CHORWACJA
W momencie rozpadu Austro-Węgier partie chorwackie opowiadały się zarówno za unią z Węgrami, jak i unią trójstronną z Austrią i Węgrami, a także za państwem niepodległym Słoweńców, Chorwatów i Serbów, które zostało w końcu proklamowane przez Radę Zagrzebia (patrz: Słowenia). Politycy chorwaccy z Dalmacji, zagrożeni przez młody imperializm włoski, poprosili Belgrad o pomoc w walce z armią włoską, która rozpoczęła okupację prowincji. A. Trumbić w imieniu Chorwatów podpisał z A. Koroszekiem i premierem serbskim – N. Paszicziem umowę o stworzeniu wspólnego rządu komunistycznego (8/9.11.1918). Królestwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów zostało proklamowane zgodnie z tą deklaracją.
Radykalna Partia Ludowa nie zaakceptowała państwa jugosławiańskiego i monarchii do 1925, ale jej celem zawsze była konfederacja (ogłosiła ona niepodległość państwa chorwackiego 8.12.1920), nawet po zawarciu porozumienia z rządem monarchistycznym, który pozwolił na stworzenie chorwackiego regionu autonomicznego – Banowiny (26.08.1939). Konflikt między rządem centralnym i Chorwatami był podstawowym powodem braku stabilizacji wewnętrznej. Faszyści chorwaccy (Ustasze) współpracowali podczas wojny z nazistami. Ich państwo-marionetka, w którym Chorwaci i muzułmanie byli uprzywilejowani, jest odpowiedzialne za ludobójstwo Serbów i Żydów.
W grudniu 1971 r. Tito położył kres ,,wiośnie chorwackiej”, ruch reformistyczny silnie nacjonalistyczny, kierowany przez miejscowych komunistów. Ci, którzy mieli potem zerwać z komunizmem, odnaleźli się w dzisiejszych partiach politycznych: Demokratyczna Wspólnota Chorwacka – HDZ ( założona przez Franio Tudżmana 28.02.1989), Demokratyczna Partia Chorwacka - HDS braci Waselika (dwóch reprezentantów nurtu nacjonalistycznego) i w innych partiach. Komuniści zaakceptowali system parlamentarny (11-13.12.1989), zalegalizowali partie (styczen1990) i przegłosowali niezbędne poprawki do konstytucji (14-15.02.1990). Wolne wybory na przełomie kwietnia i maja 1990 przyniosły przytłaczające zwycięstwo HDZ, która zdobyła absolutną większość – 80 mandatów, HDS otrzymała 10, koalicja innych partii – 10, Demokratyczna Partia Serbska (SDS) – 5 i komuniści resztę mandatów (HDZ 150 z 350 w trzech izbach). Szef HDZ – Franio Tudżman został wybrany prezydentem. Odtąd Chorwacja wykazuje tendencję do przekształcania się w państwo jednej partii – HDZ, która kontroluje prawie wszystko, ponieważ absolutnie wygrywa ze wszystkimi innymi.
Prezydent Tudżman przedstawił alternatywę - federacja lub rozpad. Najpierw parlament przegłosował, że prawa chorwackie będą ważniejsze od federacyjnych (21.02.1991). Później, w referendum z 19 maja było 95% głosów za konfederacją suwerennych republik ( Serbowie zbojkotowali referendum). Niepodległość była jedyną alternatywą. Pod koniec maja Chorwacja zorganizowała własną Straż Narodową. Franio Tudżman zadeklarował, że Chorwacja pozostanie w nowej konfederacji pod warunkiem, że Słowenia pozostanie również, jeśli zaś wystąpi 26 czerwca, to Chorwacja wystąpi 30 czerwca, co pozwoli Serbii na podział BiHu i sprowokuje wojnę. Chorwacja uznała granice BiH, ale jeśli Serbia spróbuje je zmienić, Chorwacja uczyni to samo – mówi Tudżman. To dlatego Chorwacja chciała obserwować granice i opowiada się za gwarancjami zachodnimi dla nich.
Konfederacja wydaje się być najlepszym rozwiązaniem dla Chorwacji, ponieważ pozostawia rynek jugosławiański, pozwala zreformować gospodarkę i nie zamyka definitywnie możliwości dojścia do porozumienia z mniejszością serbską. Zarko Domiljan, przewodniczący Saboru, proponuje uznanie granic w taki sam sposób jak poprzednio – w drodze negocjacji dotyczących konfederacji jugosławiańskej. Według niego parlament federalny jest ,,kompletnie niefunkcjonalny” do kompetencji konfederacyjnych powinna wchodzić polityka monetarna, zagraniczna i obrony (Danas, 29.02.91). Martin Spegelj, minister chorwacki obrony, precyzuje, że armia konfederacji powinna być tworzona z żołnierzy federalnych (Danas, 26.03.91). Chorwacja i Słowenia proponują oddzielną monetę dla każdej republiki i monetę przelicznikową, unię celną i monetarną i wspólny rynek, natomiast Serbowie chcą wspólnej waluty i baku emisyjnego, co pozwoliłoby im pasożytować na gospodarce słoweńskiej i chorwackiej.
1,1 mln Chorwatów mieszka poza Chorwacją (w BiH, w Wojwodinie i w Belgradzie). 530 tys. Serów stanowi 11,6% populacji Chorwacji (1981) i tworzy jedyną liczącą się mniejszość. Serbowie mieszkają w Dalmacji (Krajina); Knin-78,9% mieszkańców, Benkovać – 53%, Obrovać- 60,1%, Gracać – 72,3%, Donji Lapać – 91,1%, Titowa Korenica – 69,2%, Otocać – 29,8%; długa granica bośniacka: Slunj – 29,5%, Ogulin – 32,9%, Wrbowska – 31,1%, Wojnić – 88,6%, Wrgimost 71,4%, Glina 56,7%, Petrinja – 37,6%, DWor na Uni –80,9%, Kostajnica – 55%, Pakrać – 38,4%; w Słwenii: Daruwar – 30,3%, Podrawska Slatina – 33,1%, Wukovar – 31% i w Baranji: Beli Monastir – 35,8%. Serbowie z Krajiny dalmackiej, gdzie są większością stanowią zaledwie 15% całej populacji serbskiej w Chorwacji, podział Krajiny rozłącza w efekcie łańcuch innych dystryktów, gdzie Serbowie stanowią zdecydowaną większość i to doprowadziło do wojny cywilnej, ponieważ odłączenie wszystkich regionów zaludnionych przez Serbów ‘odludniło’ Chorwację i zmniejszyło ją do obszaru wokół Zagrzebia, czego skądinąd domagali się ekstremiści serbscy.
Mniejszość serbska jest reprezentowana przez Partię Demokratyczną Serbską (SDS) Jowana Raszkowicza. Prawie od samego początku SDS bojkotowało parlament. W styczniu deputowani serbscy z partii komunistycznej – SDP przyłączyli się do bojkotu.
W grudniu 1990 11 wspólnot (opsztin) kierowanych przez SDS stworzyło Serbską Autonomiczną Wspólnotę Krajiny ( SAO Krajinę), potem ogłosiły one odłączenie się od Chorwacji i stworzenie nowej unii jugosławiańskiej ( 21.02. 1991). Już w styczniu 1991 r. Krajina miała swoje własne siły policyjne, własny system sądowniczy, swoje środki finansowania i prawa chorwackie były traktowane jako nie obligatoryjne (Borba); w marcu stworzyły one swoje własne ministerstwo spraw wewnętrznych (rząd chorwacki dał licencję masie serbskich policjantów, którzy tworzyli większość kadr policyjnych w Chorwacji). W Kninie otwarto bank i region stal się niezależny od gospodarki chorwackiej.
Milan Babić, który został wybrany prezydentem SAO Krajiny, szczegółowo wyjaśnił swoja politykę: ,, nie możemy akceptowa niepodległości Chorwacji w obecnych granicach... nowa konstytucja chorwacka jest nielegalna, a więc i zakres władzy również...Slobodan Miloszewić ma konstytucyjny obowiązek, który nakłada na niego konstytucja Serbii troski o Serbów mieszkających poza Serbią i obrony jeśli trzeba. On z pewnością dobrze wie kiedy i jak to zrobić: (Danas, 26.03.91). 1 kwietnia Babić poprosił serbskie ministerstwo spraw wewnętrznych o pomoc militarną i broń).
Milan Babić zdołał zmarginalizować Jovana Raszkowicza, który reprezentuje nurt nacjonalistyczny, ale nie komunistów i tych, którzy oskarżają jego rywala o służenie aparatowi S. Miloszewicza. Wokół Babicza zgrupowali się wcześniejsi funkcjonariusze serbscy z partii komunistycznej chorwackiej. 1 – go marca 1991 r. Serbowie proklamowali swoją autonomię w Pakraću i przyłączyli SAO Krajinę. Lokalna rada ogłosiła stworzenie swojej własnej podporządkowanej centrali w Kninie policji.
Referendum serbskie miało miejsce 12-19 maja we wspólnotach: Knin, Benkować, Obrovać, Graćać, Donij Lapać, Korenica i w większości wiosek z okręgu Sibenika, w ten sposób w społecznościach Wojnić, Wrginmost, Dvor na Uni, Glin, Kostajnica i Pakrać, które przyłączyły się do SAO Krajiny 95% mieszkanców głosowało, w 90% odpowiedziało – TAK na pytanie: ,,czy jesteś za federacją i unifikacją SAO Krajiny z Serbią?” .
Narodowa Partia Serbska Milana Djukića, która nie przychyla się do haseł ekstremistów: ,,Serbia jest tam gdzie są Serbowie” i która szukała dialogu z Chorwatami, nie osiągnęła jeszcze stadium organizacji i nie może jeszcze liczyć na scenę polityczną.
Stepe Mesicj zaproponował rozwiązanie problemu mniejszości narodowych „poprzez oddzielne porozumienia, które dadzą im prawa kolektywne i indywidualne”. Dodał też: ‘...należy walczyć o wszystkie uzasadnione prośby, jak np. autonomię kulturalną. Oznacza to, że władze powinny być maksymalnie hojne”. Nie wyklucza on także przyszłej reunifikacji na bazie wspólnoty interesów, ale domaga się aby najpierw zrealizować separację w formie podobnej do wcześniejszej konfederacji szwajcarskiej (Demokratija, organ Partii Demokratycznej, 10.05.1991).
Decyzja Prezydium federalnego z 21 lutego 1991 r., która miała na celu rozbrojenie wszystkich ugrupowań paramilitarnych pozostała na papierze. Od 31 marca zasadzki między ochotnikami serbskimi z Chorwacji i Serbii i policjantami chorwackimi były rozbrajane prawie codziennie i armia została zmuszona do interwencji, co może przyczynić się do jej rozpadu.
Ten sam los czeka decyzję Prezydium z 9 maja, która nakazywała:
0. wstrzymać natychmiast przemieszczanie się oddziałów militarnych i ochotniczych w rejonach dotkniętych kryzysem;
1. demobilizację rezerwy policyjnej i konfiskatę broni, która jest w posiadaniu mieszkańców;
2. sformowanie grupy składającej się zarówno z reprezentantów Chorwacji i legalnych reprezentantów Serbów w Chorwacji aby rozpocząć negocjacje. Nikt nie chciał się rozbroić pierwszy, ale porozumienie, wyłącznie taktyczne, Mesića i Tudżmana, zostało uznane przez Partię Socjal-Demokratyczną za zdradę i kosztowało obu polityków spadek popularności (z 80% na 70%).
Chorwacja próbuje pokrzyżować plany Serbii dążąc do: - aliansu z Węgrami (w Chorwacji jest zaledwie 25 tys. Węgrów, ich liczba spada systematycznie i konflikt chorwacko-węgierski wydaję się być przeszłością historyczną) i z Albańczykami i Albanią. Franio Tudżman zapowiedział już swoją wizytę w Tiranie w celu otwarcia Biura Republiki Chorwackiej. Delegacja Saboru i Unia Demokratyczna Albańczyków w Chorwacji (DSAH) pojechała do Tirany w marcu, poprzedzona przez Tome Beriszę, prezydenta DSAH, który rozmawiał z R. Aliją a później był w partii opowiadającej się za połączeniaem z delegacją chorwacką (Danas, 26.03.91);
3. stworzenia regionu autonomicznego chorwackiego (Krajiny) w Wojwodinie (Subotica) i w Montenegro. Josip Boljkovać, minister spraw wewnętrznych, wspomniał, że w Belgradzie mieszka 120 tys. Chorwatów i dodał: ‘możemy zapewnić bezpieczeństwo również tym, którzy nie są zadowoleni ze swojej sytuacji w Serbii” (Danas, 14.05.1991);
4. poparcie muzułmanów w BiH i zwłaszcza dla autonomii muzułmańskiej w Sandżaku;
5. p
oparcie dla montenegryjskich dążeń niepodległościowych;
6. propaganda przychylna istnieniu dwóch nowych narodowości: Muzułmanów i Czarnogórców.