosławii. Jego Unia na rzecz Reform przegrała wszędzie za wyjątkiem Macedonii. To ugrupowanie komunistycznych dyrektorów przedsiębiorstw państwowych i działaczy partyjnych ma interesy identyczne, jak dyrektorzy i działacze komunistyczni zgrupowani w SDSM Gligorowa – zawładnąć majątkiem państwowym (tu zwanym majątkiem publicznym).
Liberałowie tymczasem nie mają masowego poparcia ani bazy wyborczej; bez Unii dla Macedonii nie byliby zdolni zdobyć zaledwie kilka mandatów. Ich przynależność do Unii jest warunkiem sine qua non uzyskania silnej pozycji w parlamencie. Sami przegraliby wybory, a więc straciliby dostęp do władzy = możliwość kradzieży własności państwowej. Można zatem stwierdzić, że do czasu wyborów liberałowie będą skazani na pozostanie w Unii dla Macedonii, mimo rywalizacji z SDSM. Owo współzawodnictwo i rozdźwięki mają swoje przyczyny ekonomiczne. Komuniści zrzeszeni w SDSM połaszczyli się na najlepsze kąski, pozostawiając liberałom mniej zyskowne przedsiębiorstwa i drugorzędne stanowiska.
Obecna liczba radnych liberałów nie jest adekwatna do ich znaczenia i wpływów. Mogą więc zerwać przymierze, ale po wyborach (patrz: Prawdopodobieństwo sprzymierzenia się z Goszewem po wyborach parlamentarnych).
Podczas wyborów samorządowych koalicje lokalne jedynie w szczególnych przypadkach. Liberałowie są znienawidzeni przez ludzi jako żywi symbole oszustów.
Oto jest przyczyna, dla której mimo oficjalnych deklaracji zaczęli posługiwać się nacjonalizmem antyalbańskim w celu przysporzenia sobie nieco popularności. Andow odwiedza okręgi mieszane i całkowicie oddaje się pielęgnowaniu nienawiści do Albańczyków. Liberałowie domagają się również, aby wymagany próg potrzebny do oficjalnego uznania za drugi język urzędowy lokalnie języka mniejszości wynosił 33% mieszkańców należących do danej mniejszości (SDSM w swoim projekcie prawa o samorządności lokalnej przewiduje próg 20%). Ta sytuacja jest na rękę Gligorowowi, który w poprzednim parlamencie wyjaśniał, że nie może poczynić ustępstw na rzecz Albańczyków, ponieważ „straszni nacjonaliści” z VMRO rzucą mu się do gardła; obecnie wszystko tłumaczy „strasznym oporem” liberałów: „ja osobiście bardzo bym chciał, ale niestety nie mogę, ponieważ liberałowie są przeciw”. Jedynie partia Halitiego wierzy w tę gierkę Gligorowa.
Partia Socjalistyczna Kiro Popowskiego
Jest to dawna Unia socjalistyczna (front powszechny), satelita SDSM, bez znaczenia. Powołanie tej partii miało za cel stworzenie pozoru pluralizmu. Podczas gdy SDSM jest partią znaczącą, a liberałowie mają mimo wszystko znaczenie dla swych poglądów ekonomicznych, socjaliści są postrzegani jako pajace – i są nimi w rzeczywistości.
OPOZYCJA
Vnatreszna Makedonska Revolucijna Organizacja – Demokracka Partija za Makedonsko Nacjonalno Edinstvo – VMRO-DPMNE - Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna – Partia Demokratyczna na rzecz Macedońskiej Jedności Narodowej. Partia została założona w 1990 roku przez grupę intelektualistów, którzy opuścili MAAK, niezadowoleni, że MAAK – pierwsza partia narodowa – liczy na nowe zjednoczenie z republikami jugosłowiańskimi i Serbią, podczas kiedy należało zadeklarować całkowitą niepodległość i odłączyć się od Serbii, i to jak najszybciej.
Przewodniczący: Liubisza (Liubczo) Georgijewski, wybrany przez kongres dysponuje władzą absolutną; proponuje wszystkich członków Zarządu, wiceprzewodniczącego i sekretarza generalnego; ma również prawo weta decyzji Zarządu.
Wiceprzewodnicząca: Dosta Dimowska, pozostali wiceprzewodniczący nie zostali jeszcze wybrani. Dimowska mówi to, co przewodniczący sobie życzy, nie ma żadnej samodzielnej pozycji.
Sekretarz generalny: Boris Zmejkowski
Rada Główna: liczy 140 członków, w tym z urzędu 120 przewodniczących regionów, sekretarz generalny, przewodniczący, wiceprzewodniczący, 11 przedstawicieli młodzieżówki partii – członków zarządu Unii Młodych Sił (Unija na Mladite Sili), 2 przedstawicieli weteranów dawnej VMRO, 4 przedstawicieli kół wychodźczych (Europa, Stany Zjednoczone, Kanada i Australia). Przewodniczący regionów będą wybrani teraz przez delegatów regionalnych. Rada Główna wybiera sekretarza generalnego, wiceprzewodniczących i członków Zarządu, przedstawionych wyłącznie przez przewodniczącego.
Zarząd – miejsca pozostają jeszcze nie obsadzone. Zarząd zostanie wybrany po nowej radzie Głównej.
Kongres w Kiczewie (6/7 maja 1995) wyznacza zwrot w polityce i strukturze partii. Partia stała się całkowicie podporządkowana swojemu przewodniczącemu; jest to partia charyzmatycznego lidera, partia, w której nie ma frakcji itp., a wszystkie stanowiska zajmują ludzie całkowicie podlegli przewodniczącemu. Sami nie stanowią żadnej siły.
Członkowie: 100 tys. (wszystkie liczby bałkańskie powinny być traktowane ostrożnie; nie są poważne i oznaczają bardziej poparcie moralne niż rzeczywiste uczestnictwo. Z 100 tysiącami członków VMRO jest niezdolna zebrać 150 tys. podpisów pod wnioskiem o rozpisanie referendum o przyspieszonych wyborach). VMRO ma też swoich nieformalnych członków w Grecji pośród mniejszości macedońskiej w Voden (Edessa). Katolicy ze Strumicy również popierają VMRO. Baza wyborcza VMRO jest usytuowana wzdłuż granicy z Serbią (patrz mapa, gdzie duże jednostki zaznaczone grubą czarną linią oznaczają prawdziwy podział regionów partii; obecnie partia zmieniła strukturę i stworzyła 120 regionów identycznych z 120 okręgami wyborczymi).Członkowie VMRO to inteligencja, młodzież i robotnicy, zwłaszcza z przedsiębiorstw w likwidacji.
Zwrot ideologiczny podczas kongresu w Kiczewie:
Do chwili obecnej VMRO opierał swoją kampanię wyborczą i swą politykę na nacjonalizmie antyalbańskim i oskarżał komunistów o spisek z partiami albańskimi. Realizm polityczny (patrz wyżej), chęć złamania izolacji i wejścia na scenę międzynarodową i do Europy, gdzie nacjonaliści nie są zbyt lubiani, niebezpieczeństwo zbliżenia z Serbią ostatecznie zmusiły kierownictwo partii do zmieny kursu.
* Mniej podkreśla się nacjonalizm; nadaje się VMRO wizerunek partii chadeckiej (partii obywatelskiej zorientowanej na chrześcijańską demokrację); długoterminowo do zbudowania macedońskie
j CDU;
* Zdecydowano przemieścić partię ekonomicznie w większym stopniu w kierunku prawicy z pozycji bardziej socjalistycznych i planistycznych, niż poglądy komunistów;
* Rozpoczęto poszukiwania partnera pomiędzy antykomunistami albańskimi, co w dłuższej perspektywie wymusi ustępstwa na rzecz wspólnoty albańskiej;
* Poszukuje się możliwości stworzenia wielkiej koalicji, przede wszystkim z Goszewem.
Owa realistyczna polityka może zderzyć się z nacjonalizmem bazy wyborczej, ponieważ wielka różnica pomiędzy kierownictwem, które rozumie, że propaganda antyalbańska wiedzie donikąd, a zwolennikami z dołów, którzy nie zważają na nic, jeśli chodzi o Albańczyków, ale dyszą nienawiścią. Kolejnym niebezpieczeństwem jest gospodarka i pokusa populizmu; doły żądają więcej państwa (przede wszystkim z powodu masowych oszustw trzech partii komunistycznych), podczas gdy ideologia prawicowa zobowiązuje do powiększania zakresu swobód ekonomicznych.
Tezy programu VMRO:
* kwestia narodowa:
Unia dla Macedonii czyni zbyt wiele ustępstw na rzecz Albańczyków. Gligorow zaproponował stworzenie państwa wielonarodowego i wielokulturowego, które będzie prowadzić do federalizacji, a następnie rozpadu państwa. VMRO jest przeciw statusowi narodów państwowych dla Albańczyków i Serbów, przeciw instytucjom równoległym takim jak uniwersytety, ponieważ wszystko to prowadzi do federalizacji. Wszystkie mniejszości powinny mieć ten sam status, np. pół miliona Albańczyków i nieliczni Grecy.
VMRO proponuje, aby obywatele macedońscy dzielili się na dwie kategorie; obywateli pochodzenia macedońskiego, posiadających prawa zagwarantowane w konstytucji, i tych pochodzenia niemacedońskiego, prawa których będą określone przez zasadę wzajemności – sposób traktowania mniejszości macedońskiej w państwach-sąsiadach. Obywatele macedońscy – Bułgarzy, Albańczycy itd. Mieliby prawa w zależności od praw przyznanych Macedończykom w Bułgarii i Albanii, a nie w zależności od konstytucji macedońskiej. VMRO uznaje obecne granice Macedonii.
Jednocześnie VMRO proponuje podpisanie Konwencji Praw Mniejszości podczas Bałkańskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy i zbadać słynne standardy europejskie, o których nie maja najmniejszego pojęcia. Język mniejszości może zostać przyjęty w administracji, jeśli mniejszość przekracza próg 50% mieszkańców. Tymczasem wszystkie napisy, nazwy miejscowości etc. winny być po macedońsku, językiem nauczania na uniwersytecie powinien być macedoński (lub angielski), ale w żadnym wypadku albański, bo na dłuższą metę doprowadziłoby to do rozpadu państwa.
Należy zatrzymać niekontrolowaną imigrację (Albańczyków) i deportować nielegalnych imigrantów (Albańczyków).
Wszystkie te propozycje są przeciw żądaniom albańskim.
Dimowska mówi: w 1990 roku wystąpiliśmy o państwo narodowe (Macedonia – państwo Macedończyków), ponieważ chodziło o oddzielenie się od Serbii; teraz ewoluujemy w stronę państwa obywatelskiego; Macedonia winna być państwem narodu macedońskiego i mniejszości narodowych (innych obywateli zamieszkałych w Macedonii), ale to naród macedoński powinien być państwotwórczy, ponieważ jest w większości. Zmieniliśmy się; z początku byliśmy partią narodową (nacjonalistyczną)obecnie obywatelska, ponieważ zapragnęliśmy otworzyć się na wszystkie środowiska, bez względu na ich przynależność narodową czy etniczną, przyciągnąć do partii więcej członków i przyjąć elastyczną postawę wobec mniejszości narodowych i ich partii politycznych. Mamy wolę współpracy z partiami na płaszczyźnie wartości europejskich. Obecnie określamy się jako centroprawica i chcielibyśmy wejść do UDE oraz nawiązać kontakty międzynarodowe i pojawić się na scenie europejskiej. Z uwagi na brak tradycji chrześcijańsko-demokratycznych w naszym kraju, pragniemy skorzystać z doświadczeń niemieckich i angielskich, aby przybliżyć Macedonię do Europy. Z powodów polityki lokalnej VMRO ma regionalnie koalicje z PPD (Haliti) – w Kiczewie i radzie miejskiej w Skopje (tu również z liberałami Andowa – dawna koalicja), a także w Tetowie. Tymczasem VMRO i PPDAM (Xhaferiego) oceniają, że PPD (Halitiego) jest ukierunkowana na komunistów, że nie ma różnic ideologicznych między PPD i komunistami, że jej działacze są interesowni w ten sam sposób, co komuniści (korupcja, oszustwa, grabież), że pragną jedynie wzbogacić się dzięki dostępowi do władzy. Wobec tego VMRO nie chce na poziomie krajowym wejść w koalicję z VMRO - z przyczyn ideologicznych. Dimowska powiada: „Mamy kontakty z PPDAM i sądzimy, ze ta partia jest bliższa naszej płaszczyźnie i wspiera system demokratyczny w Macedonii. W tym, co się tyczy statusu Albańczyków nie ma różnic między PPD i PPDAM, lecz Thaci popiera demokrację, a jego żądania narodowe będą sprowadzone do realnego poziomu. Władza przedstawia PPDA jako ekstremistów, ażeby ich zdyskredytować i przerzucić poparcie na PPD 9Halitiego), swojego rzeczywistego sojusznika. PPD rozpoczęła formowanie jednostek paramilitarnych przyszłej armii Ilirii (1990-1991). Uniwersytet jest częścią koncepcji PPD tworzenia równoległego systemu instytucji w oświacie, a my jesteśmy przeciwni instytucjom tworzonym na podstawie etnicznej. PPD jest w rzeczywistości bardziej ekstremistyczna, niż PPDAM.
Stanowisko Powszechnej Partii Demokratycznej jest dla nas nie do przyjęcia (wysuwali oni tylko postulaty albańskie podczas zjazdu); dążą do federacji lub przyłączenia się do Albanii a Dżaferi nie reprezentuje tej koncepcji i dystansuje się od tego rodzaju poczynań."
Ta interpretacja unaocznia nie zwykłą uporczywość, z jaką VMRO zdecydowało się na współpracę z PPDAM. PPDA nie uczestniczyła w tworzeniu Armii, ani w bojkocie konstytucji, ponieważ w tym czasie nie istniała, ale brali w tym udział jej członkowie, którzy należeli wówczas do PPD).
VMRO domaga się przygotowania programu ,,odzyskania" Macedończyków -muzułmanów, którzy mają problemy z identyfikacją etniczną i tworzą grupę źle sytuowaną społecznie. VMRO sprzeciwia się wynaradawianiu Słoweńców- muzułmanów, próbuje pomóc samookreślić się społeczności mieszanej muzułmańskiej - macedońsko-tureckiej, w związku z czym istnieje w przyszłości możliwość konfliktu z Turkami.
VMRO proponuje również program powrotu emigrantów pochodzenia macedońskiego, ale nie wszystkich emigrantów z Macedonii (więcej było emigrantów albańskich niż macedońskich). Nie należy zapominać, że duża mniejszość albańska (od 0,5 do 1 mln) mieszka w Turcji. Są to emigranci z Macedonii i z Kosowa.
VMRO chce stworzenia arcybiskupstwa Ochrydzko-Macedońskiego w randze Patriarchatu Ochrydzko-Macedońskiego; arcybiskup stałby się patriarchą a jego siedziba zostałaby przeniesiona ze Skopje do Ochrid. Niezależność Prawosławnego Kościoła Macedońskiego nie jest uznawana ani przez Serbów, ani przez Greków.
Bułgaria:
VMRO jest przeciwna polityce prowadzonej przez Gligorowa, która polega na utrzymywaniu takiego samego dystansu w stosunkach ze wszystkimi sąsiadami (Goszew natomiast popiera tę koncepcję). Celem VMRO jest zbliżenie z Bułgarią. VMRO łączą bardzo dobre relacje z Unią Sił Demokratycznych Filipa Dymitrowa. VMRO oskarża Gligorowa o nastawienie Macedonii przeciwko Serbii oraz o niechęć poprawienia stosunków z Bułgarią. Samo VRMO chce przezwyciężyć utrzymujące się jeszcze antagonizmy, które pozostały po antybułgarskiej propagandzie Tito, na skutek której przez 50 lat każdy kto przyjechał z Bułgarii ( zza żelaznej kurtyny) był podejrzany. Według Dimowkiej, Żelju Żelew uznał istnienie narodu macedońskiego (około 12 czerwca); miał on powiedzieć: ,, pewne kręgi są gotowe przyznać, że istnienie narodu macedońskiego jest faktem".
VMRO przypomina o 70 latach okupacji serbskiej, a jej nacjonalizm jest w szczególności skierowany przeciwko Serbom.
Można powiedzieć, że Gligorow przyczynił się do tego, że VMRO stała sie instrumentem polityki bułgarskiej. VMRO i Bułgaria mają teraz te same interesy.
VMRO i Macedonia są bardzo wyalienowane na forum międzynarodowym, a i Bułgaria jest państwem osamotnionym, które interesuje się Macedonią, ponieważ ma w stosunku do niej przyjazne a nie złe zamiary. Zbliżenie z Bułgarią jest zresztą jedynym rozwiązaniem dla Macedonii, gdy jej pozostali sąsiedzi są wrogo nastawieni. Nie ulega wątpliwości, że Bułgarzy maja plany długoterminowe i stosują metodę „lepiej we dwójkę niż w pojedynkę", ponieważ jest efektywna, a także dlatego, że nie mają innego wyboru. Są słabsi niż Serbowie.
- program ekonomiczny przewiduje:
Zwrot dóbr zabranych po 1945 r., w szczególności posiadłości ziemskich.
Własność opsztin powinna stać się własnością państwową, a potem stopniowo być prywatyzowana. Dimowska uważa, że prywatyzacja dużych i średnich przedsiębiorstw będzie trwała 10-15 lat, a wcześniej należy sprywatyzować małe. Poprzedni program przewidywał jeszcze zatrudnienie od nowa wszystkich pracowników i likwidację przedsiębiorstw państwowych przed ich prywatyzacją. Teraz mówi się o zapewnieniu przez państwo świadczeń socjalnych i połączeniu prywatyzacji z ponownym zatrudnieniem. VMRO jest przeciwna prywatyzacji przedsiębiorstw o dużym znaczeniu publicznym lub państwowym.
VMRO jest przeciwna zakupywaniu przedsiębiorstw na kredyt, dewaluacji wartości kont bankowych przedsiębiorstw, likwidacji przedsiębiorstw (upadłościom powodowanym przez dyrektorów, którzy chcą zagarnąć po niskiej cenie własność społeczną, tj. opsztin lub państwa). W związku z tym, że przedsiębiorstwa zostały sprzedane tylko członkom Unii na Rzecz Macedonii (to prawda, że swoboda sprzedaży w drodze przetargu nie istnieje), VMRO domaga się zwrócenia państwu nielegalnie sprywatyzowanych przedsiębiorstw.
Państwo powinno zagwarantować rolnikom sprzedaż całej produkcji.
Macedonia powinna stać się centrum ekonomicznym i finansowym na Bałkanach.
Pomimo słusznej krytyki ‘prywatyzacji nomenklaturowej’ program gospodarczy VMRO pozostaje socjalistyczny i utopijny; w tych warunkach Macedonia z pewnością nie stanie się centrum gospodarczym na Bałkanach. Nowy program VMRO pozostaje sprzeczny z racjami państwowymi i gospodarczymi; oznacza to początek długiej ewolucji, jeśli ona w ogóle nastąpi, dlatego konieczna jest interwencja zagraniczna w pozytywnym kierunku.
VMRO i zbliżenie między Belgradem a Gligorowem
Zbliżenie jest faktem a nie było grą Gligorowa mającą na celu przypodobanie się społeczności międzynarodowej ( jeśli nie uznacie Macedonii, nie dacie mi wolnej ręki w sprawie Albańczyków przyłączę się ponownie do Miloszewicza). Gligorow był funkcjonariuszem w Belgradzie przez 40 lat, mieszkał w dawnym centrum, jego dzieci mieszkają w Belgradzie itd. Tymczasem jego polityka zbliżenia została zaplanowana na okres powojenny. Interesy ekonomiczne i problem uznania nazwy przez Grecję wymusiły na nim takie rozwiązanie.
Wszyscy są zgodni co do tego, że tak długo, jak będzie trwała wojna, połączenie
(konfederacja) z Serbią nie grozi, ponieważ Amerykanie na to nie pozwolą. Obecność Amerykanów jest bardzo dobrze przyjmowana i postrzegana jako ostatnia deska ratunku w przeciwstawianiu się planom Gligorowa mającym na celu zbliżenie z Serbią i lobby gospodarczym uprzywilejowanej nomenklatury serbskiej.
Według Dimowskiej VMRO zareaguje buntem jeśli Gligorow połączy Macedonię i Serbię. Oczywiste jest, że VMRO nie ma wystarczających sił, aby tak zareagować. Może pomoc Bułgarii mogłaby pozwolić na wzniecenie takiego buntu, bo w Macedonii wszystkie siły środka są zbyt słabe, aby wymusić na innych takie rozwiązanie. Gligorow nie będzie więc mógł agitować bez pomocy serbskiej, VMRO bez poparcia bułgarskiego a Albańczycy bez pomocy z Tirany. W praktyce te trzy siły wzajemnie się blokują.
Polityka Gligorowa - utrzymywanie tego samego dystansu - jest mitem; można powiedzieć, że wpływy serbskie są dwa razy większe niż bułgarskie. Dimowska uważa, że były trzy siły zagraniczne, które spowodowały zbliżenie z Serbią:
- tajne służby serbskie, które agitują na rzecz wolności i szerzą propagandę (również poprzez członków władzy), że zbliżenie z Serbią uratuje Albańczyków;
- Francja i Anglia, które chcą aby Macedonia wróciła do Serbii;
- Grecja, która poprzez embargo pchnęła Macedonię w ramiona Serbii; współpraca między Belgradem a Atenami istnieje.
VMRO liczy, że Dżaferi zneutralizuje czynnik albański, albowiem Dimowska przekonuje: ,,zgodnie z naszymi informacjami Albańczycy i Serbowie kolaborują od lat w celu podzielenia Mecedonii".
W praktyce przetrwanie Macedonii zależy od porozumienia między Macedończykami i Albańczykami. VMRO i PPDAM chcą współpracować; łączy je antykomunizm i opozycja przeciwko Gligorowowi i chęć przeprowadzenia przedterminowych wyborów. Jednakże obie te partie liczą się z tym, że każda z nich może zmienić swoje stanowisko pod wpływem opinii publicznej.
VMRO chce również utrzymywać kontakty z partnerami politycznymi z państw sąsiednich; jak dotychczas nie bardzo się to udawało; Dimowska żali się na brak odpowiedzi na zaproszenie części partii Nowa Demokracja i partii rządzącej w Turcji.
VMRO i Partia Demokratyczna Goszewa
VMRO i Partia Demokratyczna wykazują różny stopień zaangażowania we wzajemną współpracę. To VMRO jest motorem działań w tym związku politycznym, teraz mającym już formę koalicji wyborczej. Goszew przygotowuje listę oddzielną na wypadek gdyby tryb głosowania był proporcjonalny i listę wspólną, jeśli głosowanie będzie większościowe. W pierwszym wypadku kluby parlamentarne będą współpracować.
Manassijewski mówi: ,,jest jeszcze za wcześnie aby stwierdzić czy będziemy w jednej koalicji wyborczej” z VMRO.
Jest absolutnie jasne, że jeśli dwie partie się nie połączą to zostaną zmarginalizowane w Parlamencie.
Dimowska twierdzi, że jeszcze przed wyborami parlamentarnymi VMRO chciała utworzyć koalicję z PD i małymi partiami, ale te się nie zgodziły. Ostatnie wypowiedzi Goszewa, według Dimowskiej, potwierdzają, że zdecydowano się na koalicję wyborczą z VMRO.
Obecnie istnieje już współpraca przeciwko władzy Gligorowa. Jest ona jeszcze na etapie przygotowań do walki o wcześniejsze wybory parlamentarne i prezydenckie (bowiem Gligorow został wybrany nielegalnie; otrzymał 48% głosów ale nie było drugiej tury), ale nie zdecydowano się jeszcze na zbieranie podpisów pod wnioskiem o referendum. Dimowska wyjaśnia to obawą przed zastosowaniem środków odwetowych - represji ekonomicznych wobec podpisujących (podpisy muszą być zbierane w obecności funkcjonariusza a każdy podpisujący musi okazać dowód tożsamości i oświadczenie woli). Wszyscy są zagrożeni bezrobociem, zaś wszystkie przedsiębiorstwa należą do państwa lub do ludzi związanych z władzą, a większość członków VMRO to pracownicy likwidowanych przedsiębiorstw. W tej sytuacji nie ma szans na zdobycie 150 tys. podpisów i VMRO liczy teraz raczej na to, że presja międzynarodowa skłoni Gligorowa do ogłoszenia przedterminowych wyborów.
Zasadnicza różnica między VMRO i Partią Demokratyczną sprowadza się do programu ekonomicznego; Goszew oskarża VMRO, że ma zbyt socjalistyczny i interwencyjny program; dla PD różnice te nie mają znaczenia dopóki obie partie nie tworzą koalicji parlamentarnej.
VMRO i trzy odłamy:
Według VMRO-DPMNE trzy grupy, które się oderwały próbowały rozbić organizację za pomocą tajnej policji ale poniosły porażkę i dlatego odłączyły się. Współpraca z nimi jest absolutnie wykluczona. Liderzy tych grup współpracują z Gligorowem i pomagają mu w niszczeniu VMRO-DPMNE.
Na przykład Golubowski (VMRO Partia Demokratyczna) - jest agentem UDBA. Borys Zmejkowski przedstawił komisji parlamentarnej ds. kontroli służb specjalnych dowody przeciwko Golubowskiemu, a ten nawet im nie zaprzeczył. VMRO-Ojczyzna Dymitra Crnomarowa ( z Bitoli) i VMRO - Unia Nardowo-Demokratyczna Tomisława Stewkowskiego są podobne. Te trzy partie są satelickimi partiami Gligorowa i Andonowa, wykorzystywanymi do propagandy przeciwko VMRO-DOPMNE; głosiły one w TV, że VMRO-DPMNE to szpiedzy bułgarscy-wrogowie państwa.
Każda z tych trzech grup nie ma więcej niż 500 członków, działają na mocy nowego prawa o partiach politycznych i bez pomocy rządu nie mogłyby się zarejestrować. Na scenie politycznej są to ugrupowania bez znaczenia.
Dwiżenije za semakedonska akcija - MAAK - Ruch na rzecz Akcji Promacedońskiej.
Pierwsza partia nacjonalistyczna, która po okresie koncepcji konfederalistycznych opowiedziała się za niepodległością.
Od 1990 do 1992 MAAK opowiadała się przeciwko VMRO, niektórzy reprezentanci MAAK bronili Gligorowa i stworzyli partię satelicką dla niego, a w zamian, pierwszy przewodniczący (przed Ante Popowskim) - Todorowski, został ambasadorem Moskwy. Podzielił on partię i uczynił ją satelicką dla własnych korzyści. Po rozłamie ugrupowanie nie jest już liczne. Obecny przewodniczący - Ante Popowski postanowił się wycofać, w związku z tym zaprezentowało się dwóch nowych kandydatów:
Jaginuła Kunowska - poparcie 14 okręgów - Struga, Prilep, Kawadarci, Gewgelija, Bogdanci, Strumica, Nowo Seło, Radowicz, Szip, Koszani, Delszewo, Winica, Kiseła Woda i Tetowo. Reprezentuje ona opozycję do VMRO, jest przeciwna przedterminowym wyborom i koalicji z VMRO i PD (Goszew); oskarża się ją o współpracę z tajną policją przed uzyskaniem niepodległości, a obecnie z komunistami (SDSM Gligorowa) i policją polityczną; jest lansowana przez ,,Nową Makedoniję”, co potwierdza te oskarżenia.
Straszo Angełowski - kandydat Popowskiego.
Jest wspierany przez VMRO, usiłował wpłynąć na głosowanie podczas zjazdu, wycofał się.
Podczas pierwszej części zjazdu (14 maja - Strumica) nie wybrano przewodniczącego; Kunowska i trzydziestu delegatów opuściło salę. W trakcie wyborów Kunowska otrzymała 83 głosy a Angełowski - 85, statut zaś wymaga uzyskania 2/3 głosów. Głosowanie powtórzono 17 czerwca 1995 r. w Karposz. 14 okręgów popierających Kunowską uznało powtórne głosowanie za nielegalne i zapowiedziało wystąpienie z partii.
Demokracka Partia - Partia Demokratyczna
Przewodniczący - Petar Goszew, poprzednio prezydent Unii Komunistów Macedonii, wybrany w 1989 po Lazarewskim.
Sekretarz - Risto Penow
Kongres PD wybiera Komitet Republikański składający się z 32 członków, który wybiera Radę - 36 osób i Komitet Wykonawczy składający się z 16 członków: Petar Goszew, Awramczew Dżordżi, Mircze Donewski, Bogomił Dżuzeł, dr Anastas Łakowski, dr Dżordżi Marianowicz, dr Petar Miloszewski, Władymir Pendowski, Risto Penow, Sławko Petrow , Denko Skałowski, Ljupczo Stojkowski-Bużoto, Radowan Stojkowski, dr Toma Czakulew, Jowan Manassijewski, Andre Żeriowski. Członkowie - 18 tys., Partia Demokratyczna aktywnie działa w 90% gmin, głównie w miastach.
Partia została stworzona 27 czerwca 1993 r., po 6 miesiącach przygotowań i miesiąc po odejściu Goszewa z partii komunistycznej. W rzeczywistości Partia Demokratyczna składa się z wcześniejszej inteligencji reformistycznej w partii komunistycznej:
- Liga na rzecz Demokracji, stworzona przez prof. Marianowicza w marcu 1990;
- Zieloni Macedonii - ruch studencki Jowana Manassijewskiego (przewodniczący), Mircze Donewskiego, Naum Dimitrowskiego;
- Ilinden - Demokraci-Liberałowie - stworzona przez niektórych założycieli MAAK i VMRO, którzy chcieli umiejscowić się bardziej po środku;
- Nowa Partia Socjaldemokratyczna, stworzona przez część wcześniejszych członków partii komunistycznej odstawionych w 1981 r., kiedy oczyszczano partię z elementów liberalnych (druga część tych ludzi poszła za Gligorowem); dołączyła do Partii Demokratycznej wiosną 1994 r.
- przedsiębiorcy prywatni (nie-komuniści), którzy zaczęli rozwijać swoje przedsiębiorstwa zanim komuniści przekształci się w kapitalistów ( przed 1993 r.).
W Macedonii, z powodu ,,zacofanej” sytuacji politycznej opozycja ukształtowała się jedynie w łonie partii komunistycznej a walka na rzecz demokratyzacji toczyła się między frakcjami partyjnymi a nie między partią i opozycją.
Goszew był liderem skrzydła reformistycznego i liberalnego w sensie ekonomicznym (wolny rynek). Drugie skrzydło – ciężkie opierało się głównie na Miloszewiczu, popierało nową federację i było przeciwne reformom ekonomicznym. W 1989 r. przewodniczącym partii komunistycznej był Lazarewski, jego kandydatura była wynikiem kompromisu.
Goszew zdołał wygrać wybory na przewodniczącego partii i opóźnić wybory parlamentarne o 6 miesięcy, co pozwoliło mu na stworzenie partii opozycyjnych; nie mógł jednak i nie umiał zreformować partii komunistycznej, stąd jego decyzja o wystąpieniu. Goszew nie potrafił utrzymać władzy legalnie, ponieważ wahał się stworzyć koalicję z Albańczykami a Gligorow okazał się lepszym graczem i tego dokonał.
Program:
DP jest taką samą opozycją przeciwko Gligorowowi jak VMRO. DP zbojkotowało drugą turę wyborów i domaga się przeprowadzenia wyborów przedterminowych. Partia ta reprezentuje opozycję liberalną (ekonomicznie) środka i nacjonalistyczną (tendencja wzmocniła się, podczas gdy w VMRO spadła). DP proponuje minimum państwa w gospodarce, prywatyzację wszystkiego co się da i model prywatyzacji czeskiej, a także państwo obywatelskie, ale nie wyklucza nacjonalizmu. Według DP państwo proponowane przez VMRO jest zbyt silne-interwencjonistyczne, nacjonalizacja przed prywatyzacją, i stopniowa prywatyzacja to utopie. Manassijewski twierdzi: „ jest za wcześnie żeby powiedzieć czy będziemy w koalicji wyborczej” z VMRO.
Ideologia liberalna jest taka sama jak u komunistów-liberałów Andonowa, ale Partia Demokratyczna potępia obecną prywatyzację nomenklaturową (sprzedaż przedsiębiorstw poniżej ich rzeczywistej wartości, pompowanie kapitału państwowego w zakłady zarządzane przez wpływowych komunistów). Liberałowie Andonowa jeszcze w 1993 r. popierali czeski model prywatyzacji, ale w koalicji z SDSM zmienili stanowisko aby mieć udział we władzy.
Manassijewski wyklucza możliwość współpracy z literałami Andonowa; oni będą ciężarem bo są skompromitowani i znienawidzeni przez społeczeństwo za swoje oszustwa i kradzieże, które spowodowały masowe zwolnienia.
W moim przekonaniu nie można wykluczyć koalicji z Andonowem po wyborach jeśli blok VMRO-Partia Demokratyczna zdobędzie dużo mandatów i koalicja z ,,liberałami-oszustami” będzie warunkiem pokonania Unii na rzecz Macedonii. Manassijewski skądinąd przyznaje, że koalicja z liberałami, jeśli zostawią Gligorowa po wyborach, jest możliwa!
Problem narodowości:
Według Partii Demokratycznej jednostce przysługują prawa cywilne jako obywatelowi a nie jako członkowi grupy etnicznej. Społeczeństwo jest wielonarodowe, multietniczne, wielowyznaniowe, ale państwo musi pozostać unitarne; jeśli byłoby wielonarodowe, powstałaby federacja, która doprowadziłaby do podzielenia państwa.
Obecnie prowadzone są działania na rzecz federalizacji, a więc podziału państwa. Postulaty albańskie (dwa parlamenty i ,,demokracja stanowa”) mają na celu decentralizację państwa, dlatego PD jest przeciwna współpracy z partiami albańskimi (wyjątek VMRO).
Partia Demokratyczna podkreśla istnienie trwałej presji partii albańskich na stworzenie instytucji charakterystycznych dla państwa federalnego. Albańczycy twierdzą zaś, że tworzą wariant rezerwowy na wypadek gdyby Macedonia zaczęła się dezintegrować.
Partia Demokratyczna jest przeciwna ,,dyskryminacji pozytywnej” i wspieraniu albańskiego szkolnictwa wyższego. Sprzeciwia się powstaniu uniwersytetu albańskiego w Tetowo, ponieważ przyczyniłoby się to do dezintegracji państwa.
Chodzi tu jednak o to, że inteligencja mecedońska boi się utraty intratnych stanowisk; młoda inteligencja albańska zaczęłaby obsadzać administrację, znajomość albańskiego stałaby się atutem, wzrosłoby bezrobocie.
Partia demokratyczna ewoluuje w kierunku nacjonalizmu ( przyznaje próg 20 do 33% dla języka mniejszości w administracji); stanowisko to podziela VMRO.
Serbia:
Według Partii Demokratycznej proces zbliżenia z Serbią jest teraz realizowany, ale Amerykanie nie pozwolą żeby do tego doszło; oni są gwarantami. Manassijewski powiedział: „Trzeba przekształcić obecność Stanów Zjednoczonych w stałą współpracę, np. USA powinny bardziej angażować się w politykę w Albanii niż w Macedonii.”
W swoim programie Partia Demokratyczna popiera koncepcje Gligorowa - takiego samego dystansu w polityce ze wszystkimi sąsiadami, ale Manassijewski podkreśla, że nade wszystko trzeba współpracować z Bułgarami, w szczególności z Unią Sił Demokratycznych bo socjaliści Widenowa będą raczej współpracować z Belgradem.
Turcja jest postrzegana jako przeciwstawienie dla Grecji, a Manassijewski podkreśla:
„ jesteśmy bardzo zadowoleni ze współpracy, nasi oficerowie uczą się w Turcji od dwóch lat a Turcy nie mieszają się do naszych interesów; mniejszość turecka jest lojalna i domaga się tylko tego co mają Albańczycy.”
Nie należy mylić z partią Goszewa innych partii demokratycznych:
Unia Demokratyczna - Partia Rolników Macedonii - bez znaczenia, satelicka Gligorowa.
Partia Demokratyczna Macedonii - stworzona i finansowana przez dyrektora stowarzyszenia ………………… z Tetowo - Gogoskiego.
Przewodniczący – ‘człowiek ze słomy’ - Tomisław Stojanowski, nauczyciel z Tetowa, ,,idiota ze wsi”. PDM jest wykorzystywana przez Gligorowa jako opozycja, dla pokazania, że jest opozycja i do krytyki parlamentarnej. PDM jest partią satelicką Gligorowa. Kandydat PDM wszedł do parlamentu tylko dzięki bojkotowi.
Partia Demokratyczna Turków w Macedonii ( przewodniczący: Erdogan Sarig) i Partia Akcji Demokratycznej - Głos Islamu zawsze występują razem. Głos Islamu jest odgałęzieniem wcześniejszej partii Izetbegowicza, która uniezależniła się po rozpadzie Jugosławii. Głos Islamu broni interesów swoich wyznawców i zgodnie z oficjalnymi wypowiedziami nie ma ambicji fundamentalistycznych, domaga się jedynie: wszystkich praw dla muzułmanów, ale bez państwa islamskiego, bo takie byłoby albańskie, ponieważ mniejszość albańska jest najliczniejsza wśród muzułmanów.
Macedończycy-muzułmanie (około 100 tys. ) mieszają się z Turkami co jest powodem konfliktów z władzą i nacjonalistami macedońskimi, którzy chcą wyodrębnienia się słowiańskich muzułmanów ( np. Debar) i oskarżają o turkizację.
Teza według której większość Macedończyków jest skłonna poświęcić region albański dla zjednoczenia z Serbią i powrotu dobrobytu z przeszłości jest absolutnie FAŁSZYWA.
Po dyskusji z :
- liderami politycznymi macedońskimi;
- liderami politycznymi albańskimi;
- przedstawicielami związków zawodowych, którzy byli nawet bardziej kategoryczni pod tym względem niż politycy;
- zwykłymi ludźmi na ulicy i w autobusie;
stwierdzam, że trzeba rozróżniać nostalgię do Tito i okresu stabilizacji gospodarczej od idei nowej konfederacji. Serbia jest teraz postrzegana jako niebezpieczeństwo (wojna, uchodźcy i nacjonaliści serbscy, dominacja, brak reform) i szuka się rozwiązania w Europie. Większość absolutna ludzi chce cieszyć się niepodległością a nie wracać do dominacji serbskiej. Nie ma mowy o powrocie do Serbii, nawet po zakończeniu wojny.
Nie ma żadnej siły politycznej poważnej, która broniłaby jawnie tej idei. Jest lobby ekonomiczne w szeregach SDSM i liberałowie którzy faworyzują zbliżenie z Serbią z racji gospodarczych.
Tajne służby i policja serbska są bardzo aktywne w Macedonii i one lansuj tę tezę; pracują na rzecz niezadowolenia społecznego. Francja i Anglia też lansują tę tezę. ,,To jest opcja nierealistyczna, forsowana przez Francję i Anglię” - mówi Dimowska i Manassijewski.
Istnieje presja ze strony Grecji. Dla Grecji nowa Jugosławia byłaby rozwiązaniem problemu nazwy Macedonia.
,,Prozachodni próbują nam wmówić, że Miloszewicz jest jedynym rozwiązaniem dla problemu albańskiego” - mówią VMRO i PD.
Albańczycy zaś nie boją się zbliżenia z Serbią; oni chcą się zjednoczyć; konfrontacja pomiędzy Albańczykami i Serbami mogłaby się zakończyć tylko ugodą, która z zasady dawałaby statut Kosowa z 1974 r. całemu zjednoczonemu regionowi albańskiemu.
Zbliżenie tylko z Serbią wywołałoby konflikt z Bułgarią, którą popierają siły niepodległościowe i nowa wojna serbo-macedońsko-bułgarsko-albańska, tym razem przy milczącym poparciu Grecji, by wybuchła.
Niepodległość Macedonii jest warunkiem równowagi między tymi czterema sąsiadami, gdyż bez Macedonii żaden z nich nie jest wystarczająco silny aby spróbować zdominować innych. Równowaga sił jest warunkiem pokoju.
Niebezpieczeństwo wojny jest również powodem odrzucenia federalizacji przez część partii albańskich (może z wyjątkiem partii ludowej, patrz niżej).
Wszyscy liderzy, z którymi rozmawiałem, są absolutnie pewni, że stworzenie okręgu lub regionu albańskiego (federalizacja) prowadzi prosto do wojny, gdyż w takim wypadku Bułgarzy upomnieliby się o okręg bułgarski, Serbowie o serbski itd. Historia drugiej wojny bałkańskiej powtórzyłaby się.
Unia za Nezawisimi i Awtonomni Sindikati na Makedonja - Zrzeszenie Niezależnych i Samodzielnych Związków Zawodowych Macedonii.
Przewodniczący: Stojan Nikołow ( jeden z liderów związkowych w latach 1984-1986).
Sekretarz: Atanas Lewterow.
Członkowie: 185 tys. Unia została założona przez cztery największe związki: Niezależne Zrzeszenie Rolników - 85 tys. członków, Związek Kolejarzy (Nikołow), Związek Hutników Skopje (Lewterow) i Związek OM Ochrid (Kosta Dimitrow).
Pierwszy związek zawodowy (założony przez kolejarzy z inspiracji Nikołowa 2 lutego 1990 r.) powstał jeszcze w Jugosławii, w chwili gdy robotnicy stracili nadzieję na reformę związku. Po rozpadzie Jugosławii związki zawodowe macedońskie zostały same, izolowane, bo straciły wszystkie kontakty z kolegami ze Słowenii i Chorwacji.
Unia została wchłonięta przez Partię Robotniczą ( przewodniczący: Christe Jankowski, dziennikarz Nowej Macedonii) - małą partię lewicową, ponieważ nie miała swojego biura i była prześladowana przez władze, które zajęły jej lokal. Partiami najbardziej zbliżonymi są: VMRO i do pewnego stopnia Partia Demokratyczna Goszewa. Członkowie Unii są często członkami VMRO.
Unia nie chce mieć nic wspólnego z oficjalnym Zrzeszeniem Związków Zawodowych Macedonii - Unia Związków Zawodowych Macedonii, która jest jej wrogiem, faworyzowanym przez rząd i dyrektorów - komunistów.
Zrzeszenie w 1989 r., w chwili gdy rozdano karty wszystkim pracownikom, liczyło 385 tys. członków. Trudno jest oszacować jej obecny potencjał. Robotnicy, którzy pracują należą do Zrzeszenia, podczas gdy robotnicy z przedsiębiorstw w likwidacji i bezrobotn są w Unii.
Oficjalnie rząd ignoruje Unię i w prasie jest embargo na wszystkie informacje o Unii i jej działaczach. Unia nie istnieje, ale w rzeczywistości władze obawiają się strajków, więc premier kontaktuje się z Unią w sekrecie i nawet popiera jej sugestie - twierdzi Nikołow.
Unia chce uznania Macedonii przez Grecję i wywarcia presji na Grecję żeby zniosła embargo lub przynajmniej zrekompensowała straty powstałe na jego skutek. Kredyty otwarte oficjalnie przeznaczone na restrukturyzację zostały rozkradzione przez władzę i w ten sposób Europa wzmocniła komunistów. Trzeba żeby kredytom towarzyszyły konkretne projekty i nadzór nad ich wykorzystaniem.
W poprzednim systemie robotnik miał więcej praw niż obecnie, lecz nie oznacza to, że istnieje pragnienie powrotu do przeszłości. My też chcemy budować państwo - mówią Nikołow i Lewterow. Zbliżenie z Serbią jest do zaakceptowania, ale jedynie jako plan gospodarzy, jako normalna współpraca. „Naród nie chce więcej żyć w zunifikowanym społeczeństwie z Serbią” - stwierdzają kategorycznie.
Unia stanowczo sprzeciwia się prywatyzacji nomenklaturowej i machlojkom mafii będącej u władzy. Podkreśla się konieczność reprywatyzacji własności państwowej; reszta dóbr musi zostać przekształcona w drodze prywatyzacji powszechnej ( świadectwa udziałowe, akcje, kredyty); sprzedaż - przetarg nieoraniczony - dla wszystkich, a nie tylko dla członków władzy; nie można obniżać prawdziwej wartości sprzedawanych przedsiębiorstw.
Konsekwencje programu Międzynarodowego Funduszu Walutowego:
Trudno jest rozróżnić kto jest konsekwentny w stosunku do programu MFW, a kto w stosunku do sytuacji gospodarczej w ogóle i do polityki Gligorowa.
W praktyce produkcja nie istnieje, ale również nie ma inflacji. Mówi się, że jest bezrobocie 280-300 tys. (32%-38%) lub może 400 tys. ( w 1994 -180-190 tys.). Dane nie są dokładne bo są dwie kategorie przedsiębiorstw: już zamknięte i w trakcie likwidacji, które nie produkują niczego, ale ich pracownicy są oficjalnie zatrudnieni, a więc nie są wliczani. Jedno jest pewne: naprawdę pracuje około 200 tys. na 856 tys. zdolnych do pracy. W najtrudniejszej sytuacji znajduje się sektor budżetowy: 19 czerwca nauczycielom z Tetowo przestano wypłacać pensje.
Żeby żyć trzeba zarabiać 200 MD na osobę (190). Pracuje się za 6 tys. denarów (37 denarów = 1 dolar). Płaca maksymalna - 250 MD, płace budżetowe, emerytury, płace w likwidowanych przedsiębiorstwach: 120 - 200 MD.
Z pomocy socjalnej korzysta 54 tys. osób (w 1994 r. - 6 tys.) i są regiony, gdzie jada się raz na dzień.
Niestety od 50% do 70% ziemi to własność prywatna, reszta należy do spółdzielni (kombinatów).
Ziemie spółdzielni sprzedane zostały ich zarządom. Długi kombinatów są większe od ich wartości, dlatego banki będą zabierać ziemie, stąd postulaty opozycji aby przyspieszyć prywatyzację.
Przez 5 lat Macedonia nie sprzedała żadnego przedsiębiorstwa kapitałowi zagranicznemu; ostatnio dopiero dyskutuje się nad propozycją sprzedaży fabryki papierosów w Prilep firmie Philipp Morriss. Nie można więc mówić o zagranicznych wpływach gospodarczych.
Nie istnieją joint ventures, z wyjątkiem małych biznesów z Bułgarami. Reformy w Macedonii są mniej zaawansowane niż w Bułgarii.
Pomimo kryzysu ekonomicznego społeczeństwo nie jest niezadowolone, nawet żyje w dostatku, bo państwo funkcjonuje dzięki szarej strefie i emigracji robotniczej. W Skopje 50% pracowników ma związki z wsią, a dzięki temu dostęp do tanich artykułów spożywczych.
Szara strefa w Serbii jest tolerowana; w praktyce każdy zarabia 200 MD na miesiąc, co pozwala przeżyć. Scenariusz wojny z Serbią jest zatem mało realistyczny, nie szykują się żadne przewroty społeczne.
Macedonia jest bogata, w części zachodniej trzypiętrowe wille są normą. Sklepy w Skopje są pełne towarów zachodnich.
Embargo greckie powoduje, że wysokie są ceny paliwa, znacznie wyższe niż w Polsce, nie mówiąc o Bułgarii.
W 1990 r. Ante Markowicz rozpoczął obowiązkową sprzedaż akcji pracowniczych; ale dyrektorzy szantażując pracowników wykupili je do 1993 r.
W 1993 r. stworzono Agencję Prywatyzacyjną kontrolowaną przez Unię na rzecz Macedonii; w konsekwencji kupował ten kto miał władzę i przedsiębiorstwa zostały sprzedane poniżej ich ceny. Akcje zostały sprzedane głównie dyrektorom ( 20%) i pracownikom (69%), reszta publicznie (11%).