OLIGARCHICZNY SYSTEM POLITYCZNY NA UKRAINIE

OLIGARCHICZNY SYSTEM POLITYCZNY NA UKRAINIE

Ukraińską scenę polityczną można analizować rozpatrując układ partii politycznych i ich programy, ale słuszniejsze byłoby spojrzenie przez pryzmat oligarchicznych klanów nomenklaturowych rządzących krajem. Ukraina musi trzymać się procedur demokratycznych, jeśli chce być traktowana normalnie na arenie międzynarodowej. Jeśli formy demokratyczne mają być zachowane, klany oligarchiczne nie mogą funkcjonować bezpośrednio w polityce, dlatego musiały utworzyć partie polityczne. Spójrzmy, jak powstawał kapitał nomenklaturowy i które sektory własności nomenklaturowej stoją za poszczególnymi stronnictwami. Powie nam to o wiele więcej o scenie politycznej kraju, niż bezpłodne rozważania programów partyjnych, zaś spory partyjne w rzeczywistości okażą się konfliktami o kontrolę nad poszczególnymi sektorami gospodarki i płynącymi stąd dochodami. Rola stronnictw wywodzących się z dawnej opozycji antysowieckiej jest od 1992 roku w istocie marginalna i sprowadza się do udzielania poparcia wybranej partii pro lub antyprezydenckiej czyli stojącemu za nią klanowi oligarchicznemu.

Punktem zwrotnym, od którego można mówić o przywróceniu pełni władzy już uwłaszczonej nomenklatury było objęcie stanowiska premiera przez jej przedstawiciela, Leonida Kuczmę (październik 1992 - wrzesień 1993).

Leonid Kuczma był sekretarzem komitetu partyjnego (1981-1982), a później zastępcą głównego konstruktora (wtedy wszedł do nomenklatury Politbiura KPU) i wreszcie dyrektorem kompleksu zakładów rakietowych „Piwdenne” w Dniepropietrowsku (1986-1992), a więc związany był z kompleksem wojskowo-przemysłowym (wpk), podporządkowanym bezpośrednio Moskwie. Kuczma został premierem po czysto administracyjnym rządzie Rosjanina Fokina (wrzesień 1990-październik 1992) wbrew woli Krawczuka, pochodzącego z zachodniej części Ukrainy i reprezentującego nomenklaturę ideologiczną.

Po swojej dymisji Kuczma wraz z Władimirem Hryniowem zorganizował spośród czerwonych dyrektorów Międzyregionalny Blok Reform, wypowiadający się za gospodarką rynkową, a następnie został przewodniczącym nomenklaturowego Związku Przemysłowców i Przedsiębiorców (grudzień 1993 - lipiec 1994). Na propozycję dyrektorów Dniepropietrowska, Doniecka i Charkowa, a więc największych ośrodków przemysłowych, zgłosił swoją kandydaturę na prezydenta w przedterminowych wyborach 1994 roku. Do ich rozpisania zmusił Krawczuka strajk górników Donbasu zorganizowany przez czerwonych dyrektorów popierających Kuczmę.

Po zwycięstwie Kuczmy nad pozbawionym własnej bazy politycznej Krawczukiem, system oligarchiczny mógł rozwinąć się w pełni w oparciu o nomenklaturę przemysłową Wschodniej Ukrainy. Partie były zakładane przez ministrów lub premierów w oparciu o biznesmenów z podległych im sektorów gospodarki, którzy w trosce o własne bezpieczeństwo i możliwo>ść drenowania budżetu państwa nie mogli pozostać poza danym ugrupowaniem, natomiast masę członkowską takich stronnictw stanowią pracownicy zakładów, co rzecz jasna nie ma nic wspólnego z rzeczywistym poparciem społecznym i tłumaczy masowość oligarchicznych organizacji politycznych w sytuacji zagrożenia bezrobociem.

Najpoważniejszą siłą polityczną jest aktualnie blok proprezydencki liczący obecnie 226 mandatów i składający się z trzech ugrupowań: sojuszu wyborczego „Za Jedną Ukrainę”, koalicji Związku Demokratycznego i Demokratycznej Partii Ukrainy oraz Socjaldemokratycznej Partii Ukrainy (zjednoczonej). W rzeczywistości jest to główna, choć nie jedyna, siła oligarchiczna postkomunistycznej nomenklatury na Ukrainie.

W skład koalicji „Za Jedną Ukrainę”, na czele której stanął całkowicie zależny od Kuczmy dotychczasowy szef administracji prezydenta Wołodymyr Lytwyn, wchodzą: Partia Agrarna, Partia Ludowo-Demokratyczna (NDP), Partia Przemysłowców i Przedsiębiorców, Partia Regionów i „Trudowa Ukraina”. Wszystkie wymienione stronnictwa powstały w latach 1996-2001, gdyż ich wspólną cechą jest pozycja w gospodarce i w praktyce nieograniczony dostęp do kasy państwowej, zdobyte dzięki opiece prezydenta Leonida Kuczmy.

Dobrym przykładem ugrupowania oligarchicznego pokrywającego się z jednym z sektorów gospodarki jest Agrarna Partia Ukrainy (APU), założona w grudniu 1996 roku przez Katerynę Waszczuk, przewodniczącą kołchozu (1979-1995) i szefa agrofirmy „Kołos” (od uwłaszczenia w 1990 roku), pierwotnie członka Chłopskiej Partii Ukrainy (SelPU) i w latach 1998-2002 wiceprzewodniczącą Komitetu Rady Najwyższej d/s apk („agrarno-promysłowyj kompleks). Waszczuk wybrana po raz pierwszy posłem do Rady Najwyższej w 1994 roku dzięki SelPU, w 1998 roku przystąpiła już do proprezydenckiego klubu parlamentarnego „Odrodzenia Regionów” Ołeksandra Wołkowa, kontrolującego sektor apk (patrz niżej). SelPU działała w latach 1992-2002 i reprezentowała przewodniczących kołchozów - przeciwników prywatyzacji ziemi. Stronnictwo założone przez szefa kołchozu „Kosmos” Kostiantyna Dowhania i ministra rolnictwa Ołeksandra Tkaczenkę, występowało w zawsze w sojuszu z Partią Socjalistyczną Ołeksandra Moroza. W 1998 roku SelPU liczyła 100 tys. członków, ale już przed następną kampanią parlamentarną zanikła, co odzwierciedla z powodzeniem przeprowadzoną akcję uwłaszczania się dyrektorów kołchozów, którzy jako szefowie agrofirm wylądowali w APU. Ponadto w ich interesie było pozostawać w zgodzie z Ołeksandrem Wołkowem.

W styczniu 1999 roku z polecenia Wołkowa Mychajło Hładij, w latach 1980-tych dyrektor kolchozu, został wicepremierem d/s apk, a w maju objął kierownictwo Agrarną Partią Ukrainy (Waszczuk została wiceprzewodniczącą). Do APU należy m.in. Rusłan Bodełan, mer Odessy w latach 1998-2002, a poprzednio I sekretarz komitetu miejskiego KPU. W 1999 roku APU weszła w skład sojuszu „Nasz Wybór”, popierającego reelekcję Kuczmy. Obecnie APU liczy 100 tys. członków, można więc powiedzieć, że przejęła bazę SelPU.

Dłuższą historię posiada Partia Ludowo-Demokratyczna - NDP. Powstała ona w lutym 1996 roku z połączenia Partii Demokratycznego Odrodzenia Ukrainy (PDWU), Kongresu Pracowniczego (TKU) i części działaczy porozumienia „Nowa Ukraina”. Na czele NDP stanął ostatni sekretarz Komsomołu i szef TKU, Anatolij Matwijenko (od 1985 r. członek Sekretariatu Komsomołu), a jego zastępcami zostali Wołodymyr Fiłenko, instruktor rajkomu KPU, później przewodniczący PDWU i sekretarz „Nowej Ukrainy” oraz Ołerksandr Jemeć, były wykładowca w szkole KGB. NDP jednoczyła nomenklaturę i komsomolców - zwolenników liberalizmu gospodarczego i samouwłaszczenia. Jej główną część stanowiła PDWU, która powstała z platformy demokratycznej KPU w grudniu 1990 roku, kiedy było już wiadomo, iż partii komunistycznej nie da się zreformować i zwolennicy transformacji masowo ją opuszczali zakładając inne stronnictwa, zdolne do rywalizacji w warunkach demokracji formalnej. W 1990 roku, po wyborach republikańskich, w których mogło startować wielu kandydatów, o czym zadecydowano na XIX konferencji KPZS w lipcu 1988 roku, partia komunistyczna faktycznie utraciła władzę, a jej funkcjonariusze przenieśli się do struktur państwowych, które teraz stanowiły centrum decyzyjne. Wyrazem tego procesu było uniezależnienie się najwyższych sowietów od biur (politbiur) republikańskich kompartii.

TKU istniał w latach 1993-1996 i wbrew nazwie nie jednoczył pracowników tylko młodą nomenklaturę. „Nowa Ukraina” powstała w czerwcu 1992 roku jako baza polityczna Kuczmy i rywalka Kongresu Sił Narodowo-Demokratycznych (KNDS). „Nowa Ukraina” jednoczyła nowych czerwonych biznesmenów i pod tym względem była poprzedniczką NDP, a jej główną część składową stanowiła PDWU. W kierownictwie „NU” znaleźli się m.in. Fiłenko (przewodniczący 1992), Wołodymyr Łanowyj, Jemeć, Hryniow (przewodniczący 1993-1995), Kuczma, Wiktor Pynzenyk, Juchim Jechanurow, Taras Stećkiw, Walerij Pustowojtenko. W 1995 roku przewodniczącym porozumienia został Jewhen Kusznariow, mer Charkowa, a jego zastępcami Matwijenko (TKU) i Fiłenko (PDWU). „Nowa Ukraina” była pierwsza partią władzy, zwłaszcza, że Kusznariow został szefem administracji prezydenta (grudzień 1996-listopad 1998). W latach 1997-1999 tę funkcję pełniła już NDP, która w tym czasie liczyła 160 tys. członków. Praktycznie przez jej szeregi przewinęli się wszyscy przedstawiciele aparatu władzy pierwszej kadencji prezydenta Kuczmy. W 1999 roku doszło jednak w partii do rozłamu i Matwijenko, który chciał postawić Kuczmie pewne warunki poparcia jego reelekcji, musiał z NDP odejść. Zastąpił go Pustowojtenko, ale partia straciła na znaczeniu jako stronnictwo „ludzi Kuczmy”. W tym czasie odeszli z NDP tacy funkcjonariusze jak Fiłenko, Jemeć, Stećkiw i inni.

Partia Przemysłowców i Przedsiębiorców założona została dopiero w styczniu 2000, kiedy jej przewodniczący, Anatolij Kinach przestał być pierwszym wicepremierem w rządzie Juszczenki i potrzebował własnego stronnictwa. Kinach zaczynał od NDP, a w latach 1996-1998 był przewodniczącym Ukraińskiego Związku Przemysłowców i Przedsiębiorców, więc swoje stronnictwo założył w oparciu o podległych sobie biznesmenów.

Partię Regionów zaczął tworzyć w lipcu 2000 roku Mykoła Azarow z Doniecka, od 1996 roku szef administracji podatkowej, poprzednio członek kierownictwa Partii Pracy. Partia kilkakrotnie zmieniała nazwę by przyjąć jej obecne brzmienie w marcu 2001 roku. Pierwotnie PR połączyła 5 drobnych stronnictw oligarchicznych, m.in. „Solidarność” Petro Poroszenki (patrz niżej), Partię Pracy Walentyna Łandyka i Partię Regionalnego Odrodzenia mera Doniecka Wołodymyra Rybaka. „Solidarność” założona w 1997 roku została pomyślana jako partia gubernatorów typu rosyjskiej „Jedności”, ale Poroszenko nie potrafił skonsolidować obwodowych elit politycznych i po wystąpieniu z Partii Regionów przeniósł się latem 2001 roku do „Naszej Ukrainy” Wiktora Juszczenki. Jego zadanie przejął Rybak, w latach 1976-1988 funkcjonariusz KPU, tworząc w 1997 roku polityczną nadbudowę donieckiej grupy biznesowej. Partia Pracy powstała jeszcze w 1992 roku łącząc nowych czerwonych biznesmenów Doniecka. Na jej czele stanął Łandyk, ówczesny dyrektor Nord S.A.

Prawdziwym „właścicielem” Partii >Regionów jest Rinat Achmetow, prezydent FK Szachtar, reprezentant donieckiej oligarchii, który działa w sojuszu z donieckim gubernatorem Wiktorem Janukowyczem oraz byłym wicepremierem Juchymem Zwiahilskim i wspomnianymi już Azarowem i Rybakiem. Przewodniczącym ugrupowania został ostatecznie wicepremier Wołodymyr Semynożenko (dawniej NDP). Partia Regionów liczy obecnie 460 tys. członków. Każda firma potrzebuje przecież zwolnień z podatków.

Ukraina Pracownicza - „Trudowa Ukraina”, rzecz jasna nie ma nic wspólnego z pracownikami. Utworzono ją w maju 2000 roku, a jej działacze, np. Wiktor Pinczuk, tworzyli w 1998 roku blok wyborczy „Trudowa Ukraina”. W jego skład wchodziło 6 małych ugrupowań, z których najważniejszym był Ukraiński Kongres Obywatelski jednoczący rosyjskie środowiska przede wszystkim Donbasu. Kierował nim Ołeksandr Bazyliuk (członek władz PDWU), następnie szef Partii Słowiańskiej. Po klęsce wyborczej oligarchowie postanowili wykorzystać jeszcze raz samą nazwę „Trudowa Ukraina”.

Ihor Szarow, Andrij Derkacz i Wiktor Pinczuk pierwszym przewodniczącym partii zrobili Mychajło Syrotę (dawniej NDP), ale nie chciał on zadowolić się rolą figuranta i wystąpil z partii. Wówczas kierownictwo objął najpierw Szarow (dawniej w NDP), a następnie Serhij Tyhypko, po wymuszonej dymisji z szefa ministerstwa przemysłu w gabinecie Juszczenki. O charakterze partii decydują trzy osoby: Pinczuk, Tyhypko i Derkacz.

Wiktor Pinczuk, zięć prezydenta Kuczmy, urodzony w 1960 roku w Kijów, od 1983 roku pracował jako inż. metalurg i naukowiec w Dniepropietrowsku; został biznesmenem dzięki pierwszemu teściowi Arszawie, zastępcy kierownika obwodowego wydziału zdrowia w Dniepropietrowsku. W 1990 roku rozpoczęła się na szeroką skalę prywatyzacja nomenklaturowa. Pinczuk został wówczas szefem grupy inwestycyjnej „Interpajp”, zajmującej się eksportem rur i wyrobów metalurgicznych, produkowanych przez państwowe zakłady. W ten sposób dokonywano akumulacji kosztem sektora państwowego. Żona Pinczuka, Ołena została prezesem rady nadzorczej banku komercyjnego „Kredyt-Dnipro”, zaś matka szefem „Fundusz pomocy społecznej”. Później Pinczuk odkupił za grosze akcje swego zakładu od robotników, których zmuszono do sprzedaży nie płacąc im pensji.

W 1992 roku metalurdzy rywalizowali z wpk o obsadę stanowiska premiera i przegrali (Kuczma). Wyrazem kompromisu zawartego przez obie grupy w 1997 roku, były kijowskie kariery Pinczuka i Tyhypki, za którym stało prorosyjskie lobby metalurgiczne z Doniecka. Jednocześnie właśnie wtedy metalurdzy zerwali z ówczesnym wicepremierem Pynzenykiem, posądzanym o prozachodnią orientację, gdyż bali się oddalania od Rosji.

W 1998 roku Pinczuk wstąpił do NDP i został posłem; był już właścicielem 65 proc. akcji Interpajp i uzyskał wpływ, razem z A. Derkaczem, na kijowską gazetę „Fakty”. W 2000 roku Pinczuk wygrał rywalizację z Wołkowem o wpływy na dworze Kuczmy, dlatego Demsojuz (patrz niżej) pozostał poza blokiem „Za Jedną Ukrainę”.

Najbliższy współpracownik biznesowy Pinczuka, Andrij jest synem Leonida Derkacza (do lutego 2001 szefa Służby Bezpieczeństwa Ukrainy) i autorem koncepcji „Razem z Rosją do Europy”.

Leonid Derkacz studiował z Kuczmą w Dniepropietrowsku, a następnie pracowali razem w „Piwdennym”. Później Derkacz awansował na zastępcę szefa obwodowego KGB, a jego syn Andrij ukończył szkołę KGB w Moskwie (1990-1993). W 1994 roku ojciec był już zastępcą, a po zwycięstwie Kuczmy, szefem SBU, natomiast Andrij zastępcą kierownika Kontrolnego Służby Prezydenta, który zajmował się nadzorem nad biznesem i mediami, a później pomocnikiem premiera Pustowojtenki (1998).

Z kolei przyjacielem A. Derkacza jest Wadym Rabinowicz. Wyszedł on w 1990 roku z więzienia, gdzie spędził 8 lat za nielegalne produkowanie drzwi, i rozpoczął działalność gospodarczą dzięki współpracy z naczelnikiem działu gospodarczego swego więzienia. W 1991 roku prowadził już handel między metalurgami, kopalniami i koksowniami. Na jednej operacji zarabiał 120 tys. dolarów, tzn. przechwytywał nadwyżkę wypracowana przez te trzy sektory gospodarki. Był dyrektorem „Osteksu”, firmy-córki „Nordeksu” Łuczanskiego mafioza z Kiszyniowa. W 1995 roku Rabinowicz utworzył koncern R.C. Group, kupował gazety, stacje radiowe i telewizyjne, utworzył kanał tv 1+1.

Gdy otrzymał obywatelstwo Izraela, założył razem z Wołkowem Izbę Handlową Ukraina-Izrael i sprowadził na Ukrainę 9 kompanii izraelskich, które dokonały inwestycji na sumę 1 mld dolarów.

W roku 1998 Rabinowicz finansował proprezydencką i biznesową Partię Zielonych Ukrainy Witalija Kononowa. W tym też czasie został przewodniczącym Kongresu Żydów Ukraińskich, a jego zastępcą został Surkis, ale wywołało to sprzeciw grupy Horbulina-Ziselsa (b. dysydent), którzy zarzucali Rabinowiczowi kryminalne pochodzenie jego fortuny. Podczas gdy Rabinowicz miał związki z Żydami w USA, grupa opozycjonistów utrzymywała bliskie stosunki z władzami Izraela. Początkowo Rabinowicz nie mógł wrócić do Izraela, ponieważ toczy się tam przeciwko niemu śledztwo za przynależność do mafii. Jednocześnie utracił stanowisko doradcy prezydenta, prawdopodobnie dlatego, że próbował rozgrywać przeciwko Kuczmie Tkaczenkę. Na przełomie roku 1998/1999 utracił również kanał tv 1+1, a jednocześnie powstał konkurencyjny Kongres Żydów Ukraińskich, do którego przystąpił Pinczuk i wreszcie w czerwcu 1999 roku SBU zabroniła Rabinowiczowi wjazdu na Ukrainę na 5 lat.

Tyhypko, ur. w 1960 roku, od roku 1986 był kierownikiem wydziału agitacji i propagandy, a następnie pierwszym sekretarzem komsomołu w Dniepropietrowsku (1989-1991), w październiku 1991 roku został już wiceprezesem zarządu banku komercyjnego „Dnipro”, a następnie prezesem „Prywatbanku” (1992-1997). W latach 1995-1996 „Prywatbank” zajmował się transferami dewiz; w 1995 roku wywieziono z Ukrainy przez ten bank 88 mln dolarów, 295 mld rubli i 8,3 mln DM, a wwieziono na Ukrainę 60 tys. dolarów. Bank ma swój oddział na Cyprze i można powiedzieć, że zajmował się m. in praniem pieniędzy. Nic więc dziwnego, że w 1997 roku Tyhypko został wicepremierem d/s reformy ekonomicznej. Z gabinetu Juszczenki musiał ustąpić ze >względu na rywalizację z Julią Tymoszenko. Obecnie Tyhypko jest właścicielem towarzystwa ubezpieczeniowego TAS, TAS-inwestbanku, TAS-komercbanku (d. „Kijewprywatbank”, b. część „Prywatbanku”), fabryki budowy maszyn TAS-Komet oraz zakładów „Dneprometiz” i TEKO w Dniepropietrowsku.

Związek Demokratyczny - Demsojuz został utworzony przez Ołeksandra Wołkowa w maju 1999 roku w oparciu o wcześniej zorganizowaną przez niego frakcję parlamentarną „Odrodzenie Regionów” oraz fundację „Ochrona Społeczna”, która sfinansowała w tym samym roku powtórny wybór Kuczmy na stanowisko prezydenta. Demsojuz znalazł się poza koalicją „Za Jedną Ukrainę” ze względu na osobiste ambicje Wołkowa, który utracił wpływy w roku 2001. W wyborach 2002 roku razem z Partią Demokratyczną Ukrainy Demsojuz zdobył zaledwie kilka mandatów.

Ołeksander Wołkow, ur. w 1948 roku, studiował ekonomikę handlu. W 1989 roku został dyrektorem kombinatu owocowego jednej z dzielnic Kijowa, co wykorzystał do założenia kooperatywy „Dekor”, która mogła przejmować nadwyżkę z firmy państwowej. Po dwu latach „Dekor” wszedł do składu kompanii WGW, a ta do WAM. Następnie Wołkow założył szereg joint ventures: z Francuzami - WTA, Węgrami i Holendrami - Subita, Belgami - Belur, które handlowały produktami spozywczymi, ubraniami i samochodami (1990/1991).

W roku 1992 Wołkow założył kompanię tv „Hrawis” dla ówczesnego premiera Kuczmy, a następnie został członkiem Rady Przemysłowców i Przedsiębiorców przy premierze(1993), wkrótce dostał się też do kierownictwa Związku Przemysłowców i Przedsiębiorców promującego Kuczmę na prezydenta. Gdy po wyborach został jego pomocnikiem, otrzymał zadanie kontrolowania j.v. i kapitału zachodniego; w latach 1994-1998 od niego zależały główne decyzje ekonomiczne. Od 1997 roku Wołkow stał się głównym faworytem prezydenta.

Po roku 1994 Wołkow opanował rynek towarów rolnych i metodami policyjnymi (napady) podporządkował sobie dawnych ludzi Krawczuka. W okresie 1995-1998 jego najbliższym współpracownikiem był Rabinowicz.

W 1998 roku Wołkowowi nie powiodła się kampania wyborcza do parlamentu. W listopadzie doprowadził do dymisji Kusznariowa (wiceprzewodniczący NDP) ze stanowiska szefa administracji prezydenta i rozpoczął wojnę z NDP wytaczając sprawę kryminalną przeciwko synowi Matwijenki. W roku 2000 jego wpływy zaczęły jednak maleć, a w następnym roku utracił pozycję faworyta na rzecz Pinczuka.

Ihor Bakaj, ur. w 1963 roku technik leśnictwa 1982, najpierw pracował w klubie piłki nożnej we Lwowie, a następnie wyjechał rąbać drewno w Jakucji. W 1991 roku utworzył kooperatywę „Kozackie sprawy” obejmującą kawiarnię i rzeźnię, w 1992 roku w Kijowie założył firmę „Weles”, która następnie weszła w skład kompanii „Republika” (handel żywnością). Bakaj był człowiekiem ministra przemysłu Anatolija Hołubczenko (1992-1995). Jego drugim patronem był Jewhen Marczuk, zastępca szef KGB Ukrainy (1990), następnie dyrektor Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (1991-1994) i wreszcie premier (1995-1996). Nie wiadomo tylko jak się z nimi poznał.

W roku 1994 „Respublika” zobowiązała się spłacić długi Ukrainy za rok 1993 wobec Turkmenii i otrzymała od niej gaz o wartości 663 mln dolarów. Państwo zwolniło „Respublikę” z opłat i koncern zarobił 0,5 mld dolarów. Ostatecznie jednak długu nie spłacono. Partnerem Bakaja został Ihor Szarow, który włączył do swoją firmę „Inkopmark” z Kirowohradu do „Respubliki”. Bakaj mógł działać dzięki „opiece” ówczesnego prezydenta Krawczuka i byłego premiera Masoła. Nic więc dziwnego, że Kuczma po dojściu do władzy uruchomił przeciw Bakajowi prokuraturę, ale „Respublikę” uratował pożar, wówczas gazem z Turkmenii zajęli się Rosjanie i ukraińska filia Gazpromu - Itera. Bakaj szybko też zmienił patronów.

W roku 1995 „Respublika” weszła do spółki akcyjnej „Interhaz” z większościowym udziałem amerykańskiego ADI; „Interhaz” rozpoczął konkurencję z „Jedynymi systemami energetycznymi Ukrainy” Tymoszenko, popieranymi przez Łazarenkę, co miało mu po upadku premiera znacznie ułatwić dalszą karierę biznesową. Zaczął współpracować z Gazpromem, od którego kupował gaz. Wkrótce został wiceministrem przemysłu gazowego i naftowego (1997-1998). W roku 1998 Bakaj został szefem „Naftohazu Ukrajiny”, który od 1 września 1998 roku otrzymał od Kuczmy monopol na dostawę gazu, co wyeliminowało z rynku „Jedyne Systemy Energetyczne” Tymoszenko i „Olhaz” UNRu. W tym okresie ukończył wydział prawa (1994-1998).

Choć skończyła się współpraca z Szarowem, doradcą Kuczmy, pojawił się nowy partner - Tyhypko, a przede wszystkim Wołkow. Bakaj został posłem w 1995 roku, a gdy stał się bliskim człowiekiem Wołkowa (1998), pomógł mu wyprowadzić z NDP gazowników i stworzyć frakcję „Odrodzenia Regionów”. Początkowo aktywny w „Demsojuzie” Wołkowa, w roku 2000 przystąpił do Reformy - Kongresu (RiP), ponieważ Wołkow zaczął już wówczas tracić wpływy. Proponował też współpracę Juszczencę za pozbycie się Tymoszenki z rządu. Wicepremier odpłaciła Bakajowi, stwierdzając, iż 2,8 mld dług wobec Rosji za gaz obciąża nie Ukrainę ale jego „Naftohaz”.

Bakaj jest zwolennikiem, wbrew Kuczmie, budowy rurociągu dessa-Brody i przeciwnikiem sprzedaży rurociągów Rosjanom.

Demokratyczna Partia Ukrainy - DemPU powstała w marcu 1990 roku w środowisku pisarzy, którzy z polecenia organizacji partyjnej Związku Pisarzy Ukrainy zakładali w 1989 roku Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz pieriestrojki - UNR. Byli to głównie byli ”szestydesatnicy”, tworzący w latach 1960-tych nurt narodowego komunizmu pod parasolem ochronnym ówczesnego I sekretarza Petro Szełesta, a gdy go zabrakło (1972) podporządkowali się breżniewowskiej linii partii i pod dyktando KGB opluwali swoich kolegów, którzy przeszli do opozycji i powędrowali do łagrów.

W 1990 roku tacy pisarze jak Wołodymyr Jaworiwskyj, Dmytro Pawłyczko, Iwan Dracz, prawnik Serhij Hołowatyj i in. wystąpili z już niepotrzebnej KPU i założyli DemPU (marzec). Początkowo za najbliższą sobie uznawali PDWU, ale w 1992 roku poparli Krawczuka i utworzyli wówczas razem z URP, z którą rywalizowali o kontrolę nad Ruchem (patrz niżej), Kongres Sił Narodowo-Demokratycznych; była to ostatnia próba przeciwstawienia się uwłaszczonym postkomunistom z „Nowej Ukrainy” (PDWU). Po 1994 roku DemPU próbowała bez powodzenia odgrywać samodzielną rolę. Demokratyczna Partia Ukrainy weszła w sojusz z Demsojuzem od czasu przejęcie jej kierownictwa w 1998 roku z rąk Jaworiwskiego przez Hannę Antoniewę. Wówczas dawni reformiści partyjni stali się ostatecznie przybudówką oligarchów z apk.

Hanna Antoniewa ur. w 1961 roku ukończyła Instytut Pedagogiczny w Kirowohradzie w 1989 roku i rozpoczęła pracę w komitecie miejskim Komsomołu w Kirowohradzie. Organizowała młodzieżowe grupy sportowe, przekazując na sport część pieniędzy zarobionych przez młodzieżowe brygady mieszkaniowe.

W 1990 roku Antoniewa stanęła na czele zamkniętej spółki akcyjnej „Lubawa”. Jej promotorem biznesowym został Walerij Kalczenko, zastępca szefa komitetu wykonawczego w Kirowohradzkim, kierującego sektorem rolniczym w obwodzie (1990-1992), a od 1996 roku minister d/s nadzwyczajnych sytuacji. To Kalczenko zapoznał Antoniewą z Wołkowem, jej nowym sponsorem. Od tego momentu (1996) zaczęła się „współpraca” „Lubawy” z państwową rozlewnią win - „Artemida”. Antoniewa inwestowała w „Artemidę” i skupowała zbankrutowane firmy państwowe produkujące wódki i likiery. W 1997 miała też już dwie cukrownie i dostarczała 20 proc. produktów spirytusowych w kraju. Oczywiście przejęła też „Artemidę”.

Z podatków „Artemidy” pochodzi 20 proc. budżetu obwodu i 70 proc. budżetu Kirowohradu. Antoniewa spłaciła też w 1998 roku zaległe emerytury i pensje budżetówki w Kirowohradzie.

Dzięki kontaktom z Wołkowem podstawą grupy finansowej Antoniewy stał się przemysł apk obwodu Kirowohradzkiego. Łanowyj, który przeciwstawił się kontrolowaniu przez Antoniewę sektora apk, utracił stanowisko szefa Funduszu Majątku Państwowego.

W RN Antoniewa przeniosła się z frakcji NDP do „Odrodzenia Regionów” Wołkowa.

W marcu 1998 roku pracownicy „Artemidy” wstąpili do DemPU, dzięki czemu na zjeździe partii delegaci wybrali Antoniewę nową przewodniczącą. Można powiedzieć, że na to stanowisko wyznaczył ją Wołkow. W 1999 roku DemPU oczywiście poparła już kandydaturę Kuczmy.

Historia partii socjaldemokratycznej jest ciekawym przykładem przejęcie organizacji politycznej przez grupę biznesową.

W maju 1990 roku odbył się zjazd założycielski SDPU; w 1991 roku pod kierownictwem Ołeksandra Suchoniako partia poparła kandydaturę prezydencką Czornowoła, w 1992 roku nowy przewodniczący, Jurij Zbytniew, członek „Nowej Ukrainy” udzielił poparcia Kuczmie. Następnie szefem SDPU został Buzdugan. W 1994 roku ówczesny minister sprawiedliwości i założyciel Partii Praw Człowieka, Wasyl Onopenko dokonał zjednoczenia z socjaldemokratami i zwolennikami Mychajło Hreczki z Partii Sprawiedliwości, natomiast zwolennicy Buzdugana utworzyli konkurencyjną SDPU. Gdy w 1995 roku Onopenko przestał być ministrem, partię wyrejestrowano i dlatego musiała zmienić nazwę na SDPU (zjednoczona). W tym samym roku do zarządu zjednoczonych socjaldemokratów wszedł Wiktor Medwedczuk (w 1996 roku został zastępcą Onopenki) i w ciągu trzech lat jego przyjaciele przejęli ugrupowanie, a w październiku 1998 roku Onopenko po odejściu z SDPU(o) założył własną SDPU. W 1998 roku SDPU(z) zdobyła 25 a w 2002 roku 31 mandatów do RN.

Wiktor Medwedczuk jako prawnik był obrońcą z urzędu opozycjonistów: Jurija Lytwyna (1979) i Wasyla Stusa (1980); współpracował wówczas z KGB. W 1990 roku został przewodniczącym Związku Adwokatów. Medwedczuk należy do tzw. siódemki kijowskiej, w skład której wchodzą również jego brat Ihor oraz Hryhorij Surkis, Walentyn Zhurskyj, Bohdan Hubskyj, Jurij Karpenko i Jurij Lach. Tworzą oni wierzchołek kijowskiego klanu oligarchicznego. Ze względu na kontakty zagraniczne należy wspomnieć, iż siódemka należy do mniejszości żydowskiej na Ukrainie.

Lach pracował najpierw w aparacie kijowskiego komsomołu (1988-1990) i w 1990 roku w wieku 24 lat został zastępcą kierownika kijowskiej filii komercyjnego Moskiewskiego Banku Innowacyjnego. Następnie - jak na komsomolca przystało - został naczelnikiem wydziału kredytów w Inkobank i AB Inko, zarządzał operacjami bankowymi w AB „Diłowej Rosji” (1991) i wreszcie awansował na naczelnika wydziału walut „Ukrajiny” (1992), dawniej Agroprombank kierowany przez Hetmana, oznacza to w iż w rzeczywistości Lach zajmował się transferami środków budżetowych poprzez banki komercyjny do spółek nomenklaturowych i operacjami dewizowymi nomeklatury, w tym transferami dewiz na konta zagraniczne.

W momencie gdy rozpoczynała się prywatyzacja nomenklaturowa Karpenko i Hubskyj byli młodymi naukowcami cybernetykami. Hubskyj przygotował projekt Ukraińskiego Banku Kredytowego, którego dyrektorem w 1992 roku został Lach.

Prawdziwym „padrone” całej siódemki był jednak Zhurskyj, mer Kijowa w latach 1979-1990 i przewodniczący Asocjacji stolic republik związkowych Moskwy i Leningradu. W 1990 roku Zhurskyj przeszedł do biznesu, gdzie działał za pośrednictwem Surkisa współpracującego od 1989 roku z Medwedczukiem.

Hryhorij Surkis ur. w 1949 roku w Odessie, pracował w zarządzie budynków rady miejskiej Kijowa, jako jego kierownik (1988-1991) mógł je sprywatyzować w 1991 roku. Była to pierwsza prywatyzacja w sektorze państwowym. Tak więc w 1991 roku siódemka dokonała już samouwłaszczenia i mogła przejść do działalności na większą skalę.

W 1991 roku Surkis utworzył towarzystwa powiernicze „Ometa” i „Ometa-Inster” oraz j.v. z Amerykanami. 21.12.1992 siedem firm Surkisa, Medwedczuka i Zhurskiego połączyło się w piramidę finansową „Ometa XXI stulecia” i w następnym roku wypuścili akcje, które nabyło 12 tys. osób. W 1994 roku „Ometa XXI stulecia” płaciła 600 proc. dywidendy, a następnym roku już nic; za jej akcje sprzedawane poprzednio za 1000 do 1350 rubli w 1996 roku płacono 2,4 kopiejki. W ten sposób siódemka pozbawiła oszczędności swoich naiwnych inwestorów.

Od 1992 roku Ihor Surkis, Bohdan Hłubskyj, Jura Karpenko, Jura Lach rozpoczęli operacje w sektorze naftowym; uzyskiwali kredyty oprocentowane na 5-7 proc., podczas gdy roczna inflacja wynosiła 2,5 tysiąca proc. (1992) i sprowadzali ropę oraz ją przerabiali. Tak nisko oprocentowane kredyty dla nomenklatury związanej z komsomołem, bezpieką i wpk były metodą przepompowywania środków z budżetu państwa poprzez bank narodowy i finansowane przezeń banki komercyjne.

W 1992 roku Surkis założył koncern „Sławutycz”, a Hubskyj został szefem jego rady dyrektorów. W 1994 roku Krawczuk udzielił mu klauzuli największego uprzywilejowania, dzięki czemu „Sławutycz” dostarczała wówczas 12 proc. produktów naftowych na rynku ukraińskim. W tym samym roku „Ometa” kupiła klub sportowy „Dynamo”, stworzony pod egidą KGB/SBU. W 1996 roku Surkis został wiceprzewodniczącym Federacji Piłki Nożnej i przewodniczącym Ligi zawodowej.

Za poparcie kandydatury Krawczuka w wyborach prezydenckich za „Sławutycz” zabrała się specjalna komisja państwowa powołana przez Kuczmę i „Ometa” pozostała bez dywidendy za 1995 rok. Dzięki jednak pośrednictwu Dmytro Tabacznyka, szefa administracji prezydenta (lipiec 1994 - grudzień 1996), siódemce udało się przejść w 1996 roku do właściwego obozu.

W 1999 roku m. in. dzięki spikerowi RN Medwedczukowi powstała w parlamencie proprezydencka większość, a Surkis stał się po Wołkowie i Pinczuku trzecią osobą przy Kuczmie.

Od 1998 roku za pośrednictwem Ukraińskiego Banku Kredytowego siódemka kontroluje w różnym stopniu firmy „obłenerho” Zakarpacia, Chersonia, Czernihowa, Kirowohradu, Ternopola, Sum, Lwowa, Połtawy, Kijowa.

Każdy obwód ma swój „obłenerho”, tj. przedsiębiorstwo dostarczające energie elektryczną lokalnym firmom i mieszkańcom. Z sektora tego wypompowano 10 razy więcej pieniędzy niż weń zainwestowano, co było możliwe dzięki przepisowi, iż „obłenerho” może państwowym elektrowniom płacić tylko 20 (później 30 i 40) proc. należności za elektryczność, choć samo od klientów pobiera pełne opłaty.

Uwłaszczenie nomenklatury objęło sektor energii elektrycznej na końcu, tj. po 1993 roku, kiedy już sprywatyzowano sektory związane z eksportem: metalurgiczny, chemiczny i naftowy.

Należy uściślić, iż reprezentantem interesów siódemki w radach nadzorczych „obłenerho” był do 2001 roku Kostiantyn Hryhoryszyn (patrz niżej), obywatel rosyjski, jeden z kierowników konsorcjum „Metalurhija” (zakłady metalurgiczne, „Połtawenerho” i bank „Zeus”) oraz razem z Lewonem i Ołeksandrem Wartanianami kierownik funduszu inwestycyjnego „Court Holding” Reprezentuje też na Ukrainie rosyjskie towarzystwo „Sozidanije”, które posiada kontrolne pakiety akcji największych zakładów ukraińskich.

Inna dwójka członków zarządu SDPU(z) współpracująca z siódemka to - Ihor Płużnikow pochodzący z nomenklatury przemysłowej, następnie dyr. towarzystwa „Diłowyj Swit” i specjalista od papierów wartościowych oraz Ołeksandr Zinczenko sekretarz komsomołu d/s agitacji i propagandy (1988-1989), później dyrektor korporacji TB nadającej na III kanale ukraińskiej tv.

W latach 1996-1999 SDPU (z) opanowuje telekanał „Inter”. Szef kanału Ołęksandr Zinczenko został zastępcą Medwedczuka w partii. Siódemka posiada też kilka radiostacji, kanały tv 1+1 i TET oraz część UT-1, dziennik „Deń”, „Naszą Hazetę” oraz wpływy w „Kijewskich Wiedomostiach”.

Stosunki Medwedczuka z Kuczmą ochłodziły się dopiero w 2000 roku, kiedy Medwedczuk wyczekująco zareagował na skandal kasetowy i zbyt natarczywie sugerował, iż zostanie następcą Kuczmy w 2004 roku. Za karę Medwedczuk utracił stanowisko wicespikera RN. Władzę Medwedczuka ograniczył też Wołodymyr Lytwyn, co spowodowało otwarty konflikt między nimi, a finansowe możliwości na rynku naftowym siódemki zmniejszył gabinet Juszczenki, w szczególności zaś Julia Tymoszenko wprowadzając nowe reguły gry. Stało się to obok związków siódemki z kapitałem rosyjskim, jednym z powodów nieprzejednanej wrogości do Juszczenki i Bloku J.T. Stosunki z prezydentem poprawiły się w 2002 roku, kiedy Medwedczuk został szefem administracji prezydenta na miejsce Wołodymyr Lytwyna wybranego przewodniczącym parlamentu.

Sojusz byłego premiera Wiktora Juszczenki „Nasza Ukraina” stara się zajmować pozycję neutralną wobec Kuczmy, tym bardziej że jego członkowie wywodzą się z dotychczasowych stronnictw proprezydenckich. „Nasza Ukraina” nie jest też porozumieniem antykomunistycznym, jak się wielu wydaje, ale ugrupowaniem, któremu ton nadają postkomunistyczni technokraci i raczej bankowcy niż sektory wielkiego przemysłu i nośników energii,.

W „Naszej Ukrainie” Wiktora Juszczenki znalazły się jako założyciele: oba Ruchy, Partia Republikańsko-Chrześcijańska Porowskiego, Reforma i Porządek Pynzenyka oraz Solidarność Poroszenki, a jako zwykli członkowie: Partia Liberalna Szczerbania, Kongres Ukraińskich Nacjonalistów Sławy Stecko, Partia Młodzieżowa Pawłenki, Naprzód Ukraino Musijaki i Sojusz Chrześcijańsko-Ludowy Stretowycza. Ponadto z „Naszą Ukrainą” stowarzyszyło się 118 różnych organizacji. W wyborach 2002 roku „Nasza Ukraina” uzyskała 119 mandatów, ale 7 posłów zostało następnie usuniętych z klubu za głosowanie na Wołodymyra Lytwyna.

Juszczenko ur. w 1954 roku rozpoczął karierę w roku 1985, kiedy z pracownika wiejskiego oddziału Banku Państwowego awansował na stanowisko zastępcy kierownika wydziału finansowania kołchozów i apk obwodu sumskiego, a w 1986 na zastępcę wydziału republikańskiego w tym sektorze. Następnie pracował w ukraińskiej filii Agroprombanku, na czele której od 1987 roku stał Wadym Hetman. W jego osobie Juszczenko uzyskał opiekuna i promotora. W 1990 roku Hetman przekształcił Agroprombank w komercyjny bank „Ukrajina”, czyli przepompownię pieniędzy budżetowych dla nomenklaturowych spółek w sferze apk. Przyszły premier awansował z szefa wydziału ekonomicznego (1987) na zastępcę szefa zarządu (grudzień 1989) i wreszcie na zastępcę Hetmana (kwiecień 1992). Wtedy właśnie Hetman został dyrektorem Narodowego Banku Ukrainy i dlatego Juszczenko faktycznie kierował bankiem „Ukrajina”, chociaż formalnie prezesem pozostawał Hetman. „Ukrajina” dawała nomenklaturze kredyty pod gwarancje państwowe.

W styczniu 1993 roku Hetman podał się do dymisji z NBU i zaproponował na swoje stanowisko Juszczenkę, który będzie kierował Narodowym Bankiem Ukrainy do grudnia 1999 roku. Swoim pierwszym zastępcą w NBU Juszczenko mianował Wołodymyra Stelmacha, przyjaciela Hetmana ze starej finansowej nomenklatury sowieckiej, a drugim Ołeksandra Kirejewa z banku „Ukrajina”. W 1996 roku Juszczenko zreformował system finansów Ukrainy i wprowadził hrywnę. Należy jednak zaznaczyć, iż do 1994 roku NBU przyznawał fikcyjne kredyty (dotacje) nomenklaturze, a później już „tylko” finansował banki komercyjne, które dawały faktycznie dotacje czerwonym biznesmenom. W 1999 roku NBU zasilił „Ukrajinę”.

Przyszły premier, podobnie jak większość ludzi prezydenta Kuczmy, zaczynał od NDP; członkiem jej Rady Politycznej został w 1996 roku ale po roku wycofał się z partii. Hetmana zastrzelono 21 kwietnia 1998 roku, kiedy był szefem Ukraińskiej Giełdy Walutowej, a więc kontrolował transfery walutowe na krótko przed wybuchem sierpniowego kryzysu finansowego i był odpowiedzialny za operacje z obligacjami wewnętrznej pożyczki państwowej>. Od tego momenty zabrakło Juszczence opiekuna i 1999 roku musiał zawrzeć porozumienie z Wołkowem by bronić się przeciwko atakom Medwedczuka, którego interesy finansowe naruszył. Ceną było przejście banku „Ukrajina” do komercyjnej struktury „Ukrros”, kontrolowanej przez Wołodymyra Saciuka, człowieka Wołkowa; jednocześnie Juszczenko został szefem rady nadzorczej fundacji „Ochrony Społecznej” Wołkowa. Nie zaszkodziło Juszczence, że jego brat, Petro był akcjonariuszem Pierwszego Banku Inwestycyjnego, którego prezesem rady nadzorczej był Hetman, a on sam był szefem rady akcjonariuszy (1997). Bank sprzedawał na rynku wewnętrznym obligacje państwowe, które kupował od NBU, co umożliwiało mu grę na kursach. Zysk na obligacjach ukraińskich wynosił do 70 proc. Kryzys 1998 roku kosztował Ukrainę utratę 3 mld rezerw walutowych a jej kredytodawcy utracili 50-60 proc. sum zainwestowanych w obligacje.

W 1999 roku, kiedy z nadania Wołkowa Juszczenko został premierem, zakazując operacji barterowych poważnie wzmocnił państwo i ograniczył dochody oligarchów, tak że mógł spłacić 1,7 mld hrywen długu wobec emerytów. Oligarchowie na operacjach barterowych zarabiali do 200 proc. gdyż nie płacili od nich podatków.

Kandydaturę Juszczenki na premiera popierali, oprócz Wołkowa, również Tyhypko, Pynzenyk i Tymoszenko. Po nominacji Juszczenko zaproponował na swojego następcę w NBU oczywiście Stelmacha. Umacniający się u władzy klan Hetmana reprezentuje oligarchów związanych z miejscowymi, ukraińskimi interesami. Reformy przeprowadzone przez wicepremier Tymoszenko w sektorze energetycznym uderzyły w interesy oligarchów związanych z Rosją: Wołkowa-Bakaja, Surkisa-Medwedczuka i Jewhena Marczuka. Wojna z Wołkowem prowadzona przez Tymoszenko skłóciła szefa Demsojuzu z premierem.

W „Naszej Ukrainie” prawą ręką Juszczenki jest Petro Poroszenko, pełniący funkcje szefa sztabu wyborczego.

Roman Bezsmertnyj, były członek NDP i były przedstawiciel Kuczmy w RN oraz jego obrońca w czasie skandalu kasetowego, układał listy kandydatów „Naszej Ukrainy” i dzielił kwoty między poszczególne partie. Razem z Hryniowem zajmował się kwestiami organizacyjnymi koalicji.

Do najbliższych współpracowników Juszczenki należą: Jurij >Jechanurow (TKU, NDP później >RiP) były minister gospodarki (1997),były wicepremier Wiktor Pynzenyk, Oleh Rybaczuk były szef aparatu premiera, finansista należący do grupy Hetmana i prof. literatury ukraińskiej Mykoła Żułynski (RiP).

Wśród oligarchów finansujących działalność premiera należy wymienić Jewhena Czerwonenkę, byłego kierownika Rezerwy Państwowej i honorowego prezesa koncernu „Orłan” (napoje, apk), utrzymującego stosunki z organizacjami żydowskimi w USA, w tym z Rolandem Lauderem. Drugim filarem jest Dawid Żwania, obywatel Ukrainy i Cypru zajmujący się wydobyciem nafty i gazu, szef Brinkford S.A. i właściciel stoczni w Kerczu, cementowani w Bachczysaraju i kombinatu w Zaporożu. Żwania utracił wpływy m.in w „obłenerho” na rzecz SDPU(z) Medwedczuka. Wspólnikiem Żwanii w Brinkfordzie jest Aleksander Joseliani należący do mafijnej rodziny Dżaby Joselianiego w Gruzji.

Spośród członków „Naszej Ukrainy” do ugrupowań typowo oligarchicznych należy Partia Liberalna Wołodymyra Szczerbania i „Solidarność” Petra Poroszenki. Partię Liberalna założył w Doniecku jeszcze we wrześniu 1991 roku Ihor Markułow, prezes koncerny „Aton”. Po wyjeździe Markułowa zagranicę partię przejął Szczerbań.

Szczerbań, ur. w 1950 roku, w latach pieriestrojki był dyrektorem Universamu „Ukrajina” w Doniecku. W roku 1990 zasiadł w radzie miejskiej Doniecka, w której kontrolował zaopatrzenie sklepów, dzięki czemu mógł brać łapówki, jednocześnie więc został przewodniczącym związku kupców obwodu donieckiego (1990-1992); w latach 1992-1994 był zastępcą szefa Komitetu Wykonawczego Rady Miejskiej Doniecka tj. podejmował wszystkie decyzje ekonomiczne w mieście; następnie został przewodniczącym donieckiej rady obwodowej (1994-1996) i wreszcie szef administracji prezydenta obwodu donieckiego (1995-1996), a później sumskiego (od 1999).

Szczerbań jest właścicielem SP Gefest handlującego produktami naftowymi. Swoja partię założył w Doniecku jeszcze we wrześniu 1991 roku. Po tym jak Szczerbań zagłosował na Lytwyna w wyborach na spikera RN, został usunięty z klubu „Naszej Ukrainy”.

Petro Poroszenko - „król czekolady” oficjalnie swoje firmy przepisał na ojca, ale faktycznie jest właścicielem koncernu Ukrprominwest, do którego należą m.in. stocznia „Leninska Kuźnia”, Bank „Mrija”, salon samochodowy, największe przedsiębiorstwo taksówkowe Kijowa, cukrownie i fabryka cukierków. Innymi finansowymi filarami „Solidarności” są Wołodymyr Skomarowskyj dealer Forda, właściciel towarzystwa ubezpieczeniowego, i firm produkujących i handlujących materiałami budowlanymi oraz Jewhen Korabkim, król restauracji w obwodzie winnickim.

Reformę i Porządek założył prof. ekonomii na Uniwersytecie Lwowskim i były wicepremier Wiktor Pynzenyk. W pierwszym okresie uwłaszczania się nomenklatury (1989-1992) Pynzenyk był dyrektorem Lwowskiego Instytutu Zarządzania. Początek partii dał klub parlamentarny Pynzenyka „Reforma”. W październiku 1997 roku powstała partia RiP, jednocząca wielu byłych komsomolców opowiadających się za liberalizmem gospodarczym. RiP jest ukraińska syntezą Balcerowicza i Piskorskiego. Znaleźli się tu tacy ludzie z platformy demokratycznej w KPU, potem PDWU i „Nowej Ukrainy” jak Fiłenko, Hryniow i Taras Stećkiw (także UNR i NDP), były szef MSZ Borys Tarasiuk oraz Taras Czornowił (syn Wiaczesława), Mychajło Kosiw i Ołena Bondarenko z UNR, Serhij Sobolew (PDWU) i Serhij Teriochin (od 1988 r. pracuje w bankowości). RiP pozostawał w sojuszu z UNR Czornowoła i Udowenki.

Obecnie oba Ruchy od dawna już nie mają nic wspólnego z antysowiecką opozycją z 1991 roku. Kiedy z Ruchu odeszli zwolennicy DemPU i URP, wszystkie trzy ugrupowania rywalizowały o dominację nad nurtem narodowo-demokratycznym, ale powoli cała centroprawica narodowa uległa marginalizacji. W 1992 roku Czornowił udzielił ograniczonego poparcia Krawczukowi, ale Ruch przyczynił się do upadku rządu Fokina, otwierając Kuczmie drogę do stanowiska premiera. W 1993 roku Czornowił oświadczył, iż Ruch staje w opozycji do wszystkich struktur władzy, co w praktyce oznaczało opozycje przeciwko prezydentowi Krawczukowi. Próba Larysy Skoryk i Porowskiego utworzenia prokrawczukowskiego Ogólnonarodowego Ruchu zakończyła się niepowodzeniem.

Do dziś polityka Czornowoła pozostaje kontrowersyjna. Kiedy w 1991 roku we Lwowie przyszła do niego delegacja byłych dysydentów by poinformować go, że wśród jego lwowskich współpracowników jest oficer KGB Lelyk, odpowiedzialny za prześladowania opozycjonistów w Kijowie, w tym śmierć jednego z nich, szef NRU obiecał pozbyć się go i ... awansował Lelyka na szefa swego sztabu wyborczego w Kijowie. Takie postępowanie Czornowoła można interpretować jako chęć oparcia się na KGB lub zależność od tej instytucji.

Na rozłam w Ruchu można patrzeć jako na konflikt między zwolennikami prezydenta Kuczmy (NRU Czornowoła, później Udowenki) i Jewhena Marczuka (URN Kostenki), ale możemy też spojrzeć przez pryzmat interesu ekonomicznego. Część działaczy Ruchu na czele z Olehem Iszczenko utworzyła firmę „Olhaz” i zaczęła handlować ropą, ale w 1998 roku monopol w tej dziedzinie uzyskał od prezydenta „Naftohaz” kierowany przez Ihora Bakaja. Wówczas działacze związani z „Olhazem” przeszli do opozycji wobec Czornowoła, który pozostał wierny prezydentowi Kuczmie, co doprowadziło w lutym 1999 roku do rozłamu.

Po śmierci Czornowoła w wypadku samochodowym (zamachu) na czele NRU stanął stary komunista i były przedstawiciel Ukrainy przy ONZ (1985-1991), Hennadij Udowenko, również związany z oligarchami. Jego przyjacielem jest Ołeksander Tretiakow, członek NRU, właściciel kompanii handlującej ropą naftową „Atek 95” i sieci stacji benzynowych „Tiko”.

Na czele nowego Ludowego Ruchu Ukrainy (NRU) stanął Jurij Kostenko, w latach 1992-1998 minister ochrony środowiska.

Kongres Ukraińskich Nacjonalistów powstał w 1993 roku w wyniku powrotu organizacyjnego OUN (Bandery) na Ukrainę.

Partię Republikańsko-Chrześcijańska założyli w 1997 roku wychodźcy z URP, Mykoła Porowski, były wiceprzewodniczący i Mychajło Horyń, jeden z założycieli i przewodniczący URP (1992-1995). Trzecim człowiekiem partii jest brat Ihora, Oleh Bakaj, prezes rady dyrektorów Interhaz S.A., poprzez którego stronnictwo związane jest z Kuczmą i w 1999 popierało jego reelekcję.

Pozostali trzej członkowie „Naszej Ukrainy” są niewielkimi stronnictwami i nie odgrywają samodzielnej roli, ale należy podkreślić, iż nazwa Partii Młodzieżowej jest myląca, ponieważ jej główną siłą są przemysłowcy i bankierzy.

Do przeciwników prezydenta Kuczmy można zaliczyć Blok Julii Tymoszenko i Socjalistyczną Partię Ukrainy, które jednak nie mogą porozumieć się między sobą, gdyż SPU zwalcza gospodarkę rynkową, której uwłaszczeni komsomolcy Julii są zdecydowanymi zwolennikami.

W skład Bloku J.T. wchodzi jej własna partia „Batkiwszczyna” („Ojczyzna”), wywodząca się z dniepropietrowskiego klanu byłego premiera Pawła Łazarenki i jego „Hromady”, „Sobór” Anatolija Matwijenki, socjaldemokraci Onopenki i republikanie.

Zaznaczmy, iż z dniepropietrowskiej nomenklatury pochodzili nie tylko Breżniew i Szczerbicki (I sekretarz KPU 1972-1989), ale również Kuczma, Łazarenko, Pinczuk i Tyhypko, co wynika z faktu, iż tutaj właśnie mieści się największy na Ukrainie ośrodek wpk.

Urodzona w 1960 roku Julija Tymoszenko ukończyła ekonomię i do nomenklatury dostała się dzięki teściowi. Henadij Tymoszenko kierował centralą kin w obwodzie Dniepropietrowskim. W 1989 roku otworzył wideosalony i uzyskał pierwsze poważne dochody. W 1990 Tymoszenko został rady dzielnicowej w Dniepropietrowsku.

Julia Tymoszenko należała do grupy najwcześniej uwłaszczających się komsomolców; w 1988 roku założyła z mężem kooperatywę świadczącą usługi dla ludności, a w rok później została szefową centrum młodzieżowego „Terminal” powstałego z pomocą lokalnego komsomołu. Promotorem tej działalności był przyjaciel rodziny i szef wydziału propagandy i agitacji komsomołu Dniepropietrowsku, Ołeksandr Turczynow. Można więc domniemywać się, iż przez ręce Tymoszenków przechodziły fundusze komsomołu przeznaczone dla samouwłaszczającej się nomenklatury.

Drugim opiekunem Tymoszenków był Pawło Łazarenko, który w 1991 roku został sekretarzem komitetu obwodowego partii w Dniepropietrowsku d/s apk. W maju tego roku rodzina Tymoszenków (mózgiem operacji był teść) utworzyła korporację „Ukraińska benzyna”, ukraińsko-cypryjskie j.v., którego 10 proc. akcji należało do młodych Tymoszenków, a 85 proc. do O. Hrawcia, właściciela „Chimnaftu”, obywatela Izraela. Zaznaczmy, iż Cypr jest siedzibą nomenklaturowych spółek sowieckich od czasów pieriestrojki. W 1992 roku „Ukraińska benzyna” stała się monopolistą zaopatrującym w produkty naftowe firmy sektora apk obwodu Dniepropietrowskiego, a więc podlegające Łazarence.

Henadij Tymoszenko został wkrótce szefem koncernu „Sial” zajmującego się wydobyciem marmurów i granitów, dzięki czemu rodzina sprywatyzowała kilka kamieniołomów.

Początkowo „opiekunem” Julii Tymoszenko był Jewhen Marczuk (SBU).

W roku 1995 „Ukraińska benzyna” stała się podstawą utworzonego z 20 firm koncernu „Jedyne Energetyczne Systemy Ukrainy” - „JESU”; 85 proc. akcji „JESU” należy do United Energy International Ltd., a Tymoszenko została jej dyrektorem generalnym. Koncern Tymoszenko objął również dwa banki komercyjne: „Piwdenkombank” i „Słowiański”. Bank „Słowiański” powstał już w sierpniu 1989 roku, a jego szef Boris Mordechajowicz Feldman został uwięziony w roku 2001. Prokuratura oskarżyła kierownictwo banku o nielegalne wywiezienie z kraju 1,2 mld dolarów, w tym 1 mld miał należeć do „JESU”.

W roku 1995 „JESU” zapłaciło długi Ukrainy wobec Turkmeni i otrzymało gaz (jak Bakaj); koncern dostarczał wówczas gaz do obwodów: donieckiego, Dniepropietrowskiego, czerkaskiego, sumskiego, połtawskiego, kirowohradzkiego i mikałajiwskiego. „JESU” patronował Łazarenko, który udzielił koncernowi reżym największego uprzywilejowania i ściągnął Julię do Kijowa. Gdy Łazarenko został premierem, „JESU” kontrolowało 25 proc. gospodarki ukraińskiej i miało wartość 11 mld dolarów.

Na początku 1997 roku Turczynow ożywił małe ugrupowanie „Hromada”, którego przewodniczącym został Pawło Łazarenko, a wiceprzewodniczącą Tymoszenko (październik 1997), od 1997 poseł we frakcji proprezydenckiej. Po upadku Łazarenki (lipiec 1997), Tymoszenko walczyła z Gazpromem i prezydentem, a nawet została szefem gabinetu cieni. Kuczma jednak zabrał się za wszystkich ludzi Łazarenki, a interesami Tymoszenko zajęła się prokuratura. Sąd nakazuje jej zapłacić zaległe podatki, Tymoszenko zmieniła więc front i jesienią 1998 roku spotkała się z Kuczmą, następnie opuściła władze „Hromady” i w marcu 1999 roku dokonała rozłamu zakładając razem z Turczynowem klub parlamentarny „Batkiwszczyna”, a następnie partię o tej samej nazwie. W rządzie Juszczenki została wicepremierem d/s energetyki i usunęła ministra paliw Tułuba (człowiek Surkisa) oraz dogadała się z Gazpromem (2000).

Rywalizacja o kontrolę nad sektorem energetycznym i płynącymi zeń dochodami powoduje, iż największymi przeciwnikami Julii Tymoszenko są obecnie Wołkow i Bakaj, Medwedczuk i Surkis oraz Jewhen Marczuk. To zaś oznacza, iż na płaszczyźnie politycznej nie może być mowy o kompromisie między Demsojuzem i zjednoczonymi socjaldemokratami z jednej a „Batkiwszczyną” z drugiej strony.

Po zdymisjonowaniu z rządu w styczniu 2000 roku 9 lutego Tymoszenko założyła Forum Ocalenia Narodowego, które w grudniu przekształciło się w Blok J.T. i w wyborach 2002 roku zdołało uzyskać 24 mandaty. >Po dymisji Tymoszenko na krótko aresztowano ale jej mąż przebywał w więzieniu rok (2000-2001).

Drugim obok „Batkiwszczyny” ugrupowaniem komsomolskim w Bloku jest partia „Sobór”. Założył go w grudniu 1999 roku Anatolij Matwijenko, po tym jak został usunięty z NDP za konflikt z Kuczmą. Matwijenko był ostatnim I sekretarzem komsomołu (1989-1991), a następnie szefem TKU i NDP. Zastępcami Matwijenki w „Soborze” zostali: były szef sztabu gen. Anatolij Łopata, przewodniczący grupy antymafia w RN, Hryhorij Omelczenko i przewodniczący „Związku Czarnobyla”, Wołodymyr Szowkoszytnyj.

W skład Bloku weszła też Partia Socjaldemokratyczna Onopenki oraz Ukraińska Republikańska Partia nestora opozycji antysowieckiej, Łewko Łukianenki. URP wywodzi się ze Związku Helsińskiego założonego przez byłych członków Komitetu Helsińskiego z 1976 roku zwolnionych z więzień w ramach pieriestrojki. Członkowie Związku chcieli założyć w 1988 roku własny Ruch na rzecz przebudowy we Lwowie, a gdy władze to uniemożliwiły, współtworzyli z partyjnymi pisarzami działającymi pod kontrola Krawczuka i KGB Ludowy Ruch Ukrainy na rzecz pieriestrojki (UNR). Rywalizacja z grupą partyjną i stronnikami Czornowoła o kontrolę nad NRU zakończyła się wyjściem członków Związku z Ruchu i utworzeniem URP. W 1992 roku, gdy URP poparła Krawczuka i chciała budować niepodległą Ukrainę razem z suwerenkomunistami, oderwała się od niej radykalna grupa Stepana Chmary - Ukraińska Konserwatywno-Republikańska Partia. W wyborach 1998 roku URP wzięła udział w bloku z UKRP i KUNem. Obecnie UKRP przystąpiła do oligarchicznej „Batkiwszczyny”, a wieloletni więzień polityczny nurtu antysowieckiego i niepodległościowego, Chmara został doradcą byłej komsomołki, Julii Tymoszenko.

Można więc powiedzieć, że dawne ugrupowania antykomunistyczne po 10 latach zakończyły swój samodzielny byt polityczny jako dodatki do różnych stronnictw oligarchicznych i postkomunistycznych.

Socjalistyczna Partia Ukrainy należy obecnie obok Bloku Julii Tymoszenko do najzaciętszych wrogów prezydenta Kuczmy. Na czele SPU stanął Ołeksandr Moroz, w 1990 roku przywódca grupy 239 suwerenkomunistów, którzy przegłosowali Deklarację Suwerenności Ukrainy w ramach przyszłego nowego układu związkowego (16.07) i wybrali przewodniczącym Sowietu Leonida Krawczuka (23.07). Po wydaniu zakazu działalności KPU (30.08.1991), we wrześniu 1991 roku Moroz zaczął tworzyć nową partię; zjazd założycielski SPU odbył się 26 października 1991 roku. W 1994 roku Moroz został spikerem Rady Najwyższej i poparł prezydenta Kuczmę. Następnie popierał również umowę konstytucyjną między RN a prezydentem (7.07.1995) i nową Konstytucję (27-28.06.1996). W 1996 od SPU oderwała się o wiele radykalniejsza grupa Natalii Witrenko, która utworzyła Partię Postępowych Socjalistów (znikła ze sceny w 2000/2001 roku). Od 1997 roku SPU występowała w sojuszu z SelPU.

W 1999 roku Moroz przeszedł do opozycji przeciwko Kuczmie i w listopadzie następnego roku był głównym animatorem tzw. skandalu kasetowego (udostępnił nagrania Melnyczenki), a następnie zorganizował ruch „Ukraina bez Kuczmy”. W 2002 roku SPU zdobyła w RN 21 mandatów.

Za SPU stoją głównie ludzie sektora apk, jak były deputowany „Nowej Ukrainy”, Mykola Melnyk, który w 1987 roku podzielił swój kołchoz w obwodzie Winnickim na „paje” (indywidualne części); obecnie jest wicedyrektorem agrokorporacji „Łypiwka” i najpotężniejszym oligarchą rolniczym (ma prawie tyle prywatnej ziemi co Poroszenko).

Przedsiębiorcy popierający SPU muszą się jednak liczyć z kłopotami w prokuraturze, jak np. Mykoła Rudkowskyj, który był zmuszony zamknąć swoje firmy.

KPU wprawdzie 22 lipca 1990 roku została zarejestrowana jako partię oddzielną od KPZS, ale poparła pucz zorganizowany na polecenie Gorbaczowa przez Janajewa, za co ją zdelegalizowano.

Na wznowienie działalności KPU RN zezwoliła 14 maja 1993 roku, a już 19 czerwca odbył się zjazd KPU. Do KPU przeszło następnie wielu członków SPU, którzy traktowali ja jako organizację tymczasową. Przewodniczącym KPU wybrano Petro Symonenkę, byłego II sekretarza obwodu Donieckiego, a jego zastępcą został były pierwszy sekretarz KPU, Stanisław Hurenko. Okres 1991-1993 Symonenko przeczekał jako wicedyrektor „Ukrwuhelmasz”, pod opieką Juchima Zwiahilskiego, człowieka Kuczmy. W 1994 roku KPU atakowała Krawczuka i popierała Kuczmę. Jej kampanię finansowali czerwoni dyrektorzy Donbasu. W 1994 KPU uzyskała w sumie 94, a w 1998 119 mandatów. Obecnie KPU ze swymi 64 mandatami zajmuje stanowisko neutralne wobec prezydenta Kuczmy.

Po przewodniczącym najważniejszymi osobami w partii są: kierujący aparatem partyjny kasjer Hurenko i szef komunistów krymskich, Leonid Hracz popierany przez Ziuganowa. Hurenko ma poparcie Adama Martyniuka (za którym stoi Wołodymyr Lytwyn) i Walentyna Matwiejewa oraz utrzymuje związki z biznesem, przede wszystkim z sektora metalurgicznego, energetycznego i gazowego. W tym kontekście wymienia się związanego z biznesem rosyjskim Kostiantyna Hryhoryszyna (patrz wyżej), który zaczynał od współpracy z Łazarenką i Surkisem, a obecnie jest partnerem R. Achmetowa. KPU może też liczyć na „Prominwestbank” i „Prywatbank”. Biznesmenem jest również sam Hurenko i jego dobry znajomy, Jewhen Marmazow, członek Prezydium KPU, zajmuje się sprowadzaniem ropy i gazu z Rosji. Związki z Kuczmą Hurenko utrzymuje za pośrednictwem przyjaciela prezydenta, Ołeksandra Borowyka byłego członka zarządu SelPU i jednego z założycieli APU, ważnego przedstawiciela agrobiznesu.

Ten pobieżny przegląd biznesmenów-polityków jasno pokazuje, iż uczestnicy i beneficjenci transformacji wyraźnie dzielą się na dwa pokolenia; starsi, urodzeni przeważnie w między rokiem 1945 a 1950 (Hryniow, Pustowojtenko - 1945, Łandyk, Rybak - 1946, Azarow - 1947, Wołkow - 1948, Janukowycz, Martyniuk, Kononow, Semynożenko, Szczerbań, Waszczuk - 1950) należeli w 1989 roku do grupy 40-latków (urodzeni przed wojną stanowią finansowo słabszą grupę: Zwiahilskyj - 1933, Jemeć - 1935, Hurenko - 1936, Marmazow, Borowyk - 1938) nale

Jeżeli do nomenklatury przemysłowej, głównie Donbasu i Dniepropietrowska i uwłaszczyli się w tym sektorze; o wiele liczniejszą grupą jest pokolenie komsomolców, którzy debiutowali przeważnie w bankowości, naukach ekonomicznych i sektorze energetycznym. Można tu wyróżnić osoby urodzone w latach 1950-tych, które w 1989 roku miały około 35 lat (Kusznariow - 1951, Łanowyj, Hładyj - 1952, Matwijenko - 1953, Pynzenyk, Kinach, Juszczenko, Medwedczuk - 1954, Fiłenko - 1955, Zinczenko - 1957, Czerwonenko - 1959) i najbardziej mobilne pokolenie lat 1960-tych, które nie ukończyło jeszcze 30 roku życia (Pinczuk, Tyhypko, Tymoszenko - 1960, Szarow, Antoniewa, Markułow, Sobolew - 1961, Melnyk - 1962, Bakaj, Saciuk, Hubskyj, Teriochin - 1963, Turczynow, Karpenko, Stećkiw, Rybaczuk - 1964, Poroszenko - 1965, Lach - 1966, A. Derkacz - 1967).

Porównajmy teraz periodyzację samouwłaszczenia nomenklatury ukraińskiej i rosyjskiej wykorzystując schemat prof. Staniszkis.

W marcu 1986 roku na XXVII Zjeździe KPZS Gorbaczow mówił o konieczności „rzeczywistych rewolucyjnych zmian w gospodarce”. W tedy zezwolono na inwestycje zagraniczne pod warunkiem posiadania partnera sowieckiego. Stał się nim V Zarząd KGB i wydział gospodarczy KC KPZS. Joint ventures w Moskwie powstało 100, a na prowincji 600; funkcjonariusze zaczęli handlować surowcami kupowanymi po cenach państwowych w ZSRR i sprzedawanym po cenach światowych za dewizy. Według badań Instytutu Standforda jeszcze w roku 1992 80 proc. menedżerów j.v. było oficerami KGB. Na Ukrainie j.v. Wołkowa to dopiero okres 1990-1991.

Wzorcowym przykładem kariery rosyjskiego komsomolca są dzieje Michaiła Chodorkowskiego, w latach 1986-1987 zastępcy sekretarza organizacji we Frunze. Chodorkowski założył pod skrzydłami komsomołu „Centrum twórczości naukowo-technicznej młodzieży”, którego został dyrektorem (grudzień 1987-maj 1989). Owo Centrum zajmowało się sprowadzaniem z zagranicy komputerów. Już w maju 1989 (inne źródła podają rok 1988) Chodorkowski został dyrektorem komercyjnego banku innowacyjnego postępu naukowo-technicznego, późniejszego „MENATEPU”, w którym gromadził za zezwoleniem Gorbaczowa środki wysyłane przez kraje zachodnie na pomoc ofiarom Czarnobyla. Na Ukrainie banki komercyjne, z wyjątkiem „Słowiańskiego” (sierpień 1989) powstają nieco później, głównie w latach 1990-1991 (np. „Ukrajina”, „Dnipro”)

W roku 1990 Kruczina otrzymuje zadanie stworzenia sowieckich milionerów, zwraca się więc do jedynej odpowiedzialnej instytucji - KGB, prosząć jesienią o przesunięcie z KGB do aparatu KC pułkownika Leonida Wesołowskiego. Otrzymuje on zadanie urynkowienia majątku KPZS. Początek operacji musiał jednak być o rok wcześniejszy, o czym świadczy poniższy dokument.

KC KPZS. Ściśle tajne. 4 grudnia 1989 roku. O problemach własności partyjnej.

Jak świadczą nauki kompartii Europy Wschodniej nie przyjęcie odpowiednich działań w sprawie zalegalizowania majątku partyjnego odnośnie działalności handlowej ... w sposób nieuchronny grozi ciężkimi następstwami dla partii.

Symptomy niepokojące dla KPZS można zauważyć już dzisiaj. Potrzebne są koncepcje rozsądnego zaufania przy posługiwaniu się anonimowymi firmami, które maskują bezpośrednie związki z KPZS. Wszystko wskazuje na to, że cel ostateczny polega na tym, by razem z komercjalizacją pozostającej do dyspozycji własności partyjnej, planowo tworzyć struktury szarej gospodarki partyjnej, do pracy w których zostanie dopuszczony bardzo wąski krąg osób, określony przez sekretarza generalnego i jego zastępcę”.

Drugi dokument jest niestety niedatowany ale pochodzi najprawdopodobniej z tego samego okresu. Jest to zobowiązania podpisywane przez funkcjonariuszy przed Krucziną.

„Osobiste zobowiązanie wobec KPZS. Ja ..... członek KPZS od ... nr legitymacji partyjnej .... Niniejszym potwierdzam świadomą i dobrowolną decyzję zostania zaufaną osobą partii ... bez ujawniania swojej przynależności... Zobowiązuję się przechowywać i ostrożnie wykorzystywać w interesach partii powierzone mi środki finansowe i materialne, których zwrot gwarantuję na pierwsze żądanie. Uznaję za własność partii wszystkie środki zarobione przeze mnie na fundusz partii w efekcie działalności gospodarczej i gwarantuję przekazanie ich o dowolnym czasie i w dowolnym miejscu. Zobowiązuję się przestrzegać ścisłej tajemnicy powierzonych mi informacji. Podpis”.

Od początku roku 1990 „MENATEP” zarządza pieniędzmi KPZS i transferuje je na Zachód. Wesołowski opracowuje plan działania; pieniądze inwestowane są w fundacje, 3 mld rubli powierza się ludziom zaufanym, którzy wymieniają je na dolary.

Kruczina zginał 26 sierpnia 1991, kiedy już stało się jasne, że stary system runął. „MENATEP” rozwijał się dalej, uzyskując w 1995 roku 78 proc. drugiej rosyjskiej kompanii naftowej - „YUKOS”.

Pierwsza faza postkomunizmu - międzysektorowe przesuwanie środków, które według Staniszkis w Polsce i na Węgrzech przypada na okres 1984-1989, a w Rosji na lata 1988-1991 (banki komercyjne), należy raczej - jak widzieliśmy - datować w Rosji na lata 1986-1991 (początek j.v.), a na Ukrainie dopiero od roku 1988 (kooperatywy typu „Terminala” Tymoszenko), a na pełną skalę od roku 1990, co pokrywa się z uchwaleniem przez suwerenkomunistów Deklaracji Suwerenności, ogłaszającej przejęcie całego majątku państwowego na Ukrainie przez władze republikańskie. Na ogłoszenie niepodległości w 1991 roku i wyjście ze ZSRR można więc patrzeć jak na rezultat sukcesu pierwszej fazy samouwłaszczenia nomenklatury.

Druga faza - "bolszewicki liberalizm" - przypadająca w Polsce na lata 1990-1993, w Rosji, a zwłaszcza na Ukrainie ulega znacznemu spłaszczeniu i pokrywa się z premierostwem Kuczmy (1992-1993). Natomiast trzecia faza - oligarchizacja, przypadająca w Polsce na lata 1993-1997, a w Rosji na okres 1993-1998, na Ukrainie nie zakończyła się, nawet mimo kryzysu 1998 roku. Otwiera ją dojście do władzy Kuczmy w 1994 roku, a pełen jej rozkwit zaczyna się w roku 1996.

Jeśli schemat prof. Staniszkis okaże się prawdziwy, to należy się spodziewać, iż kapitalizm sektora publicznego (II okres postkomunizmu), który w Polsce zaczął się w roku 1997 i trwa do dziś, na Ukrainie rozpocznie się po ewentualnym zwycięstwie Juszczenki w wyborach prezydenckich 2004 roku. Nawet wtedy jednak oligarchia będzie ograniczana przez postkomunistycznych technokratów Juszczenki w sposób umiarkowany, gdyż bez kompromisu z nią dojście do władzy jest niemożliwe.

Źródła:
Bondarenko Kost`, Atłanty i kariatydy, Lviv 2000, s.183;
Chto je chto w Ukrajini, Kyjiv 1999;
Dzerkało tyżnia - www.zn.kiev.ua
Jaworiwśkyj Wołodymyr, Szczo ż my za narod takyj, Kyjiv 2001, s.85-86;
Ukraina kriminalnaja - www.cripo.com.ua