Historia

HISTORIA

W wyniku wojen między Rzymem a państwem dackim Decebala (87-106) Cesarstwo opanowało późniejszy Siedmiogród, Banat i Oltenię. W latach 271-275, pod naporem barbarzyńców, prowincja Dacja została ewakuowana i administracja rzymska wycofała się na południe od Dunaju. Obszar Rumunii zajmowały później kolejno fale Gotów, Hunów, Gepidów, Awarów, Słowian, Pieczyngów i wreszcie w XI wieku Połowców. HISTORIA

W wyniku wojen między Rzymem a państwem dackim Decebala (87-106) Cesarstwo opanowało późniejszy Siedmiogród, Banat i Oltenię. W latach 271-275, pod naporem barbarzyńców, prowincja Dacja została ewakuowana i administracja rzymska wycofała się na południe od Dunaju. Obszar Rumunii zajmowały później kolejno fale Gotów, Hunów, Gepidów, Awarów, Słowian, Pieczyngów i wreszcie w XI wieku Połowców.

Rumuni należą do narodów romańskich; pierwotna, indoeuropejska ludność getodacka uległa szybkiej romanizacji, przekazując językowi rumuńskiemu zaledwie około 100 słów. Przybywający później koczownicy, choć tworzyli swe państwa, szybko asymilowali się; pozostało po nich zaledwie kilkadziesiąt słów. Jedynie Słowianie wywarli znaczący wpływ na ukształtowanie się narodowości rumuńskiej, dlatego mieszkańców Rumunii we wczesnym średniowieczu określa się mianem ludności romańsko-słowiańskiej.

Spokrewnieni z Rumunami Wlachowie (Wołochowie, Kucowołosi, Aromani) - ludność pasterska i półkoczownicza wywodząca się z dawnych zromanizowanych mieszkańców prowincji rzymskich - w I połowie XX wieku - występowali jeszcze na terenie całych Bałkanów, dziś można ich spotkać w małych skupiskach w Serbii, Macedonii (100 tysięcy - w 1948 roku) i Grecji.

Około 20% swego słownictwa Rumuni zawdzięczają słowiańskim przodkom, ale wpływy słowiańskie rozprzestrzeniały się też za pośrednictwem Cerkwi prawosławnej, sprowadzonej w X wieku przez Węgrów do Siedmiogrodu. Język staro-cerkiewno-słowiański używany był nie tylko w liturgii: na Wołoszczyźnie w wersji bułgarskiej i serbskiej, a w Mołdawii - w ruskiej (ukraińskiej), ale do XVII wieku sporządzono w nim dokumenty państwowe, pisano powieści, kroniki, literaturę religijną, uczono w nim w przyklasztornych szkołach. Po słowiańsku mówiono nie tylko na dworach, ale także w miastach (w odmianach bliższych bułgarskiemu lub ukraińskiemu). W 1716 roku Dimitrie Cantemir zaproponował odwrót od języka słowiańskiego jako narzuconego przez Cerkiew i nienaturalnego dla wyrażania łacińskiej istoty kultury rumuńskiej. Od XVI wieku rozpoczęły się wpływy języka polskiego i łaciny. Wpływy zachodnie docierały jednak na tereny Mołdawii i Wołoszczyzny już wcześniej za pośrednictwem Węgrów siedmiogrodzkich.

W 1241 roku Złota Orda opanowała Mołdawię i Wołoszczyznę. Na terenie Oltenii, słabiej kontrolowanej przez Tatarów, powstały państwa rumuńskie uznające zwierzchnictwo Węgier. W roku 1330 Basarab I, książę jednego z nich, uniezależnił się od Węgier i utworzył hospodarstwo wołoskie.

W 1353 roku Węgrzy wyparli, przy pomocy rycerstwa rumuńskiego, Tatarów z Mołdawii, ale wojewoda rumuński Bogdan szybko uniezależnił hospodarstwo mołdawskie od Węgier (1359). Jedynie rycerstwo rumuńskie w Maramuresz pozostało lojalne wobec Węgier. Utworzono wówczas osobne metropolie prawosławne: w Radauti dla Mołdawii i w Curtea de Arges dla Wołoszczyzny.

Od XIV do XVII wieku w Mołdawii ścierały się wpływy polskie i tureckie (początkowo także węgierskie), a na Wołoszczyźnie węgierskie i tureckie. Często hospodarstwa uznawały się wasalami Polski lub Węgier, ale jednocześnie płaciły haracz Turcji. Mołdawia zmuszona została do płacenia haraczu Turcji już w 1455 roku. Wołoszczyzna musiała uznać się lennikiem sułtana w 1482 roku, choć jej władca, Vlad Tepesz (Wład Palownik), syn Draculi, toczył zwycięskie walki z Turcją.

Hospodar Mołdawii, Stefan Wielki (Stefan cel Mare 1457-1504), pokonał wprawdzie Turków, ale jego próba opanowania, Wołoszczyzny nie powiodła się. Dokonał tego dopiero Mihai Viteazul i (Michał Waleczny 1593-1601), który na krótko w 1600 roku zjednoczył Mołdawię, Wołoszczyznę i Siedmiogród. Tylko zjednoczona Rumunia mogłaby stawić opór Turkom, ale właśnie zjednoczenie było niemożliwe, gdyż uderzało w interesy wszystkich mocarstw rywalizujących o wpływy na tym obszarze: Turcji, Austrii i Polski. Owa rywalizacja uniemożliwiała też opanowanie terenów rumuńskich przez jedno z pretendujących do tego mocarstw i utrzymywała status quo. Stąd rozbicie i ciągłe walki wewnętrzne oraz zmiany aliansów politycznych hospodarów. W 1542 roku Mołdawia, a w 1545 roku Wołoszczyzna dostały się w całkowitą zależność od Turcji. Tymczasem Siedmiogród, w rezultacie węgierskiej wojny domowej i ekspansji tureckiej, stał się autonomicznym księstwem podporządkowanym Turcji (1541-1699), choć częściowo prowadzącym politykę niezależną. Również w wyniku wojen węgiersko-tureckich (1526-1541) Banat został podporządkowany Turcji jako wilajet, by przypaść Austrii po wojnie z Turcją (1716-1718).

Początkowo boierime (bojarzy), zapatrzeni w polityczne wzory polskie, na wielkim zgromadzeniu wybierali hospodara, na ogół z ro- dziny panującej, a sułtan zatwierdzał władców. W XVII wieku jednak

hospodarzy zmieniali się co 2-3 (Mołdawia) lub co 4-5 lat (Wołoszczyzna). Na dworze sułtana wszystko można było osiągnąć za łapówki. Zawsze trzymano tam (na dworze lub w więzieniu) pretendenta do tronu oraz członków rodziny aktualnego hospodara jako zakładników. Za odpowiednią opłatą urzędujący hospodar mógł jednak uzyskać więzienie, okaleczenie lub zabicie swego rywala. O to samo oczywiście mógł starać się też pretendent, obiecując wyższy haracz i łapówki po uzyskaniu tronu. Ponadto sułtan korzystał z usług donosicieli, na ogół tureckich, przebywających w pałacach hospodarów, tak że żaden z nich nie mógł być pewny swego życia. Już wówczas społeczeństwo zaczęło traktować władzę jako obcą i wrogą, która tylko wyciska podatki na haracz i łapówki.

Od początku XVII wieku znaczną rolę w życiu politycznym hospodarstw zaczęli odgrywać najpierw zhellenizowani bojarzy rumuńscy (do 1764), później zaś bojarzy greccy, a rody greckie często obejmowały tron. W 1716 roku rozpoczął się okres fanariotów, który trwał do 1821 roku. Określenie to pochodzi od nazwy greckiej dzielnicy Konstantynopola, skąd pochodzili nowi zarządcy hospodarstw. Sułtan mianował co dwa, trzy lata nowym hospodarem każdego, kto obiecał zapłacić większy haracz i dał większe łapówki na dworze; z kolei hospodar starał się wycisnąć ze społeczeństwa takie podatki, by po uiszczeniu trybutu pozostał mu jeszcze znaczny majątek. Oczywiście nadal nic nie gwarantowało hospodarowi życia, gdyż intrygi zawistnych konkurentów często bywały skuteczne. Pojawiło się wówczas przekonanie, że wszystko jest na sprzedaż, a korupcja osiągnęła swe apogeum. W sferze kultury wpływy greckie w tym okresie były bardzo silne, tym bardziej, że grecki charakter miała Cerkiew prawosławna; język grecki był więc nauczany w szkołach przycerkiewnych. Odwrót od kultury greckiej zaczął się wraz z walką przeciw fanariotom.

Pierwszy ideę zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny wysunął Constantin Cantacuzino (1772). W swej pracy "Historia Ziemi Rumuńskiej" - "Istoria Tarii Romineszti" (1774-1776), wydanej po grecku w Wiedniu w 1806 roku, również jako pierwszy postawił on tezę, podstawę przyjętej później przez Rumunów idei dakoromańskiej, wedle której są oni potomkami w równej mierze Rzymian jak też Daków. Myśl tę kontynuował Naum Rimniceanu; jako pierwszy rozumiał on pod pojęciem Tara Romaneasca (Kraj Rumuński czyli Wołoszczyzna) także Transylwanię (Siedmiogród) i widział Rumunię jako spadkobierczynię starożytnej Dacji ("Gronica Tarii Romanesti", 1802). Od 1838 roku pogląd ten zyskał akceptację rumuńskich polityków. W Transylwanii od 1812 roku zaczęto oczyszczać język rumuński, wprowadzać zapożyczenia z łaciny i francuskiego oraz tworzyć pod ich wpływem formy wyrazów, które uważano za pierwotne, ale po 1830 roku działania te przybierały czasem charakter groteskowy. Wprowadzono też alfabet łaciński do zapisu języka rumuńskiego.

Od końca XVII wieku miejsce Polski w rywalizacji o Mołdawię zajmuje Rosja, a w hospodarstwach tworzą się stronnictwa prorosyjskie i proaustriackie. Od 1764 do 1877 roku toczyły się wojny rosyjsko-tureckie z udziałem ochotników (później wojsk regularnych) rumuńskich. Rosja wielokrotnie okupowała czasowo księstwa (1769-1774,1787-1792,1806-1812,1828-1834, 1848-1951, 1853- 1854, 1877), a w 1811 roku miała je nawet przyłączyć. Wojny te, mimo że zwycięskie dla Moskwy, nie mogły dać jej księstw, ani szybko doprowadzić do ich zjednoczenia, czy nawet do niepodległości ze względu na rywalizację Rosji z Austrią, która również, nie mogąc podporządkować sobie księstw, wolała, by pozostawały one raczej w zależności od Turcji, niżby miały przejść we władanie lub zależności od Rosji.

Zmiany liberalne w Europie wywołane wojnami napoleońskimi, wpływy serbskiego i greckiego ruchu narodowego oraz pojawienie się średniej warstwy bojarów w konsekwencji rozwoju handlu i gospodarki spowodowały ożywienie polityczne i wybuch rewolty w hospodarstwach. Wielcy bojarzy munteńscy: Grigore Ghica, Grigore Brincoveanu i Barbu Vacarescu zdecydowali się na powstanie przeciw Turkom i fanariotom. Wybrali oni na dowódcę Tudora Vladimirescu, dowódcę pandurów (lokalna policja na usługach tureckich) i ochotnika po stronie rosyjskiej w ostatniej wojnie z Turcją (1806- 1812). Vladimirescu cieszył się protekcją Rosji i posiadał związki z tajnym greckim stowarzyszeniem patriotycznym Heteria, które dążyło do ogólnobałkańskiego powstania antytureckiego. W nocy z 17 na 18 stycznia 1821 roku Vladimirescu wyruszył z Bukaresztu do Oltenii by organizować oddziały powstańcze. W stolicy po zamordowaniu przez Heterię hospodara wołoskiego Alexandru Sutu, trójka bojarów przejęła władzę (19.01), ogłaszając się kajmakami (zastępcami) i uzyskała natychmiastowe uznanie ze strony ambasadora Rosji. W Mołdawii powstaniem kierował grecki książę Ipsilanti, adiutant cara Aleksandra I. Vladimirescu oficjalnie głosił jedynie dążenie do odsunięcia od władzy fanariotów (Greków) i twierdził, że jego ruch nie był skierowany przeciwko Turcji, choć w wypadku powodzenia musiał zakończyć się wyparciem Turków z hospodarstw.

Święte Przymierze, zagrożone sytuacją rewolucyjną we Włoszech i Hiszpanii, zwróciło się przeciwko wszystkim ruchom podważającym status quo, co zmusiło cara Aleksandra do wycofania poparcia dla Vladimirescu, Ipsilantiego i Heterii. Siły własne powstańców były zaś nie tylko zbyt szczupłe, ale jeszcze rozdarte konfliktem społecznym między chłopami i bojarami oraz narodowym między Rumunami i Grekami. Heteria aresztowała i zamordowała Vladimirescu, zarzucając mu chęć porozumienia się z Turkami ko- sztem Greków. Wówczas jednak rumuńscy pandurzy (wolni chłopi, którzy za korzystanie z ziemi pełnili funkcje policyjne) odsunęli się od powstania, zaś oddziały greckie Heteri i Ipsilantiego zostały pokonane przez Turków.

Powstanie Vladimirescu wprawdzie zakończyło się klęską, ale przyniosło kres wpływów greckich, gdyż Turcy usunęli Greków z administracji księstw i hierarchii cerkiewnej, obawiając się oddziaływania greckiej Heterii i walk powstańczych w Helladzie. W 1822 sułtan zatwierdził lonicę Sandu Sturdza panem Mołdawii i Grigore Ghikę panem Wołoszczyzny (Tara Romaneasca). Po upadku fanariotów życie polityczne następnych stu lat przebiegało pod znakiem walki między wielkimi właścicielami ziemskimi, tworzącymi ruch konserwatywny i średnią warstwę bojarów, która stała się bazą ruchu liberalnego. Tworząca się burżuazja była słaba i w ruchu liberalnym zajmowała drugorzędne miejsce.

W 1826 roku Rosja stała się faktycznym protektorem hospodarstw, które uzyskały obietnicę autonomii wewnętrznej pod zwierzchnictwem Turcji na mocy konwencji z Akermanu; wojska tureckie wycofano z hospodarstw, a wkrótce zajęła je armia rosyjska (1828). Pokój w Adrianopolu (1829) potwierdził autonomię i ograniczył prawa Turcji do pobierania niewielkiej daniny oraz zatwierdzania książąt wybieranych przez dywany (rady państwa), a więc jej władza była nominalna. Wprowadzone na przełomie 1831 i 1832 roku Statuty Organiczne otworzyły okres odrodzenia narodowego (1831-1918) w hospodarstwach zwanych odtąd księstwami. Był to początek kształtowania się władzy konstytucyjnej. Wprowadzono podział władz na ustawodawcze i wykonawcze, dotychczas nieznany, zmodernizowano administrację, uznano wolność handlu i uporządkowano system podatkowy. Zgromadzenia nazywane nadal dywanami wciąż były niereprezentatywne i składały się z bojarów, kleru prawosławnego i przedstawicieli korporacji miejskich. Prawo głosu miało w praktyce 800 bojarów i księstwami rządziła oligarchia kilku rodzin wielkich właścicieli ziemskich. Car posiadał prawo veta wobec każdej reformy, która mogła być niekorzystna dla Rosji. Pierwszych książąt: Mihaila Sturdzę w Mołdawii i Alexandru Ghikę w Tara Romaneasca wyznaczyli razem car i sułtan.

Rewolucję 1848 roku przygotowali liberalni bojarzy, którzy często studiowali we Francji. Od 1843 działała w Muntenii tajna organizacja Fratia-Braterstwo (Nicolae Balcescu, lon Ghica). Rewolucja w Jassach po kilku dniach została stłumiona przez M. Sturdzę (koniec marca). Rewolucjoniści na Wołoszczyźnie opanowali Oltenię i Bukareszt (9-11.06), z którego książę i uciekł, i powołali rząd tymczasowy kierowany przez braci lona i Dumitru Bratianu i braci Stefana i Mikołaja Golescu (15.06). We wrześniu do księstw wkroczyły wojska tureckie i rosyjskie (te pozostały do 1851), kładąc kres rewolucji. Po kolejnej okupacji rosyjskiej (1853-1854), związanej z wojną krymską, nastąpiła okupacja austriacka (1854-1857).

Na okres ten przypada początek wpływów francuskich w księstwach (Francja jako wróg Austrii popierała ich zjednoczenie i niepodległość), zwłaszcza w sferze kultury. Proces, który zaczął się już o jedno pokolenie wcześniej w Transylwanii, teraz objął Wołoszczyznę i Mołdawię. Wreszcie w 1863 roku nakazano używanie wyłącznie alfabetu łacińskiego do zapisywania języka rumuńskiego.

Traktat paryski (1856) zezwolił na wybór Zgromadzeń w Mołdawii (3 tysiące wyborców) i w Tara Romaneasca (11 tysięcy wyborców), które miały wypowiedzieć się o przyszłej organizacji kraju. Zgromadzenia, w których po raz pierwszy znaleźli się przedstawiciele chłopów, wyraziły wolę zjednoczenia i posiadania rządu konstytucyjnego (1857). W 1858 roku w Paryżu mocarstwa uznały prawo księstw do zjednoczenia, ale zabroniły użycia terminu Rumunia, pozwalając jedynie na przyjęcie nazwy Zjednoczone Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny (Principatele Unite ale Moldavei szi Tarii Romaneszti).

Pod naciskiem ruchu narodowego, a wbrew woli Austrii i Turcji, doszło do unii personalnej obu księstw. Zgromadzenia mołdawskie i wołoskie, wybrane na podstawie ustaw zatwierdzonych przez cara Rosji, obrały dowódcę milicji mołdawskiej Alexandru lona Cuzę księciem Mołdawii (5.01.1859), a następnie Wołoszczyzny (24.01.1859). lon Guza przeprowadził szereg reform demokratycznych, a przede wszystkim dokonał uwłaszczenia chłopów i 23 grudnia 1861 roku ogłosił zjednoczenie księstw, ale w 1866 roku został zmuszony do abdykacji przez "potworny sojusz" (coalitia odioasa) skrajnych konserwatystów niezadowolonych z reform społecznych i skrajnych liberałów (lon Bratianu), zarzucających mu dyktatorskie metody władzy. Parlament wybrał wówczas księciem Rumunii ks. Karola Sigmaringen z rodu Hohenzollernów jako Karola I (1866- 1914), do czego w dużym stopniu przyczynił się I. Bratianu. Formalnie państwo rumuńskie pozostawało nadal zależne od Turcji. 9/21 maja 1877 roku Rumunia proklamowała niepodległość i wzięła udział po stronie Rosji w kolejnej wojnie przeciw Turcji. W 1878 roku na mocy traktatu w San Stefano, a następnie na kongresie berlińskim uznano wreszcie niepodległość Rumunii. W 1881 roku Karol I proklamował Rumunię królestwem (tzw. stare królestwo czyli Regat - 1881-1918).

W 1858 roku wprowadzono cenzus majątkowy do ordynacji wyborczej, który liberałowie późnej rozszerzali; w wyborach z 1913 roku bezpośrednie prawo wyborcze miało 1,9%, a pośrednie 15,7% ludności. Na początku panowania Karola I parlament przyjął

jednogłośnie konstytucję (czerwiec 1866). W życiu politycznym do 1858 roku przewagę mieli wielcy właściciele ziemscy, a więc ruch konserwatywny, później zdobyła ją średnia warstwa bojarów związana z liberałami, ludność miejska natomiast grała rolę drugorzędną w partii liberalnej. Centrum konserwatystów był klub w Jassach (1871) zanim ruch ukonstytuował się jako Partia Konserwatywna (1880). Ich organem było słynne pismo "Timpul" (Czas), redagowane przez Mihaia Eminescu. Partia Liberalna powstała w 1875 roku. Kierowała nią rodzina Bratianu (Bratieni): bracia lon (1821-1891) i Dumitru (1818-1892). Od 1871 roku regularnie odbywały się wybo- ry parlamentarne. W latach 1876-1888 rządzili liberałowie, którzy pod kierownictwem premiera lona Bratianu i ministra spraw zagranicznych Mihaila Kogalniceanu (umiarkowany liberał), wprowadzili szereg reform i zmodernizowali państwo. W następnym okresie (1888-1895) władzę sprawowali konserwatyści, a potem obie partie zmieniały się na przemian u steru rządów.

Partia chłopska o zasięgu ogólnokrajowym nie powstała, mimo próby podjętej przez lona Mihalache w 1906 roku. Partia Socjaldemokratyczna Robotników Rumunii, założona w 1893 roku, przestała istnieć, gdy jej kierownictwo przeszło do liberałów (1899); Partię Socjaldemokratyczną wskrzeszono dopiero w 1910 roku. W Rumunii wykształcił się więc system dwupartyjny, w którym rywalizowały Partia Konsewratywna i utworzona przez liberałów Narodowa Partia Liberalna.

Liberałowie umieścili w swym programie powszechne prawo wyborcze już w 1892 roku (Partia Socjaldemokratyczna od 1893), a po buntach chłopskich (1888 i 1907) opowiedzieli się też za reformą rolną. W wyborach w lutym 1914 roku większość zdobyli liberałowie, co przy poparciu króla pozwoliło na uchwalenie reformy rolnej i rozpoczęcie dyskusji nad zmianami w konstytucji.

W okresie starego królestwa Rumunia nadal oscylowała między Austrią, popierającą jej pretensje do Besarabii, i Rosją, która uznawała prawa Rumunii do Siedmiogrodu, części Banatu, Maramuresz i ewentualnie Bukowiny. Orientacja na Francję jeszcze wzmacniała obóz prorosyjski. Wprawdzie w okresie 1883-1916 obowiązywał tajny układ Rumunii z Trójprzymierzem, ale ostatecznie orientacja prozachodnia zwyciężyła i w 1914 roku Rumunia zawarła tajny traktat z Rosją.

W sierpniu 1916 roku Rumunia wkroczyła do wojny, ale po początkowych sukcesach w Transylwanii, została zmuszona przez wojska niemieckie do wycofania się z Wołoszczyzny. Mołdawię uratowało przybycie 0,5 miliona żołnierzy rosyjskich. Wobec ogromnych strat Rumunia podpisała zawieszenie broni w Focszani (9.12.1917) i zawarła pokój z państwami centralnymi (7.05.1918). Towarzyszyła temu zmiana rządu na proniemiecki gabinet premiera Marghilomana (marzec - 6.11.1918). Jednocześnie rozbrojono zbolszewizowanych żołnierzy rosyjskich i odesłano ich na Ukrainę oraz zajęto Besarabię (przełom 1917/1918). Na mocy rozejmu w Compiegne (11.11.1918) wojska niemieckie musiały opuścić Rumunię w ciągu dwu tygodni. Natychmiast armia rumuńska przekroczyła Karpaty, opanowała cały Siedmiogród i w kwietniu 1919 roku, na polecenie Ententy, rozpoczęła wojnę z komunistycznymi Węgrami, zajmując wkrótce Budapeszt. Pokój z Węgrami zawarty w Trianon (4.06.1920) przyznał Rumunii Maramuresz, Kriszanę, Siedmiogród właściwy (Ardealul) i część Banatu, a pokój z Austrią podpisany w Saint Germain (10.09.1919) - Bukowinę. 15 października 1922 roku' król Rumunii Ferdynand koronował się w Alba lulia na króla "wszystkich Rumunów".

Powstała w 1918 roku Wielka Rumunia (Romania Mare) miała ok. 30% mniejszości narodowych i skłócona była prawie ze wszystkimi sąsiadami. Jej sojusz z Czechosłowacją i Jugosławią (1921 Mała Ententa) skierowany był przeciwko Węgrom, a przymierze z Grecją, Jugosławią i Turcją (1934 Ententa Bałkańska) przeciwko Bułgarii. W 1926 roku Rumunia zawarła traktaty z Polską i Francją oraz układ z Włochami.

Według spisu ludności z 1930 roku Rumunia liczyła 18 milionów ludności, w tym Rumuni stanowili 71,9%, Węgrzy - 7,9%, Niemcy - 4,4%, Żydzi - 4%, Rusini i Ukraińcy - 3,2%, Rosjanie - 2,3%, Bułgarzy - 2%, Cyganie - 1,5%, Turcy i Tatarzy 1 % (plus Gagauzi - 0,8%), Polacy oraz Czesi ze Słowakami po 0,3%, Grecy i Albańczycy po 0,1%. Zróżnicowanie regionalne dobrze oddaje wskaźnik ludności umiejącej czytać i pisać w poszczególnych dzielnicach Romania Mare: w Banacie wynosił on 72%, w Transylwanii 67%, w Regacie 56% i Besarabii 38% (1930). W miastach mieszkało jedynie 20% ludności.

Program liberalny został zrealizowany, gdy król Ferdynand podpisał w 1917 roku dekrety o reformie rolnej i powszechnym prawie głosu. Ostatecznie reformę rolną przegłosowano w 1921 roku. Położyła ona kres istnieniu wielkiej własności ziemskiej, wyznaczając górną granicę gospodarstw na 100 do 500 ha, zależnie od regionu kraju i stworzyła znaczną liczbę karłowatych gospodarstw; 5,8 milionów ha rozdzielono między 1,4 miliona rodzin. Reforma prawa wyborczego oznaczała przejście od liberalizmu niedemokratycznego do demokracji liberalnej, co znalazło swoje potwierdzenie w konstytucji z 1923 roku. Postęp ten Rumunia zawdzięczała Bratieni i luliu Maniu. W konsekwencji opisanych przemian Partia Konserwatywna prawie znikła z życia politycznego już po pierwszych wyborach w 1919 roku, a ostatecznie po wyborach 1922 roku, kiedy to nie zdobyła żadnego mandatu. System dwupartyjny działał nadal, a jego protagonistami byli teraz liberałowie i ludowcy, zwani caranistami (taran - chłop). Narodowa Partia Liberalna lona I.C. Bratianu sprawowała władzę w latach 1922-1928 i 1933-1937 (z krótkimi przerwami). Narodowa Partia Chłopska powstała w 1926 roku przez połączenie się Rumuńskiej Partii Narodowej I. Maniu z Transylwanii i Partii Chłopskiej utworzonej przez lona Mihalache w Regacie w 1918 roku. Caraniści sprawowali władzę w latach 1928-1931 i 1932-1933.

Partia komunistyczna liczyła maksimum 2 tysiące członków i cieszyła się poparciem przede wszystkim mniejszości narodowych, które negowały państwowość rumuńską w formie z 1918 roku (Romania Mare). Do 1944 roku sekretarzami partii byli: jeden Rumun (Gheorghe Cristescu), dwu Ukraińców (Witalij Hołostenko, Aleksander Danieluk Stefański), dwu Węgrów (Elek Koblos, Istvan Foris) i jeden Bułgar (Boris Stefanow). Komuniści głosili, że Rumunia jest jako państwo wielonarodowe sztucznym tworem imperializmu i dlatego uznawali prawo tworzących ją narodów do samookreślenia aż do oderwania się (1923), co stało się powodem zdelegalizowania ich partii (1924).

W 1927 roku powstała Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna - PSDR Titela Petrescu dzięki połączniu się czterech partii regionalnych z Banatu, Transylwanii, Bukowiny i Regatu. Zdobyła ona maksimum 9 mandatów.

W 1922 roku Corneliu Zelea Codreanu założył Stowarzyszenie Studentów Chrześcijańskich, które stało się zaczątkiem ruchu znanego później jako legionowy od nazwy organizacji stworzonej przez Codrenau w 1927 roku - Legionu Michała Archanioła (Legiunea Arhanghelului Mihail). Potem legioniści przyjęli nazwę Żelaznej Gwar- dii (Garda de Fier). Był to wariant rumuński ruchu faszystowskiego, który głosił nacjonalizm, antyokcydentalizm, antysemityzm i zasadę wodzostwa. Od 1935 roku legioniści działali jako partia legalna Wszystko dla Kraju (Totul pentru Tara).

Wewnętrzna sytuacja Rumunii nie była stabilna. Charakteryzowały ją korupcja i fałszerstwa wyborcze; kolejne rządy "organizowały" sobie zwycięstwa wyborcze. W latach 1930-tych Żelazna Gwardia zorganizowała falę zamachów terrorystycznych. Gdy zmarli król Ferdynand (1927) i synowie lona Bratianu: lon I. C. Bratianu (1927) i Vintila Bratianu (1930), a liberalny premier lon G. Duca został zamordowany w Sinaia przez legionistów (1933), w Rumunii wytworzyła się próżnia polityczna, a sytuację dodatkowo zaostrzył kryzys gospodarczy odczuwany szczególnie ostro w kraju rolniczym. Wewnętrznie skłóceni caraniści nie potrafili stworzyć stabilnej władzy i w 1930 roku pozwolili wrócić Karolowi II i objąć tron, mimo że za małżeństwo z Heleną Lupescu został on pozbawiony prawa do korony na rzecz swego syna Michała I i musiał opuścić kraj (1926). Liberałowie rozbili się na 3 grupy: zwolenników kontynuatora tradycyjnej linii lona Bratianu, popierających Gheorghe Bratianu (syna lona I. C. Bratianu i wnuka lona) oraz ludzi Gheorghe Tatarascu. Ten ostatni wraz z Gheorghe Bratianu należeli do karlistów, czyli zwolenników Karola II i dokonali secesji w partii liberalnej. Bezpośredni wpływ króla na rządy za premierostwa Tatarascu (1933-1937) znacznie wzrósł. W praktyce oznaczało to koniec liberalizmu (cenzurę wprowadzono w 1934 roku, po raz pierwszy od 1862 roku). W wyborach 1937 roku dwie partie liberalne zdobyły razem 39,8% głosów, ludowcy Maniu 20%, Totul pentru Tara 15,6% i Partia Narodowo-Chrześcijańska O. Gogi 9,15%. Król desygnował Gogę na premiera, a ten podjął negocjacje z legionistami, by ubiec poro- zumienie się liberałów i caranistów (styczeń 1938). Wówczas Ka- rol II dokonał zamachu stanu (10.02.1938), przejął osobiście rządy (dyktatura królewska) i rozwiązał partie polityczne. Nowa konstytucja wprowadziła system autorytarny. Utworzono Front Odrodzenia Narodowego (16.12.1938), choć tolerowano istniejące nieformalnie stare partie. Na placu boju pozostały tylko dwie siły: Karol II i Żelazna Gwardia. Doszło wówczas między nimi do krwawej walki o władzę (luty 1938 - wrzesień 1940), w czasie której zlikwidowano prawie całe kierownictwo legionistów. Po wizycie u Hitlera król rozkazał armii zastrzelić Codreanu wraz z jego współpracownikami (listopad 1938), na co faszyści odpowiedzieli udanym zamachem na premiera Armanda Calinescu (wrzesień 1939).

Od 1936 roku Karol II, wbrew partiom historycznym, tj. liberałom i caranistom, zaczął zmieniać orientację z profrancuskiej i proangielskiej na proniemiecką; frankofil Nicolae Titulescu musiał oddać tekę. ministra spraw zagranicznych. W listopadzie 1938 roku Paryż i Londyn nie wykazały zainteresowania udzieleniem Rumunii gwarancji, a w marcu 1939 Neville Chamberlain wręcz zachęcił Bukareszt do podpisania traktatu gospodarczego z Niemcami. We wrześniu 1939 roku Rumunia ogłosiła neutralność, a Polska zwolniła ją z traktatowego zobowiązania zaatakowania Sowietów (17.09), co jednak nie uchroniło Rumunii od ultimatum Stalina w sprawie odstąpienia Besarabii i Bukowiny (26.06.1940). Na terytorium Rumunii schroniło się około 50-60 tysięcy Polaków, w tym 25 tysięcy żołnierzy.

Po upadku Francji Karol II wycofał Rumunię z Ligi Narodów (10.07.1940) i na miejsce karlisty Tatarascu powołał rząd proniemieckiego premiera lona Gigurtu, a do jego składu, pod naciskiem niemieckim, przyjął gwardzistów. Wprowadzono też ustawodawstwo antysemickie (np. zakaz małżeństw mieszanych).

Straty terytorialne na rzecz Węgier poniesione w wyniku arbitrażu Wiedeńskiego spowodowały kryzys zaufania do rządu (30.08.1940). Wówczas Karol II, pozbawiony poparcia wewnątrz kraju i niezaakceptowany przez Hitlera, mianował premierem, za radą Constantina Bratianu i luliu Maniu, gen. lona Antonescu (5.09). Był on zwolennikiem Anglii i przeciwnikiem totalitaryzmu oraz Niemców, ale jednocześnie był przekonany o militarnym zwycięstwie Rzeszy. Antonescu sprawował już funkcję ministra obrony narodowej w gabinecie Gogi (1937-1938), ale jako przeciwnik króla został aresztowany w lipcu 1940 roku. Teraz, po uzyskaniu uprawnień dyktatorskich od Karola, Antonescu postawił mu ultimatum, żądając abdykacji i opuszczenia kraju (6.09). Karol II ustąpił i królem powtórnie został 19-1et- ni Michał I, a Antonescu przyjął tytuł "szefa państwa i premiera". Rumunię ogłoszono "narodowym państwem legionistów" (14.09.1940), choć sojusz z żelaznogwardzistami miał tylko charakter czasowy i koniunkturalny, był raczej zbrojnym zawieszeniem broni.

Gdy liberałowie i caraniści odmówili wejścia do rządu, gdyż orientowali się na wojskowe zwycięstwo Anglii, Antonescu mianował wodza faszystów, Horię Sima, wicepremierem, zezwolił na wejście oddziałów niemieckich (10.10) i podpisał Pakt Trzech - Niemiec, Włoch i Japonii (23.11).

Hitler w związku z planami wojny z Sowietami potrzebował armii rumuńskiej i dlatego dał Antonescu wolną rękę w sprawie legionistów (14.01.1941). Jednocześnie żelaznogwardziści rozpoczęli negocjacje z komunistami celem obalenia Antonescu i 16 stycznia ogłosili zerwanie z nim, przystąpili do tworzenia oddziałów zbrojnych i wywołali walki w Bukareszcie. 21 stycznia wystosowali do Antonescu ultimatum z żądaniem powierzenia Simie stanowiska premiera. Następnego dnia armia rumuńska opanowała sytuację; 8 tysięcy legionistów aresztowano, 700 ewakuowały oddziały niemieckie do Rzeszy. "Narodowe państwo legionistów" oficjalnie zakończyło swoje istnienie (14.02), a rozpoczął się nowy okres dyktatury wojskowej.

22 czerwca 1941 roku Rumunia przystąpiła do wojny niemiecko-sowieckiej i odzyskała Besarabię (27.07).Rumuni okupowali Transnistrię, jak wówczas nazwano strefę między Dniestrem i Bohem oraz walczyli na froncie wschodnim (Krym, Stalingrad, Kaukaz, Kubań), gdzie stracili w sumie pół miliona żołnierzy. Twierdzenie Antonescu, iż jest sojusznikiem Rzeszy w wojnie z Rosją, popiera Amerykę przeciw Japonii i zachowuje neutralność w konflikcie Anglii i Niemiec, nie mogło uratować Rumunii i Anglia wypowiedziała wojnę (6/7.12.1941 ). Od jesieni 1941 roku opozycja była w łączności radiowej z brytyjskim dowództwem Środkowego Wschodu. Od lata 1942 roku Maniu proponował, na ogół za wiedzą samego Antonescu, dokonanie zamachu stanu i przystąpienie Rumunii do wojny przeciw Niemcom pod warunkiem przysłania na Bałkany korpusu ekspedycyjnego i zagwarantowania Rumunii niepodległości w aktualnych granicach, (tj. z odzyskanymi Bukowiną i Besarabią). Anglicy nie przyjęli tej propozycji, gdyż ich plany utworzenia frontu bałkańskiego, zresztą storpedowana przez Amerykanów w połowie 1944 roku, nie przewidywały walk na terenie Rumunii, ale w maksymalnym zasięgu jedynie wyzwolenie Węgier.

Gdy zawiodły podejmowane przez opozycję i Antonescu próby zawarcia odrębnego pokoju z Zachodem (Ankara: wrzesień 1943 - marzec 1944, Sztokholm: listopad 1943 - czerwiec 1944, Kair (marzec-czerwiec 1944) z powodu jego prosowieckiego stanowiska, zaś Mołotow obiecał niewtrącanie się do rumuńskich "struktur społecznych" i "ustroju politycznego" (2.04.1944), a następnie ambasador sowiecki w Kairze, Nowikow, zaproponował zawieszenie broni w zamian za powrót do granic z 1940 roku, wejście do wojny przeciw Rzeszy, zapłacenie odszkodowań i zwolnienie więźniów politycznych, Antonescu zwlekał z ustosunkowaniem się do tych warunków (15.05), ale opozycja je przyjęła (10.06).

Tymczasem komuniści i socjaliści utworzyli Zjednoczony Front Robotniczy (kwiecień 1944), by następnie wraz z caranistami i liberałami, za wiedzą króla, powołać Blok Partii Demokratycznych (czerwiec). Jego program przewidywał przyjęcie warunków sowieckich i przywrócenie demokracji. Gdy rozpoczęła się nowa ofensywa sowiecka, król Michał nakazał (23.08) aresztowanie marszałka Antonescu, przyjął warunki aliantów i nakazał armii zaprzestanie walki na froncie sowieckim, a także powołał (24.08) rząd jedności narodowej gen. Constantina Sanatescu z udziałem dotychczas tolerowanej opozycji: I. Maniu, C. Bratianu, Titela Petrescu, przywódcy socjaldemokratów oraz komunisty Lucretiu Patraszcanu. ZSRS zażądał wówczas by Rumunia weszła do wojny przeciw Niemcom i Węgrom, grożąc w przeciwnym razie rozbrojeniem armii rumuńskiej. Rumuni wzięli udział w wojnie, lecz Sowieci zajmując Rumunię (do 5-9. 09.1944) wprowadzili administrację komunistyczną w Mołdawii i w północnym Siedmiogrodzie (listopad 1944), tj. na terenach walk z Niemcami i Węgrami, które opanowali do 25 października. Antonescu, przekazany Sowietom, został stracony w 1946 roku. Zawieszenie broni podpisała delegacja rumuńska w Moskwie z marszałkiem Rodionem Malinowskim, który reprezentował wszystkich aliantów (13.09, ale datowano go 12.09).

Zgodnie z ustaleniami Churchilla i Stalina z października 1944 roku (90% wpływów w Rumunii dla Sowietów) ZSRS zażądał zmian w składzie rządu rumuńskiego. Jednocześnie socjaldemokraci (Petrescu) i komuniśći (Patraszcanu) opuścili blok Partii Demokratycznych (19.10.1944), po wcześniejszym utworzeniu Frontu Narodowo-Demokratycznego (12.10), a następnie opuścili radę ministrów powodując kryzys rządowy (16.10.1944). W nowym gabinecie gen. Sanatescu nie było już Maniu i Bratianu, natomiast komuniści i ich zwolennicy wzmocnili swe pozycje uzyskując 6 tek na 17 i stanowisko wicepremiera (4.11.1944). 6 grudnia 1944 roku, pod presją sowiecką, powołano kolejny rząd. Premierem został gen. Nicolae Radescu, który jednak nie zadowolił komunistów, gdyż nadal nie mieli kontroli nad policją. W wyniku komunistycznej prowokacji (zabicie kilku demonstrantów domagających się utworzenia Frontu Narodowo-Demokratycznego, 24.02.1945) Radescu musiał ustąpić i na żądanie Sowietów (ultimatum) król powołał komunistyczny rząd Frontu Narodowo-Demokratycznego Petru Grozy (6.03). Rumunia utraciła niepodległość. Uchwalono reformę rolną (23.03), na mocy której rozdzielono 1 milion 468 tysięcy ha i przyjęto ustawę o czystce w administracji (30.03.1945), choć faktycznie rozpoczął ją już we wrześniu 1944 roku Patraszcanu jako minister sprawiedliwości w I rządzie Sanatescu. Do rządu Grozy wszedł też jako wicepremier i minister spraw zagranicznych Gheorghe Tatarascu, który dokonał rozłamu w Narodowej Partii Liberalnej. Chciał on wpływać na komunistów moderująco. Gdy w Partii Socjaldemokratycznej prokomunistyczne skrzydło (Lothar Radaceanu, Stefan Voitec), opanowało konferencję partyjną (10.03.1946), Titel Petrescu dokonał rozłamu i utworzył Niezależną PSD (marzec 1946). Sama partia komunistyczna wzmocniła swą bazę przez przyjęcie, w wyniku negocjacji z Anną Pauker, grupy Nicolae Patraszcu, byłego sekretarza ruchu legionistów (listopad 1944 - sierpień 1945).

Król próbował spowodować kryzys rządowy, odmawiając podpisywania dekretów ("strajk królewski"), by w ten sposób zmusić Grozę do ustąpienia. Gdy doszło do 50-tysięcznej demonstracji antykomunistycznej w Bukareszcie, komunistyczna policja otworzyła ogień do demonstrantów, zabijając 9 osób i raniąc 65 innych (8.11.1945). W wyniku zachodniej mediacji (grudzień 1945) caraniści (Emil Hatieganu) i liberałowie (Mihai Romaniceanu) powrócili jeszcze formalnie na rok do rządu (styczeń 1946), by mógł on uzyskać uznanie państw zachodnich (4.02.1946). Sfałszowane "wybory" dały 79,86% głosów Frontowi Narodowo-Demokratycznemu (19.11.1946), co nie przeszkodziło aliantom w podpisaniu pokoju z Rumunią (10.02.1947). Pozwoliło to rozwiązać Międzysojuszniczą Komisję Kontroli.

W lipcu 1947 roku aresztowano przywódców caranistów, a ich partię rozwiązano. Liberałowie sami zawiesili działalność. C. Bratianu, aresztowany w 1950 roku, zmarł w więzieniu. Maniu i Mihalache zostali skazani na dożywocie (11.11.1947) i zmarli w więzieniu (1953 i 1963). Jednocześnie usunięto z rządu liberałów Tatarascu (6.11). Socjaldemokraci Radaceanu połączyli się z komunistami (luty 1948). Przywódca Niezależnej PSDR, Petrescu został uwięziony (1948-1955) i zmarł przedwcześnie (1957). Wreszcie Groza i Gheorghe Gheorghiu Dej, sekretarz partii komunistycznej od października 1945 roku, pod groźbą czołgów, zmusili do abdykacji Michała I (30.12.1947) i proklamowali Rumunię republiką ludową, zaś król opuścił Rumunię (3.01.1948).

Cerkiew prawosławną podporządkowano całkowicie państwu, a jej patriarchą został sympatyk komunizmu. Kościół grekokatolicki (wówczas 1,5 mln wiernych) wcielono do Cerkwi (1948), zaś księży i biskupów aresztowano. Dopiero w roku 1990 Kościół unicki mógł wznowić działalność.

W latach 1944-1964 aresztowano około miliona osób, z których zamordowano ok. 300 tysięcy (na 19 milionów ludności po wojnie). W Dobrudży stworzono sieć obozów koncentracyjnych; 100 tysięcy więźniów budowało tu w latach 1949-1954 kanał Dunaj - Morze Czarne. Dej nazwał ten gułag "cmentarzyskiem rumuńskiej reakcji". W więzieniu Piteszti przeprowadzono "udany" eksperyment zmiany psychiki ludzkiej przy pomocy wzajemnego torturowania się więźniów. Partyzantka antykomunistyczna, tworzona zarówno przez faszystowskich legionistów jak też przez zwolenników króla, liberałów i caranistów, walczyła w górach do 1956 roku, a pojedyncze grupy: w Siedmiogrodzie do 1960 roku. W górach Semenic w Banacie trzy grupy stawiały opór do lat 1953-1955, mimo że ich dowódcy: płk. Uta, Spiru Blanaru i komandor Domaszneanu zginęli do 1950 roku. Opór zbrojny wydłużył kolektywizację (początek w 1949 roku), która, mimo ostrych represji (w latach 1949-1953 uwięziono 80 tysięcy chłopów), zakończyła się dopiero w 1962 roku.

Pod wpływem powstania w Budapeszcie grupa studentów Wydziału Mechanicznego Uniwersytetu w Timisoarze (Aurei Baghiu, Teodor Stanca, Caius Muliu) zaczęła przygotowywać manifestację i memorandum (27.10.1956). Kontaktu z Clujem nie udało się nawiązać, gdyż policja aresztowała łącznika (prof. Gheorghe Pop). 30 października około 2 tysięcy studentów wzięło udział w wiecu protestacyjnym i wybrało komitet ruchu. Domagano się ostatecznej likwidacji "kultu jednostki" i systemu norm w przemyśle, poprawy warunków bytowych robotników i studentów, wycofania wojsk sowieckich z Rumunii, zawierania umów gospodarczych również z krajami kapitalistycznymi, zniesienia przymusowego nauczania języka rosyjskie- go, ograniczenia wykładów z marksizmu-leninizmu, wolności prasy i słowa oraz publicznej dyskusji nad przedstawionymi postulatami. W przeciwnym wypadku studenci grozili strajkiem generalnym. Tego samego dnia wieczorem studentów zaatakowały oddziały policji i wojska. Demonstracje i starcia trwały całą noc i powtórzyły się następnego dnia. Aresztowano 3-4 tysięcy studentów, których prawie wszystkich relegowano z uczelni; 31 studentom i prof. Ilie Haiducowi wytoczono procesy. Trzech głównych organizatorów ruchu skazano na 8 lat więzienia. Manifestacja licealistów, którzy poparli studentów, została natychmiast złamana przez Securitate.

Demonstracje studenckie w Siedmiogrodzie na rzecz poparcia rewolucji węgierskiej spowodowały wycofanie się komunistów rumuńskich nawet z kontrolowanej liberalizacji. Nastąpiła nowa fala represji; część zwolnionych właśnie więźniów politycznych aresztowano powtórnie (1957) i znów powrócono do przyśpieszonej industrializacji (1958). W latach 1956-1959 prowadzono kampanię zwalczania wpływów burżuazyjnych w nauce i kulturze (m.in. aresztowano członków grupy filozofa Constantina Noiki), a w 1958 roku zorganizowano akcję demaskowania burżuazyjnych profesorów na uniwersytetach.

W 1952 roku G. Gheorghiu-Dej uwięził swych sojuszników ze spisku z 1944 roku przeciwko ówczesnemu sekretarzowi Istvanowi Forisowi. Stalinistów moskiewskich nierumuńskiego pochodzenia (Anna Pauker - Żydówka, Vasile Luca - Węgier, Emil Bodnarasz- Ukrainiec), którzy zrealizowali pierwszy etap sowietyzacji, zastąpili już lokalni staliniści, tzw. baroni Deja.

W 1954 roku Dej rozstrzelał Lucretiu Patraszcanu (aresztowanego w 1948 roku za odchylenie narodowe), który mógłby (por. rolę Gomułki w Polsce) być kandydatem na szefa zdestalinizowanej partii komunistycznej, a jednocześnie walki pałacowe z 1952 roku przedstawił jako destalinizację. Usunięcie w 1957 roku związanego z Malenkowem zwolennika destalinizacji, Mirona Constantinescu, także pozwoliło ją odsunąć. Dej cieszył się zaufaniem Nikity Chruszczowa, skoro ten zgodził się w 1958 roku wycofać wojska sowieckie z Rumunii.

Gdy po śmierci Deja w 1965 roku władzę przejął Nicolae Ceauszescu, rehabilitował on Patraszcanu i Forisa, by łatwiej pozbyć się "baronów" Deja. Swych sojuszników w tej walce i potencjalnych rywali (m.in. lona Iliescu) Ceauęescu wyeliminował z kierownictwa dopiero po 1974 roku, ale nie zlikwidował ich, co sam przepłacił życiem w 1989 roku.

Drugą odwilż rozpoczął jeszcze Dej; w latach 1962-1964 zwolniono większość więźniów politycznych, rozpoczęto derusyfikację i osiągnięto już pewne porozumienie ze społeczeństwem oparte na umiarkowanym nacjonalizmie i rehabilitacji rumuńskiej tradycji historycznej. Zaczęto też podkreślać czystą romańskość Rumunów (antyslawizm). Linię tę kontynuował Ceauszescu, który do 1969 roku osiągnął pełnię władzy. W 1965 roku sprzeciwił się on podporządkowaniu Rumunii planom gospodarczym RWPG, w czym naśladował postępowanie Deja. Zmniejszenie tempa industrializacji dało pewną stabilizację społeczeństwu, zaś potępienie interwencji w Czechosłowacji potwierdziło autonomię wobec Moskwy. Zlikwidowano przymus nauczania języka rosyjskiego. Wreszcie zrehabilitowano wielu więźniów politycznych z lat 1951-1958, w tym niekomunistów. Posunięcia te zyskały dla partii komunistycznej pewną akceptację społeczną.

Odwilż definitywnie dobiegła kresu w 1972 roku. W 1974 roku Ceauszescu został prezydentem, wprowadził kult własnej osoby i rodzaj socjalizmu dynastycznego; kluczowe stanowiska obsadził członkami własnej rodziny, natomiast wobec reszty aparatu stosował taktykę częstej rotacji i marginalizacji byłych wysokich funkcjonariuszy. Upadek lona Maurera, z którym konflikt narastał od 1971 roku, oznaczał zwrot ku przyśpieszonej industrializacji i centralizacji, a więc obniżenie poziomu życia i konieczność powrotu do represji, jako metody zachowania kontroli nad społeczeństwem. Ale wówczas odkryto też wartość propagandową nacjonalizmu, nie tylko antywęgierskiego, ale przede wszystkim antyrosyjskiego (antysłowiańskiego). Manifestowana na zewnątrz samodzielność Rumunii nie przeszkadzała jej w ścisłym współdziałaniu z Moskwą w realizowaniu jej celów strategicznych; np Rumunia dzieliła się zachodnią pomocą technologiczną uzyskiwaną dzięki amerykańskiej polityce różnicowania, w nagrodę za "niezależność" od ZSRS, jak zaświadczył David Funderburke, były ambasador USA w Rumunii.