KTO I CZYM RZĄDZI NA UKRAINIE CZ. I

Przedstawiamy artykuł Kostia Bondarenki na temat stanu posiadania ukraińskich klanów oligarchicznych popierających prezydenta Leonida Kuczmy, a obecnie pretendujących do przejęcia po nim władzy i zablokowania wyboru Wiktora Juszczenki. Artykuł ukazał się w internetowym czasopiśmie „Prawda”.

Mówiąc o współczesnej ukraińskiej gospodarce i polityce zwykliśmy korzystać z terminów «oligarcha», «klan», rodzina». W międzyczasie sytuacja w środowisku klanowo-oligarchicznym zmienia się stopniowo, zachodzą różnorodne mutacje. W 1999 roku, podczas wyborów prezydenckich, na Ukrainie było kilka aktywnych osób. Minęło trochę czasu i już nikt poważnie nie mówi o wpływach Ołeksandra Wolkowa czy Ihora Bakaja. Przyszli natomiast inni ludzie. W ostatnim czasie sytuacja w tej sferze stała się bardziej złożona i zagmatwana. Zwiększyła się ilość graczy. Stworzono nowe reguły gry. Pojawiły się nowe interesy. Jak zatem obecnie wygląda pole gier politycznych i biznesowych na Ukrainie?

Grupa doniecka

Wbrew opinii o zwartości i jednolitości «grupy donieckiej» w rzeczywistości jest to konglomerat różnych grup i różnych interesów, jakie równoważą się wyłącznie dzięki jednemu czynnikowi – koniecznością stworzenia zbiorowego systemu bezpieczeństwa. Dlatego należy mówić nie o jednej «grupie donieckiej», ale o kilku grupach, które mogą konkurować i nawet walczyć ze sobą na poziomie regionalnym, ale są w wystarczającym stopniu zjednoczone w działaniach na arenie zewnętrznej. Według „Inwest-gazety” – „mimo, że każda grupa przemysłowo-finansowa z obwodu donieckiego ma swój biznes, to w polityce doniecczanie zwykle trzymają się razem.”

Obecnie pod kontrolą ludzi z regionu donieckiego znajdują się stanowiska: premiera Ukrainy (W. Janukowycz), pierwszego wicepremiera i ministra finansów (M. Azarow), wicepremiera ds. kompleksu paliwowo-energetycznego (W. Hajduk), pierwszego wiceprzewodniczącego parlamentu (H. Wasiliew), pierwszego pomocnika prezydenta i przewodniczącego rady nadzorczej „Ukrtelekomu” (S. Lowoczkin), kierownika Państwowego Urzędu Wykonywania Kar (W. Lewoczkin), pierwszego zastępcy głowy NAK „Naftohaz Ukrainy” (О. Szeludczenko), przewodniczącego Fundacji Państwowego Majątku Ukrainy (М. Czeczetow), przewodniczącego rady nadzorczej „Oszczadbanku” (Е. Prutnyk).

W parlamencie grupa doniecka jest reprezentowana przez dwie frakcje – Regiony Ukrainy (przewodnicząca Raisa Bohatyrowa) i Europejski Wybór (przewodniczący Wołodymyr Pechota). W sumie obie frakcje mają 63 deputowanych. Spośród grup donieckich warto wydzielić:

1. „Starszą grupę doniecką”

Przedstawiciele starszego pokolenia donieckich polityków i biznesmenów obecnie utracili swoje wpływy na sytuację w regionie. Stosunek do nich ze strony młodszych kolegów odznacza się zwyczajnym szacunkiem i zasadami tradycji. Starsze pokolenia to pokolenia pionierów biznesu. To oni dyktowali modę na początku lat 1990-tych. Oni w 1993 roku dokonali pierwszego pochodu na Kijów pragnąc zdobyć władzę – i zdobyli ją (wtedy od władzy został odsunięty premier Kuczma, p.o. premiera został Juchim Zwiahilśkyj, a pierwszym wicepremierem Walentym Łandyk). Po pewnym czasie Leonid Kuczma wyrządził poważne szkody Donieckowi. Zwiahilśkyj znalazł się w Izraelu, a biznes grupy donieckiej poniósł znaczne straty.

Starsza grupa doniecka reprezentowana była przede wszystkim przez deputowanych Juchima Zwiahilśkiego, W. Łandyka, Wołodymyra Bojka, Wołodymyra Szczerbania (choć ostatni stoi nieco na uboczu grupy); sami doniecczanie wyrażają się o nim bez szacunku. Zdarzało się słyszeć taką opinię: „U nas biznes rozwija się „według pojęć”, а Szczerbaniowie (Wołodymyr i nieżyjący obecnie Jewhen) nie liczyli się z prawem.”

Pod kontrolą starszej grupy donieckiej ciągle znajdują się fabryki „Nord”, agrofirma „Szachtar”, kopalnia im. Zasiadka, częściowo – Mariupolski Kombinta Metalurgiczny im. Ilicza - MMK.

Do grupy weteranów należy również deputowani Heorhij Skundar i Mykola Jankowskyj. Skundar stoi na czele Nowokramatoprskiej Fabryki Budowy Maszyn, Jankowskyj największego na Ukrainie koncernu chemicznego „Styrol”. Szczególną uwagę przyciąga dyrektor MMK Wołodymyr Bojko. Jeden z reliktów epoki «czerwonych dyrektorów», współpracownik legendarnego Ołeksandra Bulandy, który w 1993 roku był jednym z kandydatów na urząd premiera i konkurentem L. Kuczmy. W. Bojko dłuższy czas stoi na czele Mariupolskiego Kombinatu Metalurgicznegi im. Ilicza. Był w stanie spowodować, że Rada Najwyższa przyjęła ustawę o sprzedaży kolektywowi pracowniczemu przedsiębiorstwa pakietu kontrolnego akcji. Po pewnym czasie Bojko obronił przedsiębiorstwo przed próbami konkurentów wszczęcia sprawy o bankructwo fabryki. W struktury MMK wchodzi Doniecki Kombinat Chemiczno-Metalurgiczny, a sam Bojko walczy o Donieckie Złoża Rud Cynowych – jedne z największych na świecie. MMK przekazano w zarząd również lotnisko w Mariupolu.

Ogniwem, które łączy starszą i młodszą generację doniecczan jest dawny mer Doniecka, a obecnie deputowany Wołodymyr Rybak. Ma on wpływy na miejski średni biznes w Doniecku oraz pewną kontrolę nad Pierwszym Ukraińskim Międzynarodowym Bankiem (nie tak dawno były pracownik banku – Ihor Juszko został nowym faworytem Kuczmy, za pośrednictwem którego prezydent skrytykował politykę kadrową pierwszego wicepremiera Mykoły Azarowa - dzięki Azarowowi Juszko nie został ministrem finansów).

2. Środowisko biznesowe Rinata Achmetowа

37-letni prezes klubu piłkarskiego „Szachtar” Rinat Achmetow, według ocen niektórych zagranicznych publikacji (chodzi o «Wprost»), jest najbogatszym człowiekiem na Ukrainie. Jego kapitał liczony jest w miliardach dolarów. Jeszcze niedawno media ogłosiły schemat według którego działa Achmetow i informację o przedsiębiorstwach, które kontroluje w całości lub częściowo. Tak więc Rinat Achmetow jest akcjonariuszem „Dongorbanku” i właścicielem ponad 60% akcji firmy „Luks”. Do Achmetowa należy 90% akcji kompanii „Sistem Kapital Menedżment”. Za pośrednictwem SKM Аchmetow kontroluje 98% TRK „Ukraina”, 24% akcji Kramatorskiego Zakładu Budowy Maszyn im. Kujbyszewa, 24% Kerczeńskiego Kombinatu Metalurgicznego, 27% Drużkiwskiego Zarządu Kopalń Rudy, 52% domu handlowego „Azowstal”, 17% kompanii ubezpieczeniowej „Asko”, 99% akcji FK „Szachtar”, 99% akcji hotelu „Donbas-Pałac”. Do niego należy 98% akcji browaru „Sarmat”.

Poprzez „Sarmat” Achmetow kontroluje 50% akcji firmy „Połtawpywo”, 93% akcji Kombinatu Piwa Bezalkoholowego „Krym”, 90% Ługańskiego Zakładu Piwowarskiego, 51% Kombinatu Piwa Bezalkoholowego „Dnipro”, 70% Kijowskiego browaru №1. Trwa proces przejmowania przez „Sarmat” struktur kijowskiej „Obołonii”. Oprócz tego do Achmetowa należy 60% firmy „Hefest” і 51% akcji operatora komórkowego DSS. Zbliżona do Achmetowa jest grupa „АRС”. W Doniecku popularna jest legenda, według której skrót „ARC” rozszyfrowuje się jako „Alik, Rinat, Samson”. Trudno sprawdzić wiarygodność tej informacji. Jednak rzeczywiście wiadomo, że „Samsona” (Jakowa Bogdanowa) zabito w kwietniu 1995 roku. W październiku 1995 roku od wybuchu na stadionie na tamten świat odszedł „Аlik Hrek” – prezydent FK „Szachtar” Achat Bragin. Rinat Achmetow nigdy nie demonstrował swojej przynależności do grupy „ARC”, jednak utrzymuje przyjacielskie stosunki z dyrektorem generalnym „ARC” Ihorem Humeniukiem. Eksperci słusznie zaliczają „ARC” do grupy Achmetowa.

Dzisiaj „ARC” kontroluje DCHK „Krasnodonwuhillia”, DCHK „Dobropilliawuhiillia”, kopalnię „Komsomolec Donbasu”, DCHK „Мakijiwkawuhillia”, DCHK „Krasnoarmijśkwuhillia”, kopalnię „Piwdennodonbaśka №1”, kopalnię „Piwdennodonbaśka №3”, 40% akcji Otwartej Spółki Akcyjnej (WАТ) Centralna Fabryka Wzbogacania „Dobropilśka”, 36% akcji WАТ Centralna Fabryka Wzbogacania „Serpeń”, 50% WАТ „Zaporożkiks”, 50% „Donieckiej Fabryki Koksochemicznej im. Kirowa”, 50% WАТ „Awdijiwśka Fabryka Koksochemiczna”, 25% akcji WАТ „Charkiwśka Fabryka Koksowa”, Zamknięta Spółka Akcyjna (ZАТ) „Koksan”, WАТ „Hiriliwśka Fabryka Koksochemiczna”, ТWК „Ukrwuhlemasz” (zastępcą dyrektora był tu kiedyś lider KPU Petro Symonenko), 20% WАТ „Krasnołucka Fabryka Budowy Maszyn”, 25% WАТ „Doneckyj enerhozawod”, WАТ „Drużkiwśka Fabryka Budowy Maszyn”, 25% akcji WАТ „Nikolśkyj chlebokombinat”, 50% ZАТ „WESKO”, centrum hotelowo-rozrywkowe „Wiktoria”. Oprócz tego, „ARC” włada fabrykami budowy maszyn Kamenską i Szachtyńską na terytorium Federacji Rosyjskiej.

Obserwatorzy uważają, że Rinat Achmetow ma pewny wpływ na kompanię „Danko”, która kontroluje m.in. Jenakiwśką Fabrykę Metalurgiczną.

Jego bliskim znajomym jest przewodniczący donieckiej rady obwodowej Borys Kołesnikow, pod kontrolą którego znajduje się firma cukiernicza „Кyjiw-Konti” i Artemowska Fabryka Win Szampańskich.

Grupy Achmetowa posiadają ТRК „Ukrajina”, gazety „Salon Dona i Basa”, „Weczernyj Doneck”, dom wydawniczy „Siohodnia” z jednoimienną gazetą oraz kijowską redakcję „Radio Luks”.

Strona „Теrrikon” porównała R. Achmetowa do przewodniczącego parlamentu. Ukraina.ru pisała: „Rinata Achmetowa można rzeczywiście porównać do przewodniczącego parlamentu, ale w republice parlamentarnej, nie prezydenckiej. Czyli faktycznie z pierwszym człowiekiem w państwie, od którego zależy prawie wszystko (w tym i premier, którego wybiera i odwołuje większość parlamentarna).

3. Коncern „Energio

Koncern „Energio” znajduje się nieco na uboczu od głównych wydarzeń politycznych w środowisku donieckim. Stworzony w 1992 roku z inicjatywy byłego dyrektora kopalni „Żdaniwśka” Nusenkisa, koncern zaczął aktywną ekspansję na rynku koksu i metalu. W 1994 roku na jego czele stanął Wołodymyr Lohwynenko, obecny zastępca przewodniczącego Donieckiej Obwodowej Administracji Państwowej. W 1999 roku „Energio” walczyło z „Danko” o Makijiwśkyj Kombinat Metalurgiczny. „Energio” przegrało. Dzisiaj w Radzie Najwyższej „Energio” reprezentowane jest przez deputowanego Leonida Bajsarowa і wiceprzewodniczącego Hennadija Wasylewa.

Pod kontrolą „Energio” znajdują się Ukraińsko-Cypryjsko-Liberyjskie SP WAT „Koncern Energio”, Ukraińsko-Liberyjskie SP WAT „SAWI”, zarejestrowana w Holandii firma Indtec Finance B.V. (poprzez nią „Еnergo” współpracuje z „Ukrprominwest” Petra Poroszenki), zarejestrowane w Irlandii przedsiębiorstwo Homertron Trading ltd. Do koncernu należą również Jasinowśka Fabryka Koksownicza, WAТ AKW „Kredytprombank”, WАТ „Аhrofirma Ahrotys”, WAТ „Marijiwśka Miżhospodarcza Kombinkormowa Fabryka”, kopalnia „Krasnoarmijśka-Zachidnia №1”, WАТ „Rehom” oraz dwa przedsiębiorstwa na terytorium Federacji Rosyjskiej – kopalnia „Zariczna” i kopalnia „Kostromiśka” na terytorium Kuzbasu.

4. Industrialny Związek Donbasu

Industrialny Związek Donbasu (IZD) powstał w grudniu 1995 roku. Jego współzałożycielami był doniecki regionalny oddział Akademii Nauk Technologicznych Ukrainy, Akademia Nauk Technicznych Ukrainy, Akademia Nauk Ekonomicznych Ukrainy, Doniecka Izba Przemysłowo-Handlowa, WАТ „Azowinteks” (miasto Mariupol), ZАТ „Wizawi”. Ostatnia struktura jest najbardziej charakterystyczną w IZD. Założycielami „Wizawi”, według ekspertów, są Witalij Hajduk i Serhij Lowoczkin. Akcje „Wizawi” są rozdzielone tak: 51% ma Hajduk, 49% Lowoczkin. Dyrektorami IZD są Serhij Taruta i Oleh Mkrtczian. Obecnie IZD kontroluje WАТ „Azowstal”, WАТ „Alczewśkyj Kombinat Metalurgiczny”, WАТ „Charcyśka Fabryka Rur”, WАТ „Аlczewśka Fabryka Koksochemiczna”, WАТ „Dniprowśka Fabryka Rur”, WАТ „Enerhomaszspecstal”, agrofirmę „Olha” і „Zoria”, Dianiwśką ptachofabrykę, ZАТ „Bachmuskyje związek ahrarny”, WАТ „Karanśky elewator”. Poprzez struktury IZD kontroluje kopalnię „Krasnoarmijśkwuhillia”, kopalnię im. Bażana (DCHK „Makijiwwuhillia”), kopalnię „Rodynśka” (WО „Czerwonoarmijśwuhillia”), kopalnię „Cholodna balka” (DCHK „Makijiwwuhillia”), kopalnię „Piwniczna” (DCHK „Makijiwwuhiliia”), kopalnię „Komunist” (DCHK „Żowtnewuhillia”), kopalnię „Krasnolimanśka”. Korporacja IZD kontroluje Aviakompanię „IZD-Avia”, Kramatorksi kombinat cementowo-łupkowy „Puszka”, NDI mechaniki górniczej im. Fedorowa, WАТ „Uznaftahazbud” (w Uzbekistanie), WАТ „Centralny kombinat gorniczo-wzbogacający”, 51% akcji ZАТ „Stepnotechserwis” (Tawrijśkyj HZK), 25% WАТ „Аzowmasz”, WАТ „Slowianśka fabryka budowy lekkich maszyn, WАТ „Sniżnianśkchimmasz”, WАТ „Starokramatorska fabryka budowy lekkich maszyn”, WАТ „Drużkiwśka fabryka budowy maszyn”, WАТ „Kamianśka fabryka budowy maszyna, fabryka technika ratownictwa górniczego „Horyzont”, oraz wspólnie z ZАТ „АRS” korporację „Ukrwyhlemasz” (sześć fabryk na Ukrainie i dwie w Rosji). Do grupy tej należy również Kamysz-Burunski kombinat rud żelaznych, szereg HZK rud żelaza i manganu. ІZD jest wielkim sprzedawcą gazu, który kupuje od „Itery”, w Turkmenistanie i Uzbekistanie.

Pod kontrolą IZD znajduje się klub piłkarski „Metalurg”. Eksperci skłonni są zaliczyć do sfery wpływów IZD stronę Pro-Ua i „Іnwest gazetę”.

Rok temu między politykami krążyła pogłoska, że ludzie bliscy do IZD usiłują rozkręcić (za pomocą ówczesnego wicepremiera Oleha Dubyny) projekt „Prezydent-2004”, przy czym główną rolę proponowali przedstawicielowi IZD, dyrektorowi Харцизького трубного Wiktorowi Pantelejence. Główną przeszkodą na drodze wcielenia projektu w życie stała się kłótnia, a następnie otwarta walka między W. Hajdukiem i O. Dubyną.

5. Bracia Kljujewowie

Andrij i Serhij Kljujewi stanowią margines grupy w biznesie donieckim. Kljujewowie w wielu momentach konkurują i rywalizują z Achmetowem. W połowie lat 1990-tych Kljujewowie stworzyli korporację „Ukrpidszypnyk”. Z czasem Аndrij Kljujew poszedł w politykę (zajął posadę zastępcy gubernatora ds. polityczno-prawnych, a w 2003 roku został deputowanym; obecnie stoi na czele komitetu Rady Najwyższej ds. kompleksu paliwowo-energetycznego), a biznesem zajmuje się głównie Serhij. Pracując w strukturach państwowych obwodu donieckiego Кljujew kontrolował strefy wolnego handlu porozrzucane na terytorium Donbasu, które w ostatnim czasie stały się przedmiotem krytyki ze strony prezydenta. Pod kontrolą braci Kljujewych znajdują się takie przedsiębiorstwa jak „Donbaskabel”, „Doneckkoks”, Artemiwśkyj Zakład Obróbki Metali Kolorowych. Mają oni również interesy w regionalnej energetyce. Obecnie są jednymi z najważniejszych doradców W. Janukowycza.

6. „Ukrinterprodukt”

Struktura obecnego deputowanego Ołeksandra Leszczynśkiego. Znajduje się z dala od innych grup donieckich, a z Achmetowem próbuje on utrzymywać normalne stosunki i jednocześnie nie przeszkadzać temu „gospodarzowi Donbasu”. „Ukrinterprodukt” jest największym operatorem na rynku towarów spożywczych. Należą do niego akcje 18 chlebokombinatów w obdowadach donieckim, kirowogradskim i kijowskim, dwie cukrownie na chmielnicczyźnie, fabryki cukiernicze, kombinaty mięsne, szczególnie 66,7% Szchtarskiej fabryki pasz, 32,89% elewatora artemowskiego, 61,35% WАТ „Chlibprom”, 37,3% Winnickiego przedsiębiorstwa przetwarzającego, 13,22 WАТ „Berislawskiej fabryki produkt żywnościowych” (obwód chersoński), 23,46% ZАТ „Donmiasoprom”, 24,95% Hajsynśkiej fabryki konserw (obwód winnicki), 33,1% Мakijiwśkiego mięsokombinatu, 20,56% Krasnoarmijśkiego mięsokombinatu, 26,4% Makijiwśkiej fabryki produktów żywnościowych, 27,52% Makijiwśkiej fabryki wyrobów bezalkoholowych, 68,04% Мariupolśkiego kombinatu konserw rybnych, 100% Мakijewśkiej fabryki słodyczy, 16,77% Charcynskiej fabryki koncentratów spoóywczych, 14,78% Donieckiej mleczarni miejskiej №1, 20,17% ZАТ „Mudmateriały” (Słowianśk), 10,62% ZАТ „Donieckie przedsiębiorstwo autotransportu”, 18,36% donieckiego hotelu „Ukraina”, 85% korporacji naukowo „Spektr”, 82,2% donieckiego budownictwa mieszkaniowego z płyt, 38% ZАТ „Kolos”, 24,93% Fabryki Eksperymentalno-Badawczej (Kijów), 18,44% winnickiej fabryki łożysk kulkowych, 24,49% ZАТ „DOTI” (Donieck), 24,8% ZАТ „Altajir” (Horliwka).

W ostatnim czasie Leszczynśkyj zdecydował się zająć rybnym biznesem na Krymie.

7. „Radon”

Niewielkie grupa finansowo-przemysłowa, na jej czele stoi Wołodymyr Skubenko, nie bierze aktywnego udziału w polityce. „Radon” kontroluje znaczne aktywa przemysłowe. W skład АТ „Radon” wchodzą: fabryka wzbogacania węgla koksowego w Horliwce, fabryka wzbogacania „Kalininśka” o wydajności 1,5 mln. ton rocznie; fabryka wzbogacanie węgla o wydajności 60 t/rok (eksploatowana od 1996 roku); fabryka wzbogacania osadu węglowego - 100 t/rok (eksploatowana od 1997 roku), fabryka napojów bezalkoholowych o produkcji 1.200.000 butelek miesięcznie. Jest akcjonariuszem takich przedsiębiorstw jak: wspólne przedsiębiorstwo ukraińsko-brytyjskie „Міędzynarodowe Technologie Węglowe” (35% akcji), Jasynywśka Fabryka Koksochemiczna w Makijiwce (15% akcji), fabryka elektromechaniczna „Radonmasz” w Doniecku (95% akcji), fabryka budowy maszyn „Donećkhirmasz” w Doniecku (42% akcji), dwa przedsiębiorstwa rolnicze o powierzchni 8.000 ha.

Grupa „Trudowa Ukraina” (Pracująca Ukraina)

Jedna z najbardziej wpływowych grup politycznych i biznesowych, ma również złożoną strukturę. Po raz pierwszy zaczęto o niej mówić w połowie lat 1990-tych. Na początku była partią polityczną o orientacji centrolewicowej i prorosyjskiej. W 1998 roku przegrała wybory do Rady Najwyższej, jednak kilku deputowanych, którzy trafili do parlamentu z okręgów większościowych zdecydowało się stworzyć grupę «Trudowa Ukraina». Latem 1998 roku na czele Trudowej Partii Ukrainy stanął deputowany, bohater nocy konstytucyjnej, Mychajło Syrota. W roku kolejnym w partii nastąpił rozłam. Odszedł Syrota z niewielką ilością sojuszników zabierając nazwę partii. Pozostali jednak podstawowi sponsorzy partii i zarejestrowali partię „Trudowa Ukraina” na czele z deputowanym Ihorem Szarowem. W 1999 roku partia odegrała rolę jednego ze sztabów podczas wyboru Leonida Kuczmy. W listopadzie 2000 roku na czele partii stanął Serhij Tichipko.

Wpływy grupy są pochodną bliskości do prezydenta jej dwóch podstawowych przedstawicieli – Wkitora Pinczuk (zięcia Kuczmy) i Andrija Derkacza (przyjaciel rodziny Kuczmy jeszcze z czasów dniepropietrowskich [ojciec Andrija, Leonid był szefem Służby Bezpieczeństwa Ukrainy wyznaczonym przez Kuczmę]). Jednocześnie można dostrzec ukrytą rywalizację między Derkaczem i Pinczukiem, którą równoważą inne figury (Ihor Szarow, Dmytro Tabacznyk). Obecnie grupa Trudowa Ukraina jest konglomeratem składającym się z kilku grup finansowo-przemysłowych. Pod jej kontrolą znajduje się Narodowy Bank Ukrainy (S. Tichipko), posady wicepremiera ds. humanitarnych (D. Tabacznyk), minister ekologii i ds. integracji europejskiej (W. Choroszkowski), minister transportu (H. Kirpa). W parlamencie grupa jest reprezentowana przez 43 deputowanych.

Dzisiaj „Trudowa Ukraian” ma następującą strukturę.

1. Grupa „Interpipe”

Grupę stworzył w 1990 roku, ówcześnie 30-letni doktor nauk technicznych Wiktor Pinczuk Specjalizacja Interpipe – metalurgia, rury o średnicy dużej i średniej. W swoim czasie Wiktor Pinczuk aktywnie pracował nad projektami związanymi z imieniem Pawła Łazarenki. Po roku 1997 on w odpowiednim czasie przeorientował się i odszedł od Łazarenki. Gdzieś w końcu 1997 r. – na początku 1998 r. odbył się ślub cywilny Pinczuka z córką prezydenta Oleną Franczuk. W 2002 roku w jednym z kijowskich urzędów stanu cywilnego związek został uprawomocniony. Dzięki temu małżeństwu Pinczuk nie tylko wzmocnił swoją pozycję w polityce i biznesie, ale i mógł uratować dniepropietrowską drużynę od pewnego rozgromu po tym, jak Łazerenko popadł w opały. W czerwcu 20003 roku u Wiktora i Oleny urodziła się córka Katerina.

Dzisiaj w skład grupy wchodzą: Naukowo-Produkcyjna Korporacja Inwestycyjna „Interpipe”, ukraińsko-amerykańska kompania „Bipe”, bank „Kredyt-Dnipro”. „Interpipe” jest też właścicielem – WАТ „Niżniodniprowska fabryka rur”, WАТ „Nowomoskiewska fabryka rur”, ZАТ „Nikopolśka fabryka rur bezspoinowych”, WАТ „Nikopolska fabryka ferospławów”, 6 cukrowni (sumsko-stepanowska, woroniska, nizywska, burynska, czupachiwska, piwnenkiwska). Największymi akcjonariuszami i klientami banku „Kredyt-Dnipro” są: Ukraińsko-Amerykańskie Towarzystwo z inwestycjami zagranicznymi „Logoimpkes”, WАТ „Niżnodnieprowska Fabryka Rur”, АТ „Piwdenformatika”, WАТ „Nikołajewska Południowa Fabryka Rur”, ZАТ „Nikołajewska Fabryka Rur Nierdzewnych „, WАТ „Аlczewskyj Kombinat Metalurgiczny”, WАТ „Dniepropietrowska Fabryka Remontu i Budowy Wagonów Pasażerskich”, WАТ „Аlczewskkoks”, ZАТ „Promarmatura”, „Setab Ukraina”, WАТ „Zawod „Dnipropres”, WАТ „Dniprowska Fabryka Metalurgiczna im. Kominternu”. „Interpipe” zarządza aktywami dniepropietrowskiego WАТ „Wtormet” і nikołajewskiego ZАТ „Fabryka Remontowa”.

W. Pinczuk, według informacji prasy, przejął także kontrolę nad kompleksem kurortów i rekreacji na Krymie.

Od dłuższego czasu „Interpipe” jest głównym sponsorem moskiewskiego Teatru im. Leninskiego Komsomołu (Lenkom).

W skład media-imperium Pinczuka wchodzą: kanał STB, „Nowy”, ISTV, dniepropietrowski 11 kanał, gazeta „Fakty i Komentarze”.

2. Środowisko Andrija Derkacza

Deputowany Andrij Derkacz jest człowiekiem o ścisłych powiązaniach z prezydentem. Rosyjskie SMI podawały niepotwierdzoną informację o tym, że Derkacz jest synem chrzestnym Kuczmy. W każdym bądź razie Leonida Danyłowicza Andrij Leonidowycz zna jeszcze z lat dziecięcych: Kuczma i ojciec Derkacza od dawna się przyjaźnili, jeszcze z czasów pracy w Piwdenmasz. Później Derkacz-ojciec stanął na czele Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, obecnie jest deputowanym. Derkacz-syn ukończył Akademię FSB Rosji i posiada kilka dyplomów cywilnych. Nie udało się znaleźć danych o biznesie Derkacza-młodszego. Z różnych informacji wynika, że ma on interesy w farmakologii, handlu uzbrojeniem i ropą. Na rynku uzbrojenia w zeszłym roku jego interesy zderzyły się z interesami przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa Ukrainy Jewhena Marczuka i my wszyscy staliśmy się świadkami zaskakującej wymiany kompromatami.

W 2000 roku biznes Andrija Derkacza, a dokładniej jego segment, związany z przewozami kolejowymi, ucierpiał w skutek działań Heorhija Kirpy – człowieka związanego ze środowiskiem Trudowej Ukrainy. „Kijewski Telehraf”, którego właścicielem jest A. Derkacz, opublikował wówczas szereg krytycznych artykułów o działalności Kirpy jako dyrektora „Ukrzaliznici” (tj. PKP, czy raczej UKP). W rezultacie przewozami międzynarodowymi, z jakimi był związany A. Derkacz i poprzez które pokłócił się z Kirpą, zaczął zajmować się inny aktywny działacz Trudowej Ukrainy – eks-lwowianin Oleksandr Jedin. W rezultacie udało mu się pogodzić Derkacza z Kirpą.

Więcej wiadomo na co pieniądze wydaje Derkacz-ojciec. Posiada własny projekt polityczny o nazwie „Centrum” (z hasłem „Ruch Ukrainy do Europy razem z Rosją”). A. Derkacz aktywnie występuje w obronie rosyjskojęzycznych SMI na Ukrainie, utrzymuje ścisłe związki z Ukraińską Prawosławną Cerkwią Patriarchatu Moskiewskiego, składa szczodre datki na przedsięwzięcia wspólne z Cerkwią i sam siebie określa jako najbardziej prorosyjskiego polityka na Ukrainie. Pod kontrolą A. Derkacza znajdują się TRK „Еrа”, gazeta „Kyjiwśki Telehraf”, strona „Wersiji”, kilka stacji radiowych.

Niedawno „Kyjiwśki Telehraf” stal się przedmiotem dyskusji Kuczmy z przedstawicielami mediów. Na pytanie o stosunek prezydenta do publikacji w gazecie, które nie szanują godności Tarasa Szewczenki, prezydent powiedział, że odbiera je „skrajnie negatywnie”. „Myślę, że znajdzie się ktoś, kto da w pysk. Ja bym to zrobił z radością, szczerze” – powiedział prezydent. Kiedy dziennikarze wyjaśnili mu, że periodyk należy do Derkacza, L. Kuczma dodał: „Daję wam możliwość zrobienia tego, co powiedziałem”.

W listopadzie 2003 roku dziennikarz zbliżony do A. Derkacza – Taras Awrachow stanął na czele press-służby Rady Ministrów Ukrainy.

3. Środowisko „Inter-Kontakt”

„Inter-Kontakt” stworzył w 1991 roku Ołeksandr Jedin (dzisiaj jest deputowanym). Pochodzi z rejonu starosamborskiego w obwodzie lwowskim, pracował w wywiadzie wojskowym, przebywał w Mozambiku, Angoli, Afganistanie. Włada swobodnie kilkoma językami, umie pilotować myśliwiec (1500 wylatanych godzin). Od 1986 roku pracował w Komsomole.

Stworzony przez Jedina „Іnter-Kontakt” kontroluje dzisiaj samochodowe przewozy bagażów – w tym za granicę oraz międzynarodowe przewozy kolejowe. „Inter-Kontakt” faktycznie przejął związek międzynarodowych spedytorów i przewoźników. Na razie deputowany Jedin jest jedyną z najbardziej wpływowych figur w Trudowej Ukrainie.

4. Heorhij Kirpa

Minister transportu i dyrektor „Ukrzaliznici” Heorhij Kirpa jest jedną z najbardziej wpływowych postaci w ukraińskiej polityce. Wchodzi w pierwsze koło ludzi najbliższych do prezydenta. Pod jego kontrolą znajdują się „Ukrazaliznica”, porty morskie i rzeczne, przewozy lotnicze. W sferze jego wpływów znajdują się takie osoby, jak szef ochrony prezydenckiej Walerij Strohyj, zastępca szefa administracji prezydenta Wasyl Baziw і gubernator obwodu lwowskiego Ołeksandr Sendeha. W sumie w ukraińskiej polityce można naliczyć kilkadziesiąt wpływowych osób, którzy w taki, czy inny sposób związane są z ministrem transportu. Zresztą ich nieformalny charakter, brak jednego zwartego środowiska z wyznaczonymi wspólnymi celami, jest poważną przeszkodą w realizacji prezydenckich ambicji Kirpy, o jakich dużo się mówi w ostatnim czasie.

5. Dmytro Tabacznyk

Wydaje się, że obecny wicepremier rządu ds. humanitarnych, doktor nauk historycznych Dmytro Tabacznyk znajduje się na marginesie wielkiego biznesu. W 1994 roku Tabacznyk był szefem kampanii wyborczej Kuczmy, a po jego zwycięstwie został szefem administracji prezydenta (1994-1996), skąd wyleciał po skandalu związanym z bezprawnym nadaniem mu stopnia pułkownika. Obserwatorzy twierdzili, że prawdziwą przyczyną dymisji Tabacznyka było to, że faktycznie zmonopolizował on dostęp do prezydenta. Później został on deputowanym, doradcą prezydenta. Prezydent mu ufa, choć po kłopotach w 1996-1997 r. sam Tabacznyk nie zbliża się zbytnio do Kuczmy.

Obecnie w biznesie bardziej zajęty jest jego młodszy brat Mychajło Tabacznyk. Pod jego kontrolą znajduje się firma „ТіKо” (sieć stacji benzynowych i supermarketów). Partnerem biznesowym młodszego Tabacznyka jest deputowany Ołeksandr Tretiakow, który, co dziwne, należy do środowiska „Naszej Ukrainy”. Według niesprawdzonych informacji bliskim znajomym Tretiakowa jest zięć deputowanego Henadija Udowenko [szef jednego z RUCHów].

6. Grupa „Prywat”

Grupa Prywat deklaruje niezaangażowanie w politykę, а Trudową Ukrainę wykorzystuje jako lobbistę na rzecz swoich interesów. Co prawda, nieporozumienia w TU są dość częste, ze względu na fakt, że apetyty agresywnego Prywatu czasami rozchodzą się z interesami, powiedzmy, Interpipe.

W marcu 1992 roku powstał „Prywatbank” – serce przyszłego imperium Prywatu. Jego akcjonariuszami zostali „Priwat-Intertradeing” і „Sentoza”. Na początku Prywatbank był zbytnio zbliżony do Pawła Łazarenki. Wtedy obserwatorzy mówili o lobbowaniu przez Prywat nas rzecz interesów rosyjskich i interesów przedstawicieli ukraińskiego lobby metalurgicznego. Zaczynając od 1997 roku, po wejściu dyrektora Prywatbanku Serhija Tichipki do rządu (jako pierwszego wicepremiera) Prywat zaczyna dystansować się od Łazarenki. Następnie zdystansował się i od samego ojca-założyciela – Serhija Tichipki. W 2001 roku przedstawiciel środowiska Prywat Ołeksandr Szłapak został ministrem gospodarki i integracji europejskiej (sprawował ten rząd do listopada 2002 r.). Obecnie gospodarzami grupy Prywat są Henandij Boholubow i Ihor Kolomyjśkyj. Obydwaj nie bardzo lubią występować przed kamerami i dawać wywiady.

W skład grupy Prywat wchodzą: „Prywatbank” (akcjonariusze – „Prywat-Intertrading” (28,97% akcji), „Sentoza” (25%), „Wist” (25%), „Solm” (21,03%) oraz „Prywatinwst” і „Moskompriwatbank” (Моskwa). Do grupy Prywat należy 19,98% akcji „Ukrchimenergo” i ponad 50% аkcji „Dniproazotu”. Na początku 2003 roku Prywat przejął kontrolę nad Ukrnaftą, na czele której stanął Ihor Pałycio. Do Prywat należy 60,05% akcji „Chmelnycknaftaprodukty”, 85,23% аkcji „Suminaftaprodukty”, 70,15% akcji „Żitomirnaftaprodukty”, 95,5% akcji „Czernihifnaftaprodukty”, 76% „Czerniwcinaftaprodukty”, 60,9% „Mykolajiwnaftaprodukty”, faktyczna kontrola nad NPZ „Naftochimik Prykarpattia”, 75”% Piwnicznaftaprodukty-Serwis”.

Do Prywat należą kombinaty górniczo-wzbogacające – „Sucha-balka”, „Piwdennyj”, Мarhancewy, Inhuleckyj (część akcji), Оrdżonokidzewskyj. We wszystkich tych kombinatach Prywat ma ponad 50% akcji. Oprócz tego Prywat kontroluje 29,35% akcji „Krasnoarmijśwuhillia”, kontrolny pakiet akcji Nikołajewskiej i Zaporożskiej Fabryk Fosforytów, 34,82% аkcji Kombinatu Metalurgicznego im. Pietrwoskiego. Prywat posiada 19,26% akcji Bożedariwśkiego elewatora, 85,49% аkcji Brahinśkiego elewatora, 39,5% аkcji Buźkiej mleczarni, 20,8% akcji Chmelnickiego kombinatu chleboproduktów, 69,13% аkcji Мogihilewskiego kombinatu chlibopryjmalnoho przediśebiorstwa, 20% akcji Białocerkiewskiej Fabryki Budowy Maszyn Rolniczych, 50% akcji firmy budowniczej „Balcem”.

Do Prywatu należy również co najmniej osiem kompanii off-shore („Sent Dżon Trejding ltd”, „Warkidż Limited”, „Blumberg Indastriz L.L.S.”, „Lansin Komerszal Limited”, „Mint Data Holding Limited” i inne).

W końcu lat 90-tych pod kontrolę grupy Prywat trafił cały szereg źródeł informacyjnych, zjednoczonych w korporację „Informacyjne Systemy Ukrainy”. W Dniepropietrowsku w jej skład wchodziły radio «Premier», telekompania „Prywat-TW-Dnepr” (9-ty kanał), agencja reklamowa „Prywat-Klub”. W Charkowie – studio produkcyjne „Prywat-TW”, w Kijowie – ТІА „Wikna”, agencja informacyjna UNIAN, gazety „Argumenty i Fakty na Ukrainie”, „Izwiestia na Ukrainie”, „Komsomolska Prawda na Ukainie”. Przez pewien czas Prywat kontrolował „Kijowskie Wiedomosty”. Po wykupieniu od Serhija Kyczihina znaku „Dowira” Prywatbank stworzył agencję reklamową „Dowira” i radio „Dowira”.

W ostatnim czasie agresywna polityka Prywatu doprowadziła do zaostrzenia stosunków między nim a innymi grupami – doniecką (poprzez Іnhuleckyj NZK), „Interpipe” (poprzez Нnikopolskyj ferosplawnyj). Niedwuznacznie wspomniał o niedopuszczalności reguł Prywatu prezes Funduszu Majątku Państwowego Mychajło Czeczetow. Obecnie Prywat pozostaje jedną z najbardziej wpływowych grup finansowo-przemysłowych na Ukrainie.

7. Franczukowie

Anatolij i Ihor Franczukowie zajmują szczególną pozycję w ukraińskiej polityce i biznesie. Anatolij Romanowycz dwukrotnie był premierem Krymu. Jego syn Ihor dawniej był zięciem Kuczmy i jest ojcem wnuka prezydenta - Romana, który nosi nazwisko Franczuk. Obaj Franczukowie są deputowanymi Rady Najwyższej od trzech kadencji. Obaj są bardzo wpływowi ludźmi na Krymie.

I. Franczuk jest szefem DАТ „Czornomornaftogaz”, która posiada ponad 1200 km gazociągów; 43 stacje rozprowadzające gaz; dziewięć platform morskich; dwa pływające urządzenia wiertnicze „Sywasz” і „Tawryda”; Hlybowśke zbiorniki podziemne dla gazu o pojemności 3 mld metrów sześciennych; flotę obejmującą 22 statki; port w Czarnomorsku z całą infrastrukturą brzegową. Należy do niego również 16 złóż eksploatowanych przez „Czornomornaftogaz”, wydobywających codziennie 2,5 mln m3 węglowodorów. Do nich należy dołączyć złoże kazantypskie na Morzu Azowskim i odkryte niedawno złoże ropy niedaleko od wyspy Żmijowej, którego zapasy według ekspertów wynoszą 100 mln ton.

Franczuk założył „ТЕR-Holding” – monopolistę w sferze dostaw paliw na Krymie w połowie lat 1990-tych. Według dziennikarki Lilii Budżurowej, dostawy te były opłacane z budżetu państwa.

Anatolij Franczuk w 2000 roku został przewodniczącym rady obserwacyjnej АТ „Krymgaz”. Takim sposobem, według ekspertów, stworzono zamknięty cykl: „Czornomornaftogaz” zajmuje się wydobywaniem, „Krymgaz” dostarcza gaz do odbiorcy, а „ТЕR-Holding” – sprzedaje go.

Wpływy Franczuków nie ograniczają się wyłącznie do Krymu. Minister paliw i energetyki Serhij Jermiłow swój awans na stołeczny Olimp zawdzięcza właśnie Franczukom, z którymi ściśle współpracował jeszcze na Krymie. Za człowieka Franczuków uchodzi także minister ochrony zdrowia Andrij Pidajew.

8. Awal

Grupa Awal powstała wokół banku o tej samej nazwie, stworzonego w 1992 roku. Do połowy lat 1990-tych Awal stał się jedną z największych struktur w ukraińskim systemie bankowym, z powodzeniem konkurując z Prywatbankiem. Tak jak w Prywatbanku, tak i w Awalu można było obserwować „komsomolską przeszłość”: twórca i dyrektor banku Fedir Szpih w swoim czasie kierował sprawami KC Komsomołu. W 1998 roku Fedir Iwanowycz został deputowanym, choć nie utracił członkostwa w grupie i pozycji jej lidera. Obecnie dyrektorem banku Awal jest Ołeksandr Derkacz.

Bank Awal stworzył struktury-satelity – kompanię ubezpieczeniową „Etalon” і ZAT „AwalEtalon”. Szczególną uwagę Awal skupia na przemyśle spożywczym. Należy do niego 54,4% akcji zolotinśkiej (obwód czerkaski) і 50% jahotynśkiej mleczarni, 56% Horodenkiwśkiej Fabryki Sera, 50,89% czerniowieckiej cukrowni (obwód winnicki), 42,91% snihuriwśkiego elewatora oraz elewatory saratowskij i berdynśkij, 70,4% Berezinśkiego Kombinatu Chlebowego, 10,52% dolińskiej piekarnii, 24,29% Kononiwśkiego Przedsiębiorstwa Chlebowego, 45,45% piekarnii kremeneckiej, 11,28% piekarni hadiackiej, 24,7% przedsiębiorstwa „Niżynśkyj chleb”, 50,39% saratowskiego kombinatu chleboproduktów, 13,8% dniepropietrowskiego kombinatu chleboproduktów („Dnipromłyn”), 60% „Pawłohradchliba”, 25% „Kryworiżchliba”, 35,39% charkowskiej fabryki makaronu, 27,87% Оfabryki octowo-drożdżowej. Pod kontrolą Awalu znajduje się „Ukrzernoprom”.

Ostatnio można było zauważyć rozwój ścisłych związków między Awalem a „Ukrzeliznicą”. Bank zaczął również przejawić interes w sferze metalurgicznej (przejął zaporożską fabrykę „Dniprospecstal”.

9. Grupa Walerego Choroszkowskiego

34-letni Walery Choroszkowski okazał się być zręcznym politykiem i przedsiębiorcą. Był już deputowanym, liderem bloku politycznego, zastępcą szefa administracji prezydenta. Od listopada 2002 roku Walery Iwanowycz stoi na czele ministerstwa gospodarki i integracji europejskiej.

Swoją karierą przedsiębiorcy Choroszkowski zaczynał pod patronatem Walerija Pustowojtenki, ale z czasem, kiedy lider Partii Lzdowo-Demokratycznej - NDP zaczął tracić pozycję, zdystansował się od niego i trafił w orbitę wpływów W. Pinczuka.

Biznes Chroszkowskiego jest aż nadto zróżnicowany i złożony. Kontroluje on komercyjny bank „Ukrsocbank” і WAT „Ukrsocstrach”. Do jego grupy należy 28,85% NASK „Oranta” i 80% ASK „Transmedstrach”. Choroszkowski kontroluje także Luhanśki Związek Energetyczny, ZАТ „Ferrotrade”, Сsiwaśkij Kombinat Sodowy, 22,85% WАТ Halakton” (producent produktów mlecznych; po wyborach w 2002 roku, według informacji mediów ukraińskich, Choroszkowski został zmuszony do sprzedania części akcji tego dochodowego przedsiębiorstwa, aby spłacić długi, jakie powstały podczas tworzenia projektu „Drużyna Zimowego Pokolenia”), 15,97% fabryki „Metal”, 52% „Krammaszprojektu”, 25% ZАТ „Ukrsocinwestu-LuAZ”, 14,18% WАТ „Atomenergo-kompleks”, 13,82% WАТ „Starokostiantyniwśkyj Speckarjer”. Dumą Choroszkowskiego jest kombinat meblowy „Marks”, którego klientami są Gabinet Ministrów, administracja prezydenta, przedstawicielstwa dyplomatyczne. Koncern „Marks” łączy „Żitomirmebli Мerks”, DP „Merks-Mebli”, „Merks-International”, WАТ „Мerks-Technology”, Browarśkyj Kombinat Obróbki Drewna. Do Choroszkowskiego należy również firma (ІТ) „Prefiks” (80% аkcji).

Z Choroszkowskim ściśle współpracują Agencja Technologii Humanitarnych і Międzynarodowy Instytut Analiz Porównawczych.

Z projektów medialnych Choroszkowskiego warto wydzielić agencję informacyjną „Ukrajinśki nowiny” і stronę Part.org.ua, która ostatnio kończy działalność.

10. Grupa Finansowa TAS

Grupa TAS, kontrolowana przez przewodniczącego Trudowej Ukrainy Serhija Tichipkę, powstała w styczniu 2001 roku na bazie WАТ „Pierwszej Międzynarodowej Korporacji Finansowej”. Wśród ekspertów istnieje opinia, że skrót ТАS jest swojego rodzaju prezentem dla jego córki – Tichipko Anny Serhijiwny. Według informacji z różnych źródeł, po zerwaniu z grupą „Prywat” Tichipko i jego żona Natalia zostali akcjonariuszami nowopowstałej grupy ТАS. Pierwsze aktywy grupy TAS miały odniesienie do niegdysiejszych „aktywów prywatyzacyjnych”. Na przykład „TAS-Komerzbank” – to dawny AKW „Kyjiw-Prywat”.

Pododdziałami grupy TAS są АKW „ТАS-Komerzbank”, ZАТ „ТАS-Іnwestbank”, ZАТ „SК „ТАS”, ZАТ „SК”, „ТАS-Каpital”, ZАТ „SG”, WАТ „Dom handlowy ТАS”, WАТ „ТАS – Klinika Medycyny Rodzinnej”. W sferze wpływów grupy TAS są ZАТ NK „ТЕКО-Dniprometiz”, WАТ „Каmеt-ТАS”, WАТ „Szchuna”. W składzie grupy finansowej ТАS nie ma kompanii off-shore, firm państwowych i firm zarejestrowanych poza Ukrainą.

Ważnym czynnikiem szybkiego rozwoju grupy TAS stało się mianowanie S. Tichipki w grudniu 2002 roku na urząd przewodniczącego Narodowego Banku Ukrainy. Według obserwatorów posada ta może stać się punktem startowym przed kolejnymi wyborami prezydenckimi. Nie jest tajemnicą, że rodzina prezydenta widzi w Tichipce jednego z najbardziej możliwych do zaakceptowania kandydatów. Udział Tichipki w wyborach 2004 r. aktywnie lobbuje jego „patron” – Wiktor Pinczuk [zięć Kuczmy], w sferze wpływów którego znajduje się obecny przewodniczący Narodowego Banku.

Tłum. Wojciech Konończuk

Archiwum ABCNET 2002-2010
INTERMARIUM