CHRONOLOGIA BAŁTYCKA 1987-1991

1987

Wiosna - przez Estonię przechodzi fala protestów przeciwko budowie
kopalni fosforytów w Kabala-Tőlne, co wiązałoby siź z masowym napływem
Rosjan, powstaje ruch zielonych kierowany przez KGB (Vello Pőhla),
nomenklaturę narodową (Tiit Made) i antykomunistów (Jüri Liim). Jest to
początek masowego ruchu, przygotowującego społeczeństwo do
"pieriestrojki".

14 czerwca - w 46 rocznicę pierwszej deportacji, na wezwanie
Helsinek 86, organizacji założonej w lipcu 1986 roku przez kilku
Łotyszy chcących emigrować, pod pomnikiem Wolności w Rydze zebrało się
5 tys. osób, w tym więźniowie polityczni zwolnieni na początku roku.
Policja interweniowała dopiero po północy, rozpraszając demonstrantów.
Helsinki 86 w apelu skierowanym do Gorbaczowa domagały się prawa do
przeprowadzenia referendum w sprawie przynależności Łotwy do ZSRS, a w
liście do ONZ jego zorganizowania pod nadzorem ONZ.

23 sierpnia - na demonstracji zorganizowanej pod pomnikiem
Mickiewicza w Wilnie przez działającą od 10 lat w podziemiu Ligę
Wolności Litwy (Vytautas Boguszis, Antanas Terleckas, J. Sasnauskas,
Andrius Tuczkus) zebrało się 3 tys. osób, ale przemówienia wygłosili
działacze katoliccy m.in. Niole Sadunaite, a nie członkowie
antykomunistycznej Ligi, by swym radykalizmem nie prowokować władz.
Potępiono Pakt Mołotow-Ribbentrop. Władze nie intrweniowały ale
zorganizowały konkurencyjny wiec ku czci ofiar stalinizmu pod pomnikiem
komunisty Angarietisa.

W Tallinie działacze opozycji antysowieckiej lat 70-tych i 80-tych
zwolnieni po styczniowej amnestii, którzy w lipcu założyli Grupę na
rzecz Opublikowania Paktu Mołotow-Ribbentrop (m.in. Heiki Ahonnen, Mati
Kiirend), organizują dwutysięczny wiec, na którym domagają się
niepodległości.

W Rydze Helsinki 86 organizują 2 tysięczny wiec, żądając likwidacji następstw Paktu Mołotow-Ribbentrop.

26 września - przedstawiciele młodej narodowej nomenklatury
estońskiej: Siim Kallas, Tiit Made, Mikk Titma i Edgar Savisaar
proponują w prasie "suwerenność ekonomiczną" Estonii i dopuszczenie
własności prywatnej. Jest to pierwotny cel "pieriestrojki" wyznaczony
przez Aleksandra Jakowlewa.

18 listopada - Helsinki 86 organizują wielką demonstrację w Rydze w dniu święta niepodległości.

1988

21 stycznia - podczas demonstracji w Tartu działacze Grupę na rzecz
Opublikowania Paktu Mołotow-Ribbentrop ogłaszają utworzenie Estońskiej
Narodowej Partii Niepodległości - ERSP; jej celem jest "przywrócenie
niepodległości narodowego państwa estońskiego"; dochodzi do walk z
policją.

13-16 lutego - stara opozycja (katolicy i Liga Wolności Litwy)
organizują demonstracje narodowe po mszach świętych w Wilnie, Kownie i
Szawlach. Kończą się one walkami z milicją.

25 marca - oficjalne łotewskie związki twórcze organizują 10
tysięczny wiec w rocznicę deportacji przeprowadzonej w 1949 roku.
Wiosną zaczynają tworzyć się kluby społeczne. Najważnieszym jest Klub
Ochrony Ârodowiska - VAK

13 kwietnia - dziekan Wydziału Dziennikarstwa Uniwersytetu w Tartu
Marju Lauristin i kierownik działu w Komisji Panowania Edgar Savisaar
wezwali w TV do utworzenia Frontu Ludowego na rzecz Przebudowy -
Rahvarinne. 30 kwietnia opublikowano jego deklarację wraz z akceptacją
Politbiura KP Estonii. Celem Frontu jest uzyskanie suwerenności
Estońskiej SRS w ramach nowego układu związkowego.

1-2 czerwca - Konferencja związków twórczych w Rydze. Ortodoksyjny
komunistyczny ideolog, Mavriks Vulfsons oświadcza, że Łotwa była w 1940
roku okupowana przez ZSRS.

3 czerwca - Powstaje Grupa Inicjatywna Łotewskiego Ludowego Frontu
na rzecz Przebudowy - LTF. Na 17 członków tylko dwu należy do opozycji.

Na spotkaniu pracowników Litewskiej Akademii Nauk z komisją
ekonomiczną KC KPL, przy udziale 500 przedstawicieli inteligencji
wileńskiej, powołany zostaje komitet inicjatywny Litewskiego Ruchu
Przebudowy - Sajudis. W deklaracji oficjalnie opublikowanej 16 czerwca
za jego cel uznano "przywrócenie suwerenności gospodarczej, kulturalnej
i politycznej republik związkowych w oparciu o leninowską koncepcję
Związku Sowieckiego".

14 czerwca - na wezwanie związków twórczych i partii 100 tys. ludzi
czci w Rydze pamięć ofiar deportacji. W Tallinie 150 tys. ludzi zbiera
się na wiecu. Początek tzw. "śpiewającej rewolucji", tzn.
trzymiesięczny okresu masowych wieców na rzecz "pieriestrojki" i
reform. Podobne mityngi wkrótce zaczną się też na Litwie. Z biegiem
czasu zaczynają pojawiać się na nich żądania niepodległości.

16 czerwca - nowym sekretarzem estońskiej partii
komunistycznej zostaje Vaino Väljas; ludzie Breżniewa zostają
odsunięci, a nowe kierownictwo wyraża poparcie dla Rahvarinne.

26 czerwca - stara opozycja tworzy antykomunistyczny Ruch Narodowej
Niepodległości Łotwy - LNNK; jego celem jest przywrócenie Republiki
Łotewskiej

16 września - Sowiet Łotwy przyjmuje symbole narodowe.

1-2 październik - I Zjazd Rahvarinne wypowiedział się przeciwko
"dążeniom separatystycznym" i za przywróceniem "suwerenności
państwowej" w ramach "socjalistycznego państwa narodowego", do którego
droga "wiedzie przez przekształcenie Związku Sowieckiego z państwa
związkowego w związek państw". Dlatego trzeba wprowadzić w życie nowy
"traktat związkowy".

8-10 października - I Zjazd LTF w Rydze. We władzach komuniści
stanowią ponad 77 proc.; w rezolucji stwierdza sie, że LTF dziaŁa "w
zgodzie z postanowieniami i uchwaŁami XXVII Zjazdu KPZS".

19 październik 1988 - I sekretarzem KC KPL zostaje Algirdas
Brazauskas. Na początku miesiąca I sekretarzem KPŁ zostaje Janis
Vagris. Obaj deklarują poparcie dla frontów, w aparacie partyjnym
ludzie Gorbaczowa zastępują kadry Breżniewa.

22-23 października - na I Zjezdzie Sajudisu, na apel Brazauskasa, projekt rezolucji o prawie do secesji zostaje wycofany.

18 listopada - w Dniu Niepodległości LTF organizuje 300 tysięczny wiec, na którym domaga się niezależności Łotwy.

16 listopada - Rada Najwyższa ogłasza suwerenność Estońskiej SRS w ramach ZSRS i zapowiada zawarcie nowego układu związkowego.

19 listopada - litewski językiem państwowym.

1989

10 stycznia - Liga Wolności Litwy i Partia Demokratyczna organizują 50 tysięczny wiec w Wilnie, żądając pełnej niepodległości.

18 stycznia - estoński językiem państwowym.

16 luty - 300 tysięczny wiec w Wilnie żąda niepodległości. Pod
naciskiem nurtu niepodległościowego i organizacji antykomunistycznych
Sajudis deklaruje walkę o niepodległą i neutralną Litwę.

24 luty - opozycja antykomunistyczna organizuje ruch komitetów
obywatelskich, dążących do przeprowadzenia wyborów parlamentarnych
wśród obywateli istniejącej de iure Republiki Estońskiej i przywrócenia
jej de facto. W tym celu rozpoczyna się rejestracja obywateli według
stanu z 16 czerca 1940 roku.

10 kwietnia - początek podobnego ruchu na Łotwie.

18 maja - Sowiet Litwy uchwala ustawę o suwerenności Litewskiej SRS w ramach ZSRS.

26 lipca - Sowiet Łotwy przyjmuje deklarację suwerenności, czyli faktycznie autonomii gospodarczej.

23 sierpnia - 2 mln ludzi tworzy żywy łańcuch między Tallinem, Rygą
i Wilnem, by zaprotestować przeciwko następstwom Paktu
Mołotow-Ribbentrop.

6-7 październik - II Zjazd LTF wypowiada się za finlandyzacją Łotwy.

12 listopada - Sowiet Estonii uznaje jej inkorporację za nielegalną
i uznaje Estonię za kraj okupowany. Decyzja ta otwiera drogę do
zawarcia nowego traktatu związkowego, proponowanego przez Gorbaczowa,
który chce w ten sposób zalegitymizować przynależność Estonii do
zreformowanego ZSRS.

18 listopada - 500 tysięczny wiec LTF w Rydze w Dniu Niepodległości.

27 listopada - Sowiet ZSRS przyznaje republikom bałtyckim autonomię gospodarczą od 1 stycznia 1990 roku.

24 grudnia - Kongres Deputowanych Ludowych w Moskwie uznał Pakt
Mołotow-Ribbentrop za nieważny od samego początku, co oznacza, że nie
ma podstaw prawnych przynależności republik bałtyckich do ZSRS.

1990

11 stycznia - 300 tysięczny wiec zorganizowany przez Sajudis domaga się przywrócenia niepodległości Litwy.

20 stycznia - Sajudis wypowiada się przeciwko suwerenności
Litewskiej SRS w ramach ZSRS proponowanej przez partyjne władze
republiki i żąda niepodległości.

15 lutego - Sowiet Łotwy przyjmuje deklarację w sprawie
"niepodległego państwa łotewskiego", stwierdzającą, iż przyłączenie
Łotwy Sowieckiej do ZSRS było nielegalne, należy więc przekształcić
Łotwę w członka stowarzyszenia państw (nowy ZSRS) i podążać drogą
socjalizmu demokratycznego.

24 luty - 1 marca - komitety obywatelskie przeprowadzają wybory do
parlamentu istniejącej de iure Republiki Estońskiej, nazwanego
Kongresem Obywateli Estonii. Głosowało 556 tys. zarejestrowanych
obywateli.

24 luty - 3 marca - Wybory do Sowietu Litwy; spośród 133 posłów - 97, w tym 16 komunistów, ma poparcie Sajudisu.

11 marca - 124 głosami Sowiet Litwy przyjmuje Deklarację Potwierdzającą Niepodległości Litwy.

18 marca 1990 - Wybory do Sowietu Łotwy; 3/4 mandatów uzyskują zwolennicy Frontu.

Wybory do Sowietu Estonii. Grupa niepodległościowa i Rahvarinne
uzyskali razem 49 mandatów, narodowi komuniści - 29, zwolennicy ZSRS w
dotychczasowej formie - 27.

30 marca - Sowiet Estonii ogłasza się władzą tymczasowo na okres
"stanu przejścia do niepodległości" i uznaje Kongres Obywateli za
"instytucję przywracającą władzę państwową Republiki Estońskiej".

21 kwietnia - Sowiet Łotwy wznawia Konstytucję z 1922 roku.

8 - 23 kwietnia - wybory do Kongresu Obywateli Łotwy; głosje w nich
707 tys. zarejestrowanych obywateli. Kongres zagroził, że jeśli Sowiet
podpisze nowy układ związkowy, powoła alternatywny rząd.

4 maja - Deklaracja o przywróceniu niepodległości Republiki Łotewskiej; początek okresu przejściowego do niepodległości.

1991

11-13 stycznia - Atak wojsk sowieckich na litewskie obiekty rządowe
i próba zamachu stanu ze strony platformistów; 14 ofiar śmiertelnych i
373 rannych. W Rydze i Tallinie ludność stawia barykady.

13/14 stycznia - Prezyden Rosji, Borys Jelcyn uznaje suwerenność
państwową Estonii, Łotwy i Litwy jako podmiotów prawa międzynarodowego.

29 lipca - Litwa i Federacja Rosyjska uznają swą niepodległość i podpisują protokuł o wzajemnej obronie.

19 sierpnia - Litwa ratyfikuje układ z Rosją.

19-21 sierpnia - tzw. pucz Janajewa w Moskwie. Załamanie się władzy Gorbaczowa i otwarcie drogi do porozumienia z Rosją Jełcyna.

20 sierpnia - Komitet Estonii i Sowiet ogłaszają wspólnie
przygotowaną w nocy Deklarację o zakończeniu okresu przejściowego do
niepodległości i powołują Konstytuantę.

21 sierpnia - Sowiet ogłasza koniec okresu przejściowego i
"faktyczne przywrócenie niepodległości państwowej Republiki Łotewskiej"
na podstawie Konstytucji z 15 lutego 1922 roku

22 sierpnia - Islandia jako pierwsza uznaje niepodległość państw bałtyckich.

Opracował Józef Darski

Autor publikacji
INTERMARIUM