Ukraiński tygodnik “Dzerkało tyżnia” z dnia 2 grudnia 2000, Wołodymyr Saprykin; Przyszłość systemu transportowania gazu Ukrainy. Doświadczenie krajów Europy środkowej i wschodniej.
Węgierski system gazociągów ma długość 2.000 km i jest związany z ukraińskim (ilość dostaw gazu z Rosji do krajów byłej Jugosławii wynosi około 11,3 mld m3). Import przewyższa 2,5 mld m3 gazu rocznie, z których trzecia część pochodzi z Zachodu. Zróżnicowanie dostaw gazu do Europy zachodniej stała się możliwa po otwarciu w październiku 1996 roku gazociągu do Austrii. Kompania MOL, monopolista w nafto-gazowym sektorze Węgier, została utworzona w 1991 roku. Dziś państwo posiada 25% akcji tej kompanii. Końcową akcją dziesięcioletniego programu prywatyzacji jest zamiar rządu Węgier sprzedania 25% akcji MOL, które pozostają własnością państwa w ciągu następnych dwóch lat. Znaczną część z 17 mld. dolarów inwestycji bezpośrednich, Węgry zainwestowały w sektor energetyczny. Biuro Energetyczne - niezależny organ regulujący - zajmuje się kwestiami transportowania, rozdziału i udzielaniem licencji. Regulacją cen zajmuje się jednak rząd. Sytuacja ta, negatywnie wpływająca na proces reform, zostanie zmieniona do końca roku 2001. W 1998 roku cena gazu dla ludności wynosiła ponad 120 dolarów, a dla przemysłu prawie 110 dolarów. W lipcu br. Rząd Węgier nie zgodził się na 40 proc. podwyżkę cen gazu proponowaną przez MOL, przewidując ich zwiększenie w 2001 roku tylko o 12 proc. Z powodu polityki niskich cen straty MOL w 2000 roku wyniosły 257 mln dolarów.
Model zreformowania sektora energetycznego Węgier zatwierdzony w 1998 roku zakłada liberalizację rynku gazowego, uchwalenia ustawy “O gazie”, wzmocnienia roli Biura Energetycznego, nową politykę cenową. (...)
Bułgaria
System gazowy liczy ponad 2200 km przewodów. W 1998 roku Bułgaria podpisała umowę z rosyjskim “Gazeksportem” (struktura Gazpromu) o dostawach gazu do roku 2010: dla konsumenta wewnętrznego 6-8 mld m3 rocznie i dostawy tranzytowe w wysokości do 19 mld m3 gazu. Proces reform sektora gazowego znajduje się w stadium początkowym. Najbliższym zadaniem jest restrukturyzacja państwowego monopolisty kampanii Bulgargaz, a także rozszerzenie tranzytowej siatki gazo-transportowej w celu dostawy do sąsiednich krajów rosyjskiego gazu (Turcja, Grecja, Macedonia, Jugosławia, Albania). Dobiega końca inwestycyjny program rozszerzenia siatki transportu gazu z 11 do 19 mld. m.3 gazu rocznie, który przewiduje budownictwo nowych i modernizację istniejących gazociągów i stacji kompresorowych. Już zostały zbudowane 10 km gazociągu, który wiąże południową część Bułgarii z Turcją, a nowy 40-kilometrowy odcinek gazociągu do Grecji. Prace, które pozostały będą skończone w 2001 roku.
W Bułgarii jest niewielka ilość niedużych konsumentów gazu, główni konsumenci to są duże przedsiębiorstwa. W kraju jest źle zorganizowany pomiar strat gazu podczas jego odbioru z rur wysokiego ciśnienia w celu dostawy do siatki lokalnej. Na ten rok jest zaplanowane rozdzielenie tranzytu gazu i jego podział między regionami jak również prywatyzacja wewnętrznej sprzedaży. W tej prywatyzacji powinni wziąć udział zagraniczni inwestorzy, władze miejskie, wielcy konsumenci i własne Bulgargas. Według uzgodnień z MWF, restrukturyzacja kompanii Bulgargas powinna zakończyć się do 2006 roku.
Liberalizację cen na gaz planuje się zakończyć do końca 2001 roku. Po trudnych negocjacjach z Rosją od października cenę na gaz dla konsumentów bułgarskich obniżono z 130 dolarów do 100 dolarów za 1000 m3. Rozmowy bułgarskiego premiera z R. Wiachiriewem w maju tego roku o dalsze obniżenie cen na gaz skończyły się niepowodzeniem. Dość trudne międzypaństwowe stosunki w tej dziedzinie trwają nadal i były, jak wiadomo, jedną z przyczyn realizowania przez “Gazprom” transczarnomorskiego gazociągu “Błękitny potok”. Od czerwca 2000 roku wewnętrzne ceny na gaz zostały podwyższone o 17,5% i jest zaplanowana jeszcze jedna podwyżka – o 22% . Przez to, że wewnętrzne ceny na gaz w kraju są niższe od wartości gazu rosyjskiego na granicy, straty kompanii Bulgars w tym roku sięgną $14,6 mln.
Czechy
System gazociągów w Czechach liczy około 2.400 km gazociągów, w 1998 roku tranzyt gazu wynosił prawie 40 mld m3 (64% gazu rosyjskiego). W listopadzie 1999 roku Czechy i “Gazprom” podpisały umowę o tranzytowych dostawach gazu od 2008 do 2020 roku. Przy czym gwarantowana objętość dostaw gazu ma wynosić 28 mld m3 rocznie do roku 2008, a po tym terminie i do 2020 roku dostawy gazu będą wynosić tylko 13 mld m3 gazu rocznie. Straty Czech, które sięgają 15 mld m3 rosyjskiego gazu są spowodowane budownictwem pierwszej gałęzi gazociągu Jamał-Europa i planami Gazpromu zbudowania gazociągu omijającego Ukrainę.
W maju zeszłego roku Czechy ogłosiły prywatyzację regionalnych GRK (ich liczbę z ośmiu ograniczono do pięciu) i przekształcenie w holding monopolisty państwowego kompanii Transgaz w drodze sprzedaży 49% jej akcji inwestorom.
Już wzrosły ceny na gaz i energię elektryczną. Dla konsumentów, którzy wykorzystują mniej niż 180 m3 gazu rocznie cena wzrosła o 22,2% - do 220 $ za 1000m3, dla konsumentów wykorzystujących 181-900m3 wzrost wynosi 8,2% (174 $ za 1000m3), a przy objętości konsumpcji 900-6000 m3 – 14,9% (141$). Odpowiednio do terminów, ustanowionych przez UE dla Czech jako kraju kandydata, reforma rynku energetycznego powinna zakończyć się do 2003 roku.
Rumunia – na podejściu do startu
System tranzytowy składa się z gazociągów o długości około 11 tys. km i przepustowości 16 mld m3 gazu rocznie dla transportowania gazu rosyjskiego do krajów Europy wschodniej i Turcji. Rumunia podpisała umowę na dostawę gazu z Rosją (14 mld m3) i z niemieckim Ruhrgas (92 mld. m3 2005 roku).
Spadła objętość wydobywanego gazu w kraju: z 33 mld. m3 w 1989 roku do prawie 15 mld. m3 w 1998, konsumpcja gazu odpowiednio wynosiła 39,5 i 18,6 mld.m3. Największa kompania w sektorze nafto-gazowym Rumunii to Romgas i Petrom (narodowa kompania naftowa). Romgas otrzymał w formie leasingu narodową siatkę transportu gazu i jest jej systemowym operatorem. W czerwcu tego roku rząd Rumunii poinformował o stworzeniu czterech kompanii w przemyśle gazowym na skutek jego restrukturyzacji: Transgas zajmie się tranzytem (zsumowana długość siatki gazowej przewyższa 5,6 tys. km); Depogas – podziemnym zbiornikiem gazu; Expogas – sprzedażą surowca dwutlenku węgla; . Rumunia ma zamiar sprzedać do 40% akcji swojej kompanii Petrom.
W zeszłym roku zostały reformowane ceny na gaz: wszyscy konsumenci płacą 62 dolary za 1000 m3 gazu (cena dla konsumentów wzrosła z 50 dolarów., a dla przedsiębiorstw spadła z 73 dolarów). W ramach programu dywersyfikacji źródeł dostaw gazu Rumunia podpisuje kontrakty z Niemcami (Ruhrgas) i Holandią (Gasunie). Są rozpracowywane projekty dostaw gazu z Norwegii (przez Węgry) i Włoch (przez Chorwację i Węgry).
Słowacja – przed państwem więcej, niż już zostało zrobione
Republika jest drugim w objętości tranzytu gazu krajem na świecie po Ukrainie – narodowa kompania SRR zabezpiecza transport prawie 90 mld. m3 rosyjskiego gazu do Europy, a także podział gazu na terytorium republiki. W 1997 roku został zbudowany gazociąg do Niemiec w celu zapełnienia podziemnych zbiorników gazu Lab. W kwietniu 1997 roku kompania SRR podpisała 10-letni kontrakt z ‘Gazpromem” na dostawę 6,4 –8,1 mld m3 gazu rosyjskiego na potrzeby wewnętrzne. Dostawy gazu rosyjskiego 1999 roku wynosiły 7 mld. m3, z których tylko 0,1 mld m3 gazu to są dostawy niemieckiej firmy Wintershall.
Ministerstwo gospodarki Słowacji planuje sprywatyzować 49% akcji kompanii SRR, prawo pozwala zostawić tylko 51% akcji we własności państwa, z których 34% - inwestorowi strategicznemu, który będzie miał prawo kierownictwo nad całą kompanią. Resztę akcji kompanii (15%) zostaną wymienione na bony lub sprzedane na giełdzie. Prywatyzacja SRR powinna zakończyć się do roku 2001.
Jednym z głównych powodów prywatyzacji SRR jest deficyt finansów w państwie. Poprzedni rząd B. Mecziara powstrzymał drugi etap prywatyzacji w zamian za umieszczenie w Narodowym Funduszu własności państwowej bonów prywatyzacyjnych dla ludności na sumę 750 mln. dolarów (wypłaty skończą się w 2001 roku). Obecny rząd M. Dzurindy w warunkach braku finansów na zabezpieczenie bonów ma zamiar wymienić je na akcję ważniejszych państwowych kompanii, między innymi SRR.
SRR jest jedną z najbardziej efektywnych kompanii na Słowacji – jej dochód w 1999 roku wyniósł 93,7 mln. dolarów. Główne źródło dochodów – podrozdział Slovtransgas, który zajmuje się tranzytem gazu. Rosyjski “Gazprom”, który oświadczył o swoich zamiarach zbudowania gazociągu omijającego Ukrainę (przez Polskę i Słowację) dziś jest zainteresowany nabyciem części słowackiej SRR. Ponad 10 zagranicznych kompanii są zainteresowane prywatyzacją SRR, której wartość jest oceniana w granicach 4,6-6,9 mld. dolarów (bez zbiorników podziemnych). Podziemne zbiorniki gazu zostały sprywatyzowane w 1996 roku ich właścicielem jest kompania Nafta Gbely. Ta prywatyzacja spowodowała problemy w pracy kompanii SRR. W styczniu tego roku SRR wykupiła 45,9% akcji Nafta Gbely za 24 mln. euro. W ten sposób SRR ma w posiadaniu 55,9% akcji tej kompanii i zaplanowała jej reorganizację.
Rząd Słowacji przeprowadza reorganizację, przygotowuje prywatyzację i liberalizację cen na naftę i gaz. W 1997 roku ceny na gaz wynosiły dla ludności –56-95 $, dla konsumentów przemysłowych około 115 $. W lipcu 1999 roku cena dla ludności wzrosła o 50%, a w lutym 2000 jeszcze o 30%. Odpowiednio do oświadczenia kierownictwa SRR do końca 2000 roku ceny wzrosną jeszcze o 20% (liberalizacja cen na gaz będzie trwała do 2005 roku). W ramach kompensacji dla obywateli o niskich dochodach rząd przewidział zniżki. Dla przedsiębiorstw cena na gaz wzrosła tylko o 5%.
Pierwszym krokiem restrukturyzacji kompanii SRR stało rozdzielenie trzech rodzajów działalności – tranzytu, podziału gazu między regionami i sprzedaży. Po tym rozdziale SRR będąc współwłaścicielem akcji 11 kompanii gazowych ma zamiar przeprowadzić dalszą sprzedaż swych akcji w tych kompaniach.