Konflikt rosyjsko - estoński

Po
przyłączeniu Estonii władze sowieckie wykroiły z jej terytorium dwa okręgi:
Narwa (3 gminy na lewym, rosyjskim brzegu Narwy: Narva, Piiri i Raja) oraz
Petseri (gminy: Linnusa, Senno, Vilo, Kalda, Saatse, Petseri, Roodva i Louna) - na etnicznym
pograniczu estońsko-rosyjskim i przyłączyły je do Republiki Rosyjskiej. W ten
sposób przywrócono dawną granicę między Estonią i Liwonią z jednej, a Rosją z
drugiej strony. Estonia utraciła 5% swego obszaru (2300 km2). Na lewym brzegu
Narwy żyło jeszcze około 800 potomków, spokrewnionych blisko z Estończykami,
prawosławnych Ingriów, którzy kiedyś zamieszkiwali całą Ingermanlandię (tereny
między Estonią i Karelią) przyłączoną do Rosji po wojnie północnej (1721), w
Petserimaa (dawniej Setumaa) Rosjanie stanowili 65%, a prawosławni Estończycy
posługujący się miejscowym dialektem i zwani Setu 35% ludności. Okręg ten nigdy
nie należał do Zakonu lecz do Republiki Pskowskiej i wraz z nią wszedł w skład
Państwa Moskiewskiego. Kiedy po I wojnie światowej wyty- czano nową granicę,
Estończycy objęli nią najdalej na wschód położone wioski estońskie. Po II
wojnie światowej z kolei Rosjanie tak przeprowadzili granicę, by najdalej na
zachód położone wioski rosyjskie znalazły się w nowoutworzonej obłasti
pskowskiej (23.08.1944).15 stycznia 1947 roku Sowiet Federacji Rosyjskiej wydał
dekret o przejęciu kontroli nad większością Petserimaa i okręgiem Narvy. W 1953
roku przekazano Federacji Rosyjskiej Jaanilinn (Iwanogrod), uważany za część
miasta Narwy i położony po wschodniej stronie rzeki Narwy (pow. 700 km2).
Oficjalnie Federacja Rosyjska przejęła jurysdykcję nad tym obszarem 28
października 1954 roku.

Forsowna
hiperindustrializacja Estonii, która pociągnęła za sobą sprowadzenie
rosyjskojęzycznej siły roboczej (180 tysięcy w latach 1945-1947 i 230 tysięcy w
całym okresie 1945-1955), zwłaszcza do przemysłu energetycznego, budownctwa i
trans- portu oraz lokowanie tu znacznych sił wojskowych spowodowały spadek
udziału Estończyków w ogóle ludności Estonii. Po ucieczce estońskich Niemców i
Szwedów w 1945 oraz utracie Ingrii i Petserimaa Estończycy stanowili 97,3%
ludności, a w 1989 roku 61,5% wobec 35,4% ludności rosyjskojęzycznej.

Zmiany
składu etnicznego Estonii w latach 1922-1989

(dla roku 1941 przyjęto dane
szacunkowe)

*dla roku
1941 przyjęto dane szacunkowe  

W okresie
1946-1990 do Estonii przybyło l, l miliona osób, w tym 785 tysięcy z Federacji Rosyjskiej,
122 tysiące z Ukrainy i 50 tysięcy z Białorusi, w liczbie tej ujęci zostali
Estończycy powracający z zesłania, w okresie 1946-1955 opuściło bowiem Estonię
193 tysiące osób, a w całej dobie sowieckiej 1946-1990 wyjechało z Estonii 791
tysięcy osób, w tym 532 tysiące do Federacji Rosyjskiej. Liczby te dają bilans
dodatni 314 tysięcy osób.

Estończycy
stanowią jedynie około 50% ludności miejskiej. W miastach koncentruje się też
imigracja rosyjska, np. w Valga 48% mieszkańców stanowią przybysze spoza
republiki (natomiast we wszystkich miasteczkach Valgamaa - 30,2%). Na obecnym terytorium Estonii Rosjanie
stanowili w 1881 roku jedynie 3,3%; w 1897 - 4%; w 1922 - 4,7% (wraz z
Petserimaa i Ingrią - 8,2%, tj. 91 tysięcy), ale w 1989 roku
już 30,3% (474 tysiące). Jednocześnie wzrosła też liczba ludności
rosyjskojęzycznej pochodzenia nierosyjskiego z 2,2% (1959) do 5,1 (1989).
Estonię zamieszkuje 3,1% nie-Estończyków, którzy jednak nie są rosyjskojęzyczni
(np. Finowie). W 1989 roku w Estonii mieszkało 602 tysiące nie-Estończyków, w
tym 474 tysiące Rosjan, 48 tysięcy Ukraińców i 27 tysięcy Białorusinów. W
omawianym okresie liczba Estończyków w Estonii spadła natomiast z 970 tysięcy
(1922) do 963 tysięcy (1989) i dopiero po odzyskaniu niepodległości osiągnęła stan
sprzed wojny, ale też głównie dzięki powrotom nie zaś przyrostowi naturalnemu,
który stale się zmniejsza, przede wszystkim z powodu trudności ekonomicznych
związanych z przebudową gospodarki.

Połowa
ludności rosyjskojęzycznej żyje w Tallinie; spośród 478 974 jego mieszkańców
Estończycy stanowią 46,8% (224
tysiące), Rosjanie - 41,5% (199 tysięcy) i przedstawiciele pozostałych narodowości - 11,7%
(56 tysięcy). W okręgach północno-wschodnich, tj. w całym Virumaa
rosyjskojęzyczni stanowią około 25% ludności, ale w samym Ida-Virumaa mają
przytłaczającą większość - 76,5%. Najbardziej zrusyfikowany jest obszar
położony między Kohtla-Jarve i Narwą. Szacuje się, że w 85-tysięcznej Narwie
mieszka aktualnie jedynie 2500

Estończyków
(3%), którzy dysponują jedną z 14 szkół w mieście. Przed wojną, gdy Narwa
liczyła około 20 tysięcy mieszkańców, Rosjanie stanowili jedynie 35% jej
ludności. W Sillamae na 20 tysięcy mieszkańców przypada jedynie 400 Estończyków
(2%).

Stopień
przystosowania Rosjan do życia wśród Estończyków był nieznaczny; w 1989 roku
jedynie 13,7% Rosjan, 6,9% Ukraińców i 6,1 % Białorusinów potrafiło mówić po
estońsku, a więc około 70 tysięcy osób na 550 tysięcy ludności
rosyjskojęzycznej. W tabelce dość mechanicznie zaliczono do tej kategorii
jedynie Rosjan, Ukraińców i Białorusinów, podczas gdy w praktyce należy w niej
uwzględnić także rosyjskojęzycznych przedstawicieli innych narodów, w sumie 80
tysięcy osób (5,1% ludności). 26% Żydów jest estońskojęzycznych. Finowie
natomiast posługują się językiem zrozumiałym dla Estończyków, zaś jedna trzecia
spośród nich mówi po estońsku. Nie-rosyjskojęzycznych nie-Estończyków w 1989
roku było zaledwie 48,5 tysięcy (3,1 % ludności).

Stopień
rusyfikacji Estonii według spisu w 1989 roku